Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 316/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa K. W.
przeciwko Spółdzielni Inwalidów S. w T.
o uchylenie uchwały i przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 kwietnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 24 kwietnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24
kwietnia 2009 r. oddalił apelację pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 26 stycznia 2009 r., którym uchylono
2
uchwałę rady nadzorczej Spółdzielni Inwalidów „S.” w T. nr 22/2008 z 3 września
2008 r. o wykluczeniu powoda K. W. z grona członków spółdzielni i przywrócono go
do pracy u strony pozwanej.
Sąd odwoławczy zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji,
zgodnie z którymi powód był zatrudniony u pozwanej w okresie od 17 kwietnia 1978
r. do 3 września 2008 r. na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. W dniu 14 lipca
2008 r. stawił się do pracy w stanie po spożyciu alkoholu i w takim stanie
wykonywał obowiązki pracownicze. Prezes zarządu pozwanej przeprowadził z
pracownikiem w tej sprawie rozmowę dnia następnego, a w dniu 17 lipca 2008 r.
udzielono powodowi kary nagany. W okresie od 21 lipca 2008 r. do 23 sierpnia
2008 r. powód przebywał na leczeniu, w związku z czym był nieobecny w pracy.
Uchwałą rady nadzorczej pozwanej z dnia 3 września 2008 r. wykluczono go z
grona członków spółdzielni na podstawie art. 193 § 1 pkt 1 ustawy – Prawo
spółdzielcze, tj. ze względu na przyczynę uzasadniającą według przepisów prawa
pracy rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Według Sądu drugiej instancji, prawidłowa jest również zaprezentowana
przez Sąd Okręgowy ocena, iż uchwała o wykluczeniu podjęta została po upływie
terminu przewidzianego w art. 193 § 3 Prawa spółdzielczego, tj. po upływie jednego
miesiąca od dnia uzyskania przez spółdzielnię wiadomości o okolicznościach
uzasadniających wykluczenie, czego skutkiem jest konieczność uwzględnienia
powództwa. Prezentowany przez apelującą spółdzielnię pogląd, iż pomimo
przekroczenia terminu nie doszło do naruszenia art. 193 § 3 Prawa spółdzielczego
ze względu na kolizję norm zawartych w art. 24 § 4 i art. 193 § 3 ustawy Sąd
Apelacyjny uznał bowiem za chybiony. W ocenie tego Sądu, zakres norm
zawartych w obu przepisach nie wyklucza ich łącznego zastosowania, stąd też
zbędne jest korzystanie z jakichkolwiek reguł kolizyjnych. Przepisy Działu III tytułu II
ustawy – Prawo spółdzielcze regulują wyłącznie stosunki pomiędzy spółdzielniami
pracy a ich członkami. Wykluczenie członka ze spółdzielni pracy uregulowane
zostało wyczerpująco w art. 193 ustawy, na co dodatkowo wskazuje § 2 w art. 193
– odwołujący się wyłącznie do § 1 w art. 24 tej ustawy. Obok wymienionych w art.
193 § 1 ustawy przesłanek pozwalających na wykluczenie członka ze spółdzielni,
ustawodawca przewidział również przesłankę negatywną uniemożliwiającą
3
wykluczenie po upływie miesiąca od uzyskania przez spółdzielnię wiadomości o
okolicznościach je uzasadniających (art. 193 § 3 ustawy). Skutek zaistnienia tej
przesłanki negatywnej w postaci konieczności uchylenia uchwały i przywrócenia
pracownika do pracy został jednoznacznie określony w art. 196 § 1 i § 2 ustawy.
Takich skutków nie można było natomiast wiązać z niewysłuchaniem członka
spółdzielni przez radę nadzorczą przed podjęciem uchwały o wykluczeniu, skoro
art. 196 § 1 ustawy odwołuje się wyłącznie do naruszenia przepisów art. 193 – 195
ustawy.
Sąd drugiej instancji przychylił się również do stanowiska Sądu Okręgowego,
zgodnie z którym pozwana nie wykazała okoliczności uzasadniających
zastosowanie wyjątku przewidzianego w art. 196 § 3 ustawy umożliwiającego
oddalenie powództwa pomimo naruszenia przez spółdzielnię art. 193 § 3 ustawy,
jeżeli wykluczenie było uzasadnione, a dalsze pozostawanie członka w spółdzielni
nie dałoby pogodzić się z zasadami współżycia społecznego. Zdaniem Sądu
odwoławczego, ponieważ regulacja ta ma charakter wyjątku od zasady, dla jej
zastosowania konieczne jest wykazanie przez spółdzielnię tych szczególnych
okoliczności, które powodowałyby kolizję dalszego członkostwa powoda ze
skonkretyzowaną zasadą współżycia społecznego, co nie może sprowadzać się
wyłącznie do zachowania uzasadniającego wykluczenie z grona członków
spółdzielni. Pozwana winna więc wykazać szczególnie drastyczny rodzaj
naruszenia obowiązków pracowniczych i członkowskich lub szczególnie istotny
rozmiar szkody, który skorelowany ze zdefiniowaną zasadą współżycia
społecznego uzasadniałby oddalenie powództwa. Na takie okoliczności apelująca
się jednak nie powołała, bowiem takiego znaczenia nie można przypisać ani
incydentowi alkoholowemu, który był udziałem powoda trzy lata temu, ani
konieczności redukcji zatrudnienia i ograniczenia wymiaru czasu pracy
pracowników pozwanej. Przywrócenie powoda do pracy w żaden sposób nie
pozbawia bowiem spółdzielni uprawnień do objęcia go redukcją zatrudnienia, czy
też zmniejszonym wymiarem czasu pracy, a wręcz przeciwnie, ciężkie naruszenie
obowiązków pracowniczych może stanowić zasadne kryterium wytypowania
pracownika do objęcia zmianami organizacyjnymi.
4
Strona pozwana wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
zarzucając naruszenie prawa materialnego:
1. art. 193 § 3 w związku z art. 24 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. –
Prawo spółdzielcze poprzez uznanie, że:
- strona pozwana była uprawniona do skutecznego podjęcia
uchwały o wykluczeniu powoda z członkostwa w Spółdzielni z
pominięciem obowiązku wynikającego z przepisu art. 24 § 4
ustawy, to jest bez uprzedniego wysłuchania powoda jako członka
spółdzielni, uwzględniając niesporny fakt, iż w okresie miesiąca
wysłuchanie powoda przez radę nadzorczą było niemożliwe z
uwagi na usprawiedliwioną nieobecność powoda w pracy
(zwolnienie lekarskie, turnus rehabilitacyjny);
- w sytuacji gdy rada nadzorcza nie może wykonać obowiązku
wynikającego z przepisu art. 24 § 4 Prawa spółdzielczego z uwagi
na usprawiedliwioną nieobecność zainteresowanego członka
spółdzielni, nie zachodzi kolizja między zasadą określoną tym
przepisem a zasadą wynikającą z normy art. 193 § 3 Prawa
spółdzielczego (ograniczającą czas podjęcia uchwały o
wykluczeniu z członkostwa do jednego miesiąca) wymagająca dla
swojego rozstrzygnięcia zastosowania reguł kolizyjnych;
- pomiędzy przepisami art. 24 § 4 i art. 193 § 3 Prawa
spółdzielczego nie zachodzi kolizja dwóch norm rangi ustawowej,
bowiem skutki ich naruszenia są różne dla spółdzielczego
stosunku pracy, a tym samym dla istnienia członkostwa pomiędzy
spółdzielnią pracy a jej członkiem, uznając w ten sposób błędnie
pierwszeństwo spółdzielczego stosunku pracy wobec członkostwa
w spółdzielni, z którego to przecież członkostwa wynika dopiero
obowiązek zatrudnienia;
- uchwała pozwanej o wykluczeniu powoda została podjęta z
przekroczeniem miesięcznego terminu wskazanego w art. 193 § 3
Prawa spółdzielczego.
5
2. art. 196 § 3 w związku z art. 18 § 5, art. 24 § 2 i art. 193 § 1 Prawa
spółdzielczego oraz § 13 statutu pozwanej poprzez uznanie, iż dalsze
pozostawanie powoda w spółdzielni jako jej członka i pracownika w
sytuacji, gdy jego postępowanie w sposób niesporny uzasadnia według
przepisów prawa pracy rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika oraz stanowi ciężkie naruszenie obowiązków
członkowskich, jest zgodne z zasadami współżycia społecznego, w tym z
zasadą określającą relacje między pracownikami i ich stosunkiem do
wykonywanych przez siebie obowiązków, mającą na celu kształtowanie
postaw sprzeciwiających się tolerowaniu wykonywania pracy pod
wpływem alkoholu oraz zobowiązującą do dbałości o wspólne mienie
przez wszystkich członków spółdzielni jako współwłaścicieli jej majątku, a
także umożliwiającą dalsze zatrudnienie przez osoby rzetelnie
wykonujące swoje obowiązki, tj. dokonanie w sposób akceptowany
społecznie doboru pracowników do zwolnienia w sytuacji, gdy w związku
z trudnościami gospodarczymi pozwana spółdzielnia w celu utrzymania
płynności finansowej zmuszona została do podjęcia działań mających na
celu dostosowanie zatrudnienia do potrzeb produkcyjnych, w tym
dokonała restrukturyzacji zatrudnienia poprzez zwolnienia pracowników
lub zmniejszyła pracownikom wymiar czasu pracy.
Wskazując na takie zarzuty, skarżąca wniosła uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa oraz o
zasądzenie od powoda kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie tego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 182 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo
spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; dalej jako:
ustawa, albo Prawo spółdzielcze), stosunek pracy między spółdzielnią a jej
członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę. Jest to powtórzenie
zasady wyrażonej w art. 2 k.p., przewidującym jako jedną z podstaw nawiązania
stosunku pracy spółdzielczą umowę o pracę. Jednocześnie Kodeks pracy
uwzględnia w pełni swoistość tej umowy, wynikającą z powiązania jej z
6
członkostwem, stanowiąc w art. 77 § 2, że w zakresie nieuregulowanym odmiennie
w ustawie, stosuje się do niej odpowiednio przepisy Kodeksu. Zasadę tę powtarza
art. 199 Prawa spółdzielczego.
Aczkolwiek ustawa rozróżnia wyraźnie dwa stosunki prawne łączące członka
ze spółdzielnią: stosunek członkostwa i stosunek pracy, to równocześnie ściśle
wiąże je ze sobą. To powiązanie wyraża się w niedopuszczalności nawiązania
spółdzielczej umowy o pracę i pozostawania w niej z osobą niebędącą członkiem
spółdzielni oraz w prawie i obowiązku członka pozostawania ze spółdzielnią w
stosunku pracy. Zasadę pierwszą wyraża art. 186 § 1 ustawy, stanowiąc że z
ustaniem członkostwa wygasa spółdzielcza umowa o pracę. Zasadę drugą wyraża
art. 182 § 1 ustawy przewidujący obowiązek stron pozostawania ze sobą w
stosunku pracy, oraz art. 186 § 2 ustawy, w myśl którego rozwiązanie spółdzielczej
umowy o pracę w czasie trwania członkostwa jest niedopuszczalne z wyjątkiem
wypadków przewidzianych w ustawie. Konsekwentnie, Prawo spółdzielcze nie
przewiduje możliwości złożenia przez spółdzielnię jednostronnego oświadczenia
woli w przedmiocie rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika. W razie niemożności dalszego zatrudniania członka z jego winy
spółdzielnia może doprowadzić do ustania spółdzielczej umowy o pracę tylko w
drodze wykluczenia go ze spółdzielni, z chwilą ustania członkostwa wygasa
bowiem spółdzielcza umowa o pracę (art. 186 § 1 ustawy). W ten sposób
wykluczenie pochłania niejako w spółdzielczym stosunku pracy rozwiązanie umowy
o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, wywołuje bowiem w zakresie tego
stosunku ten sam co ono skutek (art. 193 § 4 ustawy). Takie uregulowanie ma
uzasadnienie w specyfice spółdzielczej umowy o pracę. Oddzielenie wykluczenia
od rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy spółdzielcy prowadziłoby do
tego, że członek pozbawiony przez spółdzielnię pracy z jego winy, miałby
równocześnie, pozostając nadal członkiem tej spółdzielni, roszczenie o nawiązanie
stosunku pracy (art. 182 § 4 ustawy). Tak samo niemożliwe byłoby pozostawanie
wykluczonego członka nadal z tym pracodawcą w spółdzielczym stosunku pracy.
Uchwała o wykluczeniu prowadzi zatem do ustania dwóch stosunków
prawnych, w tym stosunku pracy, i z tego względu przepisy Prawa spółdzielczego
stawiają szczególne wymogi trybowi postępowania przed podjęciem tej uchwały,
7
zbliżając go do przewidzianego przepisami Kodeksu pracy przy rozwiązaniu umów
o pracę bez wypowiedzenia, co wyraża się, między innymi, czasowym
ograniczeniem możliwości wykluczenia członka ze spółdzielni. Zgodnie z art. 193 §
3 Prawa spółdzielczego, wykluczenie nie może bowiem nastąpić po upływie
jednego miesiąca od uzyskania przez spółdzielnię wiadomości o okolicznościach je
uzasadniających. Przepis ten jest odpowiednikiem zawartego w Kodeksie pracy,
który analogicznym terminem ogranicza możliwość rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 2 k.p.). Nie budzi zatem wątpliwości, iż
art. 193 § 3 Prawa spółdzielczego, podobnie jak art. 52 § 2 k.p., jest przepisem
ochronnym ustanowionym w interesie pracownika, któremu gwarantuje, że groźba
wydalenia z pracy, choćby nawet spowodowanego ciężkim naruszeniem
podstawowych obowiązków pracowniczych, nie będzie trwać dłużej niż miesiąc od
uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej
rozwiązanie umowy. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że
miesięczny termin do rozwiązania umowy o pracę zaczyna biec w momencie, w
którym wiadomość o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika uzyskał organ zarządzający jednostką
organizacyjną, działający za pracodawcę na podstawie art. 31
k.p. Stosownie do
treści art. 48 § 1 Prawa spółdzielczego kierowanie działalnością spółdzielni oraz
reprezentowanie jej na zewnątrz należy do zarządu. Z ustaleń faktycznych
poczynionych w tej sprawie, którymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2
k.p.c.) wynika, iż o ciężkim naruszeniu przez powoda obowiązków pracowniczych
tak reprezentowany pracodawca miał wiedzę już w dniu 14 lipca 2008 r., wobec
czego od tej daty rozpoczął bieg miesięczny termin przewidziany dla możliwości
wykluczenia pracownika z grona członków spółdzielni, niezależnie od tego, czy
obowiązujące przepisy nakładały na spółdzielnię dodatkowe powinności przed
podjęciem uchwały o wykluczeniu. W obowiązującym porządku prawnym nie ma
bowiem żadnej normy, która by stanowiła o zawieszeniu biegu terminu
miesięcznego, czy też innym jego obliczaniu w sytuacji, gdy z przyczyn
obiektywnych pracodawca nie może przed podjęciem uchwały o wykluczeniu
dopełnić obowiązków nałożonych przez przepisy, np. wysłuchać pracownika (art.
24 § 4 ustawy). Ten ostatnio wymieniony przepis nie reguluje przy tym tego
8
samego przedmiotu, co art. 193 § 3 Prawa spółdzielczego, a zatem pomiędzy
przepisami nie zachodzi sprzeczność wymagająca usunięcia przy zastosowaniu
reguł kolizyjnych, jak prawidłowo zauważył Sąd Apelacyjny. Przepis art. 24 § 4
ustawy nakłada obowiązek wysłuchania członka spółdzielni przed wykluczeniem,
zaś art. 193 § 3 tej ustawy ustanawia granicę czasową dla podjęcia uchwały o
wykluczeniu. Taka regulacja powinności i ograniczeń pracodawcy nie jest jakimś
istotnym novum w prawie pracy. Również przepisy Kodeksu pracy, czy też innych
ustaw nakładają na pracodawcę szereg różnorodnych obowiązków przed
rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia (np. co do konieczności
uzyskania zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej w sytuacji, gdy
stosunek pracy danej osoby podlega szczególnej ochronie), a brak możliwości ich
wypełnienia nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia biegu terminu
przewidzianego przez art. 52 § 2 k.p. Sytuacja pracodawcy spółdzielczego, który z
przyczyn obiektywnych przed upływem miesiąca nie mógł wysłuchać pracownika,
jest przy tym korzystniejsza od sytuacji pracodawcy, który nie mógł w tym terminie
dopełnić innych powinności przewidzianych przepisami prawa pracy. O ile bowiem
ten ostatni narazi się na zarzut niezgodności z prawem rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia niezależnie od tego, czy przekroczy termin miesięczny, czy też
nie dopełni innych obowiązków, o tyle zgodnie ze szczególnymi uregulowaniami
Prawa spółdzielczego, tak traktowane będzie wyłącznie, obok braku przyczyn
uzasadniających wykluczenie (art. 193 § 1 i § 2 ustawy) i niezasięgnięcia opinii
organizacji związkowej (art. 195 ustawy), przekroczenie terminu przewidzianego
przez art. 193 § 3 ustawy (art. 196 § 1 ustawy). Jak bowiem słusznie wskazał Sąd
odwoławczy, niewysłuchanie przez radę nadzorczą spółdzielni pracy wyjaśnień
zainteresowanego członka przed podjęciem uchwały wykluczającej go ze
spółdzielni nie uzasadnia powództwa wykluczonego o uchylenie tej uchwały i
roszczenia, o których mowa w art. 196 § 1 Prawa spółdzielczego (por. też wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1984 r., I PR 115/83, OSNC 1984 nr 8, poz.
140). Wolą ustawodawcy o wadliwości prawnej uchwały o wykluczeniu członka
spółdzielni pracy, pozostającego z tą spółdzielnią uprzednio w stosunku pracy,
decydują zatem takie uchybienia, które zgodnie z przepisami prawa pracy
prowadzą do reaktywacji stosunku pracy. Jest to oczywiste, skoro uchwała o
9
wykluczeniu dotyczy w istocie dwóch stosunków prawnych, a zatem jej uchylenie
przekreśla oświadczenie woli w przedmiocie wykluczenia, reaktywując w
konsekwencji nie tylko członkostwo, ale i stosunek pracy.
Z tych przyczyn za trafne należy uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż
doszło do naruszenia art. 193 § 3 Prawa spółdzielczego, czego skutkiem jest po
myśli art. 196 § 1 tej ustawy zasadność roszczenia powoda o uchylenie uchwały i
przywrócenie do pracy, a tym samym skarga kasacyjna w tym zakresie nie
zasługuje na uwzględnienie.
Odnosząc się natomiast do zarzutów skoncentrowanych wokół treści art. 196
§ 3 ustawy, zgodnie z którym powództwo członka spółdzielni o uchylenie uchwały i
przywrócenie do pracy może być oddalone pomimo podjęcia uchwały z
uchybieniem miesięcznego terminu, jeżeli wykluczenie było uzasadnione, a dalsze
pozostawanie członka w spółdzielni nie da się pogodzić z zasadami współżycia
społecznego, wskazać należy, iż przepis ten, podobnie jak art. 8 k.p., czy art. 5 k.c.,
zawiera niedookreślony zwrot „sprzeczności z zasadami współżycia społecznego" i
z tego względu jego stosowanie pozostaje w nierozłącznym związku z
całokształtem okoliczności konkretnej sprawy (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2003 r., I PK 558/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 283).
W oderwaniu od tych konkretnych okoliczności nie można formułować ogólnych
dyrektyw co do stosowania tego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28
listopada 1967 r., I PR 415/67, OSPiKA 1968 nr 10, poz. 210, z glosą Z.
Ziembińskiego oraz uchwałę z 17 stycznia 1974 r., III PZP 34/73, OSNCP 1975 nr
1, poz. 4; PiP 1978 nr 7, s. 161 z glosami S. Sołtysińskiego i Z. Ziembińskiego).
Ocena, czy w konkretnym przypadku ma zastosowanie norma art. 8 k.p., mieści się
w granicach swobodnego uznania sędziowskiego. Sfera ta w ramach postępowania
kasacyjnego może podlegać kontroli tylko w przypadku szczególnie rażącego i
oczywistego naruszenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1970 r., III
PRN 39/70, OSNCP 1971 nr 3, poz. 53; PiP 1972 nr 10, s. 170, z glosą K.
Piaseckiego; z 15 września 1999 r., III CKN 339/98, OSNC 2000 nr 3, poz. 58; OSP
2000 nr 4, poz. 66, z glosą A. Szpunara; z 4 lipca 2002 r., I CKN 837/00,
LexPolonica nr 376352 oraz z 30 października 2003 r., IV CK 151/02, LexPolonica
nr 1630441). W ramach kontroli kasacyjnej nie jest bowiem możliwe wkraczanie w
10
sferę swobodnego uznania sędziowskiego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15
września 1999 r., III CKN 339/98, OSNC 2000 nr 3, poz. 58). Ponieważ stosowanie
art. 8 k.p. (art. 5 k.c.) zawsze prowadzi do osłabienia zasady pewności prawa, toteż
posłużenie się w konkretnym przypadku konstrukcją nadużycia prawa jest z
założenia dopuszczalne tylko wyjątkowo i musi mieć szczególne, wyraźne
uzasadnienie merytoryczne i formalne, a zwłaszcza usprawiedliwienie we w miarę
skonkretyzowanych regułach, głównie o konotacji etycznej, a w pewnych
wypadkach także obyczajowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 listopada
1996 r., I PKN 14/96, OSNAPiUS 1997 nr 12, poz. 218 i z dnia 20 lipca 2000 r., I
PKN 740/99, OSNAPiUS 2002 nr 3, poz. 72).
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się podstaw do przyjęcia, aby Sąd Apelacyjny,
odmawiając zastosowania art. 196 § 3 ustawy w stanie faktycznym niniejszej
sprawy, naruszył te zasady, a tym bardziej aby naruszył te zasady w sposób
oczywisty.
Ocena, czy ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego
roszczenie nie zasługuje na ochronę musi być odniesiona do warunków
istniejących w chwili wykonywania uprawnienia. Będące przedmiotem sporu w
niniejszej sprawie prawo do reaktywacji stosunku pracy w związku z niezgodnym z
prawem podjęciem uchwały o wykluczeniu mogło być realizowane dopiero po
dokonaniu przez pracodawcę czynności prowadzącej do ustania stosunku pracy,
wobec czego ocena, czy pozostawanie powoda w spółdzielni godziłoby w zasady
współżycia społecznego powinna odbywać się również z uwzględnieniem
okoliczności faktycznych istniejących w chwili wykonywania przez powoda tego
uprawnienia, tzn. już po wykluczeniu go z grona członków spółdzielni. Sąd drugiej
instancji powołał się na różne fakty i oceny, które doprowadziły go do wniosku
zaprezentowanego w skarżonym orzeczeniu, wskazując w szczególności (za
Sądem Okręgowym) na to, że eliminacja pracownika o bardzo długim stażu pracy w
spółdzielni z życia zawodowego w sytuacji, gdy podjął on leczenie zespołu
zależności alkoholowej, mogłaby negatywnie wpłynąć na stan jego zdrowia, jak
również podnosząc brak wykazania przez pozwaną jakichś szczególnie istotnych
okoliczności, które w korelacji ze skonkretyzowaną zasadą współżycia społecznego
uzasadniałyby oddalenie powództwa. Sąd odwoławczy odmówił bowiem waloru
11
doniosłości przywoływanym przez pozwaną dla uzasadnienia jej stanowiska
okolicznościom odnoszącym się do zaistniałego w przeszłości incydentu
alkoholowego, czy też konieczności redukcji zatrudnienia i ograniczenia wymiaru
czasu pracowników spółdzielni, motywując swoje stanowisko w tym przedmiocie.
Jeśli dodać do tego, że w polskim prawie obowiązuje domniemanie korzystania z
prawa w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego, albowiem ciężar
dowodu w zakresie pozwalającym na zakwalifikowanie określonego zachowania się
jako nadużycia prawa obciąża tego, kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad
współżycia społecznego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 21 czerwca 1948 r., C.Prez. 114/48, OSN 1948 nr 3, poz. 61; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 1965 r., III CR 278/65, OSN 1966 nr 7 – 8, poz. 130;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2000 r., II CKN 956/99, MoP 2001
nr 6; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2001 r., II CKN 103/99,
niepublikowany; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2002 r., I CKN 305/01,
niepublikowany), a pozwana na żadne inne okoliczności, niż ocenione przez Sąd
drugiej instancji, nie powoływała się, brak jest podstaw do uznania skargi
kasacyjnej za opartą na usprawiedliwionej podstawie również w tym zakresie.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
/km/