II UK 379/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:24-06-2013
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II UK 379/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A.J. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego A. C.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 25 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
lutego 2009 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy A. J. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9
2
października 2008 r. w przedmiocie niepodlegania zainteresowanego A. C.
ubezpieczeniu społecznemu w Polsce.
Sąd pierwszej instancji ustalił, iż zainteresowany A. C. zatrudniony był u
strony pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas określony od dnia 3
września 2007 r. do dnia 10 listopada 2007 r. na stanowisku mechanika
samochodów ciężarowych, a praca miała być wykonywana na rzecz i pod
kierownictwem firmy francuskiej na terenie Francji.
A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi działalność
gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy. Pracownicy są zatrudniani wyłącznie
w celu „delegowania" ich do pracy we Francji. Żaden z pracowników, poza
administracją, nie wykonywał pracy na terenie Polski. Zarząd spółki nie przebywa
na terenie Polski, znajduje się tu jedynie administracja. Firma nie realizuje żadnych
umów z klientami w Polsce i nie osiąga tu żadnych dochodów.
Sąd Okręgowy uznał, iż decyzja strony pozwanej jest prawidłowa. W
uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że w stosunku do pracowników wykonujących
pracę poza Państwem Członkowskim swojego miejsca zamieszkania zastosowanie
mają wprost przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku
do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek
oraz ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L. 71.149.2 –
dalej nazywane rozporządzeniem nr 1408/71). Zgodnie z powołanym
rozporządzeniem, pracownik przemieszczający się w obrębie Unii Europejskiej
powinien podlegać tylko jednemu ustawodawstwu zabezpieczenia społecznego, z
zastrzeżeniem wyraźnie przewidzianych wyjątków (art. 13 ust. 1). Jako ogólną
regułę przyjęto zasadę terytorialności, która stanowi, że pracownik zatrudniony na
terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego
państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego
lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego (art. 13 ust. 2). Celem maksymalnego wspierania
swobodnego przepływu pracowników oraz umożliwienia uniknięcia komplikacji
administracyjnych, ustanowiono pewne odstępstwa od tej ogólnej zasady. Wyjątek
3
przewiduje między innymi art. 14 ust. 1 lit. a dla tzw. pracowników
oddelegowanych. Osoba zatrudniona na terytorium Państwa Członkowskiego przez
przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniona i przez które została
skierowana do wykonywania pracy na terenie innego Państwa Członkowskiego,
podlega nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, o ile
przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i o
ile osoba ta nie została skierowana w miejsce innej osoby, której okres skierowania
upłynął.
Oceniając czy zainteresowany został oddelegowany w celu wykonywania
pracy na terytorium Francji w rozumieniu przepisu art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71, Sąd pierwszej instancji odwołał się przede wszystkim
do decyzji Komisji Administracyjnej Wspólnoty Europejskiej do spraw
Zabezpieczenia Społecznego Pracowników Migrujących z dnia 13 grudnia 2000 r.
nr 181 w sprawie oddelegowania pracowników. Komisja Administracyjna stworzyła
"Praktyczny przewodnik dotyczący oddelegowania pracowników w Państwach
Członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i
Szwajcarii". Odnosząc się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości oraz interpretacji dokonanej przez Komisję Administracyjną, Sąd
Okręgowy uznał, że okoliczność, iż odwołująca się Spółka jest agencją pracy
"tymczasowej", nie przesądza o tym, że można automatycznie zastosować do niej
przepis art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia nr 1408/71.
Apelację od opisanego wyroku wniosła odwołująca się Spółka, zarzucając
naruszenie art. 14 ust 1 lit. a rozporządzenia nr 1408/71 - poprzez przyjęcie, że A.
J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie prowadziła działalności do terenie
Polski i tym samym, że nie spełniła warunków delegowania pracowników,
umożliwiających pozostawienie A. C. w polskim systemie ubezpieczeń. Zdaniem
apelującej, w odniesieniu do zainteresowanego spełnione zostały przesłanki
zastosowania względem niego wskazanego wyżej przepisu, albowiem, będąc
zatrudniony przez Spółkę, został oddelegowany do pracy za granicą na okres
nieprzekraczający dwunastu miesięcy, i nie w miejsce innej osoby, której okres
oddelegowania upłynął. W ocenie apelującej, powoływanie się przez Sąd Okręgowy
na kryteria zawarte w decyzji Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia
4
Społecznego z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie interpretacji, między innymi, art.
14 ust. 1 i 2, art. 14a ust. 1 i art. 14b rozporządzenia nr 1408/71 jest powołaniem
się na warunki sformułowane w sposób ogólnikowy i nieostry. Apelująca
odwoływała się również do regulacji zawartej w ustawie z dnia 9 lipca 2003 r. o
zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.),
wskazując, że w świetle art. 7 ustawy jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy, a
nie jest nim pracodawca użytkownik. Apelująca domagała się zmiany zaskarżonego
wyroku poprzez "przywrócenie pracownika do ubezpieczeń społecznych (w Polsce)
w okresach wskazanych w decyzji", ewentualnie jego uchylenia i przekazania
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
czerwca 2009 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd drugiej instancji wskazał, że
zgodnie z art. 13 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71 zasadą jest, że pracownik
najemny podlega ubezpieczeniu według przepisów tego Państwa Członkowskiego,
na terytorium którego jest zatrudniony, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium
innego Państwa Członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca który
go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia
działalności na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Od tej ogólnej reguły w
przedmiocie określenia właściwego ustawodawstwa w przepisie art. 14
rozporządzenia nr 1408/71 przewidziano wyjątki. W sprawie decydującą jest
regulacja art. 14 ust. 1 lit. a tego aktu. Z analizy tego przepisu jednoznacznie
wynika, że warunkiem podlegania zainteresowanego ustawodawstwu polskiemu
byłaby tylko taka sytuacja, gdyby jako pracownik „zwykle zatrudniony" przez
przedsiębiorstwo, został przez pracodawcę skierowany do wykonywania pracy na
terytorium innego Państwa Członkowskiego i to pod warunkiem, że przewidywany
okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że nie został
skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania upłynął.
Z tego powodu uznał Sąd, że tylko pracownik, który zatrudniony jest na
terenie Państwa Członkowskiego w ramach trwającej umowy o pracę wykonywanej
np. na terenie Polski i zawartej z danym pracodawcą, w razie czasowego
delegowania do pracy na terytorium innego Państwa nadal podlega
5
ustawodawstwu tego pierwszego Państwa. Zainteresowany nie spełnia przymiotu
osoby zwykle zatrudnionej u wnioskodawcy, bowiem nie wykonywał on pracy na
terenie Polski i nie było zamiarem stron powierzenie mu realizacji obowiązków
pracowniczych na terenie Polski. Strony zawarły jedynie w Polsce umowę o pracę,
przedmiotem której była realizacja obowiązków pracowniczych za granicą. W tej
sytuacji w stosunku do zainteresowanego nie ma możliwości uznania, że był
pracownikiem oddelegowanym w rozumieniu analizowanego przepisu.
Sąd Apelacyjny wskazał także, że rodzaj podmiotu zatrudniającego i pozycja
instytucjonalna wnioskodawcy w polskim systemie prawnym postrzegana przez
pryzmat przepisów ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnieniu pracowników
tymczasowych nie zmienia powyższej oceny w zakresie określenia właściwego
ustawodawstwa na gruncie ubezpieczeń społecznych.
Odwołująca się Spółka zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości,
wnosząc o jego uchylenie oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 24 lutego 2009 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uwzględnienie apelacji.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71 - przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu w
rozpoznawanej sprawie, że A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie
prowadziła działalności na terenie Polski i tym samym, że nie spełniła warunków
delegowania pracowników umożliwiających pozostawienie jej pracowników w
polskim systemie ubezpieczeń społecznych.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych skarżąca wskazała, że zarówno Sąd
Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny, powołują się na przepisy decyzji Komisji
Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia Społecznego z dnia 13 grudnia 2000 r.
w sprawie interpretacji, między innymi, art. 14 ust. 1 i 2 art. 14a ust. 1 i art. 14b
rozporządzenia nr 1408/71 oraz na „Praktyczny przewodnik w dziedzinie
oddelegowania do krajów Unii Europejskiej, EOG i Szwajcarii". Tymczasem ta
ostatnia publikacja nie jest aktem prawnym, stąd na jej podstawie nie można
wywodzić żadnych praw ani obowiązków, nie ma ona bowiem charakteru
wiążącego. Niedopuszczalne jest więc, w ocenie skarżącego, wyłączenie
6
pracowników z ubezpieczeń - a właściwie pozbawienie ich ubezpieczenia jako
pracowników - na podstawie niewiążącej publikacji. Skarżący zarzucił również, że
Sąd Apelacyjny, skupiając się na kryteriach wskazanych przez akt niższego rzędu
(decyzja), nie wziął pod uwagę, że zgodnie z literą i duchem art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71 stan faktyczny niniejszej sprawy wskazuje na
oddelegowanie pracowników. Błędnie również przyjęto w zaskarżonym wyroku, że
zastosowanie powyższego przepisu wymagało, aby przedsiębiorstwo prowadziło
znaczną część działalności na terenie państwa wysyłającego, tymczasem z
orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (powoływanego dalej jako
ETS) wynika, że wystarczające kryterium stanowi prowadzenie działalności godnej
odnotowania w kraju wysyłającym.
Ponadto skarżący zwrócił uwagę, iż Sądy obu instancji nie wzięły pod uwagę
regulacji zawartej w obowiązującej w Polsce ustawie z dnia 9 lipca 2003 r. o
zatrudnianiu pracowników tymczasowych. A. J. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością jest agencją pracy tymczasowej w rozumieniu tej ustawy.
Zgodnie z jej art. 7 stawy agencja pracy tymczasowej zatrudnia pracowników
tymczasowych na podstawie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę
na czas wykonania określonej pracy, co oznacza, że to Spółka jest pracodawcą w
rozumieniu prawa pracy. Istotą agencji pracy tymczasowej jest zatrudnianie
pracowników tymczasowych wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na
rzecz i pod kierownictwem tzw. pracodawcy użytkownika. Nie oznacza, to jednak,
że tzw. pracodawca użytkownik jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy. Co
więcej, agencja pracy tymczasowej, jako pracodawca, nie może, zgodnie z art. 7
ustawy, być pracodawcą użytkownikiem w stosunku do pracowników pozostających
z nim w stosunku pracy. Powyższa regulacja oznacza, że agencja pracy
tymczasowej, jaką jest A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, nie mogła
wykorzystywać zatrudnionych przez siebie pracowników tymczasowych, aby
wykonywali pracę na jej rzecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie wskazać należy, że stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
7
orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania -
tak jak w rozpoznawanej sprawie. Z podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku
wynika, że pracownicy Spółki są zatrudniani wyłącznie w celu „delegowania" ich do
pracy we Francji. Żaden z pracowników, poza administracją, nie wykonywał pracy
na terenie Polski. Zarząd spółki nie przebywa na terenie Polski, znajduje się tu
jedynie administracja. Firma nie realizuje żadnych umów z klientami w Polsce i nie
osiąga tu żadnych dochodów.
W niniejszej sprawie zasadnicze znaczenie ma art. 14 ust. 1a
rozporządzenia nr 1408/71. Zgodnie z powoływanym przepisem pracownik
najemny zatrudniony na terytorium Państwa Członkowskiego przez
przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został skierowany
do wykonywania pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego, podlega
nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem, że
przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że
nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania upłynął.
Przedmiotowa regulacja stanowi wyjątek od generalnej reguły wynikającej z art. 13
ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71, zgodnie z którą pracownik najemny zatrudniony
na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego
państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego
lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego (zasada lex loci laboris).
Z powołanych regulacji wynika, że warunki delegowania dotyczą przede
wszystkim pracownika, od którego wymaga się, aby był on zwykle zatrudniony
przez przedsiębiorstwo, które skierowało go do pracy na terytorium innego państwa
członkowskiego. W orzecznictwie ETS przesłanki te zostały skonkretyzowane, a
sam Trybunał, w kontekście podobnych spraw, odniósł się również do wymagań,
jakie powinien spełniać pracodawca.
W sprawie Manpower (35/90, ECR 1970/1251) przesądzono o możliwości
delegowania na podstawie art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71 pracowników
agencji pracy tymczasowej. W ocenie ETS przyjęcie takiego rozwiązania uzasadnia
usunięcie trudności, jakie związane są z krótkotrwałym przemieszczaniem się
8
pracowników delegowanych i zmianą systemu zabezpieczenia społecznego (w
takim zakresie stanowisko skarżącego jest trafne). Jednakże w nawiązaniu do tej
kwestii nie sposób nie zauważyć, że ze względu na różnice w systemach
ubezpieczeń społecznych poszczególnych państw członkowskich (różnych
obciążeń składkowych oraz świadczeń) powoływanie się wyłącznie na trudności z
krótkotrwałym przemieszczaniem się mogłoby być nadużywane przez
przedsiębiorstwa, które zajmowałoby się wyłącznie delegowaniem pracowników do
innych państw członkowskich i wykorzystywaniem różnic pomiędzy poszczególnymi
systemami ubezpieczenia społecznego. Na aspekt ten zwraca się wyraźnie uwagę
w późniejszym orzecznictwie. W wyroku Fitzwilliam (C-202/97, ECR 2000/2/I-
00883, LEX nr 82707) ETS stwierdził, że art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71,
w wersji skodyfikowanej rozporządzeniem nr 2001/83, powinien być interpretowany
w ten sposób, że w celu skorzystania z przywileju przyznanego przez ten przepis
(który, ustanawiając odstępstwo od reguły, zgodnie z którą osoba podlega
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na którego terytorium jest zatrudniona,
zezwala przedsiębiorstwu, w którym jest ona zwykle zatrudniona, na utrzymywanie
rejestracji tej osoby w systemie zabezpieczenia społecznego Państwa
Członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorstwo ma siedzibę)
przedsiębiorstwo pracy tymczasowej, które przekazuje czasowo pracowników z
jednego Państwa Członkowskiego do dyspozycji przedsiębiorstwom mającym
siedzibę w innym Państwie Członkowskim, musi zwykle wykonywać swą
działalność w tym pierwszym Państwie. Warunek ten jest spełniony, jeżeli
przedsiębiorstwo stale wykonuje znaczącą działalność w Państwie, w którym ma
siedzibę.
Z kolei w orzeczeniu w sprawie Plum (C-404/98, ECR 2000/11A/I-09379,
LEX nr 83030) wyraźnie podkreślono, że zastosowanie art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71 nie dotyczy pracowników przedsiębiorstwa z siedzibą w
jednym Państwie Członkowskim, wysyłanych do pracy na terytorium innego
Państwa Członkowskiego, w którym, poza czysto wewnętrznymi działaniami
zarządzającymi, to przedsiębiorstwo prowadzi całą swoją działalność. Zgodnie
bowiem z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71, pracownicy tacy podlegają
ustawodawstwu dotyczącemu zabezpieczenia społecznego Państwa
9
Członkowskiego, na którego terytorium rzeczywiście pracują. Pracownik
przedsiębiorstwa, które wyłącznie zajmuje się działalnością polegającą na
wysyłaniu pracowników do innych państw, i które w państwie wysyłającym
wykonuje wyłącznie czynności administracyjne, podlega zatem ubezpieczeniu
społecznemu państwa, w którym pracuje.
Niewątpliwie na powyższe orzecznictwo wpływ miała decyzja nr 181 z dnia
13 grudnia 2000 r. Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia
Społecznego. Warto zauważyć, że zgodnie z art. 81a rozporządzenia nr 1408/71
zadaniem Komisji jest rozpatrywanie wszelkich spraw administracyjnych lub
dotyczących wykładni, wynikających z przepisów niniejszego rozporządzenia oraz
rozporządzeń późniejszych, jak i każdej umowy lub uzgodnień, zawartych w
ramach tych rozporządzeń. Powołana 1 stycznia 1959 r. Komisja Administracyjna
odgrywa szczególną rolę w prawie unijnym. Mimo że nie należy ona do organów
Unii Europejskiej, w szeregu rozporządzeń przekazuje jej się szczególne
kompetencje oraz powierza różnorodne zadania, również o charakterze
regulacyjnym. Co do związania sądów krajowych decyzjami Komisji
Administracyjnej, należy wskazać na art. 81a in fine rozporządzenia 1408/71, w
którym stwierdza się, że uprawnienia w zakresie wykładni są wykonywane bez
uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób zainteresowanych do korzystania
z procedur i sądownictwa przewidzianych przez ustawodawstwo Państw
Członkowskich przez niniejsze rozporządzenie i przez Traktat. Stąd też należy
przyjąć, że sądy nie są związane wykładnią proponowaną przez Komisję. Rację ma
zatem skarżący, kiedy stwierdza, że decyzja nr 181, a tym bardziej „Praktyczny
przewodnik” nie są obowiązującym prawem. Jednakże istnieje konieczność
uwzględnienia skutków, jakie wywiera orzecznictwo ETS na orzecznictwo sądów
krajowych, na stosowanie i wykładnię prawa unijnego, które ukształtowało
określoną wykładnię art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/7, zgodną z interpretacją
wynikającą z decyzji nr 181. Zgodnie z pkt 1 decyzji nr 181 o oddelegowaniu można
mówić wówczas, gdy, po pierwsze, praca wykonywana jest na rachunek
przedsiębiorstwa oddelegowującego oraz, po drugie, gdy istnieje więź pracownicza.
Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, to praca musi być wykonywana dla
przedsiębiorstwa oddelegowującego. Przesłankę tę należy z reguły uznać za
10
spełnioną wówczas, gdy w dalszym ciągu, mimo oddelegowania, istnieje stosunek
pracy pomiędzy pracownikiem oddelegowanym a przedsiębiorstwem
oddelegowującym. Co się tyczy zaś drugiej z nich, to konieczne jest uwzględnienie
okoliczności związanych z odpowiedzialnością z tytułu postępowania
kwalifikacyjnego, zawarcia umowy o pracę, ustania stosunku pracy, uprawnienia do
składania oświadczeń woli w przedmiocie obowiązków wynikających ze stosunku
pracy.
Szczególny przypadek dotyczy sytuacji, w której pracownik został
zatrudniony przez pracodawcę wyłącznie w celu oddelegowania do innego
przedsiębiorstwa (pkt 3 decyzji nr 181). Wówczas poza istnieniem więzi
pracowniczej wymaga się, aby przedsiębiorstwo delegujące „zwykle” prowadziło
działalność na terenie państwa, z którego pracownik został oddelegowany. W
decyzji nr 181 stwierdza się przy tym, że chodzi o działalność godną odnotowania
w kraju delegującym. W tym świetle okoliczność, że A. C. był zatrudniony wyłącznie
w celu oddelegowania, nie przesądza, iż nie był on zwykle zatrudniony przez
skarżącą w rozumieniu art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71 i że nie istnieje więź
pracownicza, tak jak, wydaje się, przyjął to Sąd Apelacyjny, wywodząc, że
”zainteresowany nie spełnia przymiotu osoby zwykle zatrudnionej u wnioskodawcy”,
bowiem ani nie wykonywał on obowiązków pracowniczych na terenie Polski, ani nie
było to zamiarem stron. W tym zakresie stanowisko Sądu nie jest trafne.
Pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia czy skarżący zwykle prowadził
działalność na terytorium państwa wysyłającego (Polski). Zgodnie z decyzją nr 181
należy wziąć pod uwagę miejsce siedziby i administracji przedsiębiorstwa, liczbę
osób zatrudnionych w administracji, miejsce zatrudnienia wysyłanych pracowników,
miejsce, w którym zawierana jest większość umów o pracę, prawo, któremu
podlegają zawierane umowy oraz obrót osiągnięty w każdym państwie
członkowskim. Jeżeli zatem przedsiębiorca oddelegowujący, posiadający w
określonym państwie członkowskim siedzibę, wykonuje wyłącznie czynności
administracyjne (kadry, księgowość), to wówczas pracownik wysłany przez takie
przedsiębiorstwo do innego państwa członkowskiego nie może być uznany za
pracownika oddelegowanego (pkt 3 lit. c decyzji nr 181). Warunek, według którego
przedsiębiorca oddelegowujący „zwykle” (zasadniczo) prowadzi działalność na
11
terytorium kraju oddelegowującego, nie oznacza, że w kraju oddelegowującym
działalność przedsiębiorstwa musi mieć charakter przeważający. Nie chodzi także o
kryterium ilościowe, dotyczące osiąganego obrotu. Wymagane jest przede
wszystkim faktyczne prowadzenie działalności w kraju oddelegowującym. Warunek
ten dotyczy również agencji pracy tymczasowej. Wówczas pracowników agencji
traktuje się tak samo, jak innych pracowników oddelegowanych. Decydujące
znaczenie ma tu fakt, czy agencja pracy tymczasowej prowadzi swoją zasadniczą
działalność w Polsce. Podkreślić należy, że ani w rozporządzeniu 1408/71 ani w
decyzji nr 181 nie wskazuje się, jaki powinien być to rodzaj działalności.
Rozwiązanie przyjęte w decyzji nr 181, odbiega on analogicznych uregulowań
przyjętych w poprzedzających ją decyzjach nr 113, 128 oraz 162. W ich treści
wskazywano wyraźnie, że w przypadku zatrudnienia pracowników w celu
oddelegowania ich do innego państwa członkowskiego, konieczne było, aby
zainteresowane przedsiębiorstwo zwykle prowadziło w państwie wysyłającym
działalność, polegającą na oddawaniu personelu do dyspozycji innych
przedsiębiorców działających na terytorium państwa wysyłającego. Wobec braku
takiego rozwiązania w decyzji nr 181 istnieje podstawa do przyjęcia, że przedmioty
działalności (w kraju, z którego się deleguje oraz w państwie docelowym) mogą być
różne. Przedsiębiorca oddelegowujący pracowników za granicę, może zatem na
terytorium państwa wysyłającego wykonywać zasadniczo inną działalność, aniżeli
polegającą tylko na delegowaniu pracowników. W decyzji nr 181 stwierdza się
jednak wyraźnie, że przedsiębiorca, który w państwie wysyłającym prowadzi
wyłącznie działalność administracyjną nie może skorzystać z art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71.
Powyższe wnioski potwierdzają regulacje mające zastosowanie od 1 maja
2010 r. Chodzi tutaj o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.04.166.1 – dalej nazywanego
rozporządzeniem nr 883/2004) oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania
rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego (Dz.U.UE.L.09.284.1 – dalej nazywanego rozporządzeniem nr
12
987/2009). Zgodnie z art. 12 ust. 1 pierwszego z powołanych rozporządzeń osoba,
która wykonuje działalność jako pracownik najemny w Państwie Członkowskim w
imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swą działalność, a która jest
delegowana przez tego pracodawcę do innego Państwa Członkowskiego do
wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej
pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną
osobę. Możliwość zastosowania wyjątku od zasady lex loci laboris został zatem
przewidziany wyłącznie w przypadku pracodawcy, który normalnie prowadzi swoją
działalność w państwie członkowskim, z którego pracownik jest delegowany. W art.
14 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 skonkretyzowano, że przedmiotowe
sformułowanie odnosi się do pracodawcy zazwyczaj prowadzącego znaczną część
działalności, innej niż działalność związana z samym zarządzeniem wewnętrznym,
na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę, z
uwzględnieniem wszystkich kryteriów charakteryzujących działalność prowadzoną
przez dane przedsiębiorstwo. Odnośne kryteria muszą zostać dopasowane do
specyficznych cech każdego pracodawcy i do rzeczywistego charakteru
prowadzonej działalności. Przedmiotowe unormowania potwierdzają zatem
dotychczasowe rozumienie aktualnie obowiązujących unormowań odnoszących się
do omawianego zagadnienia.
Wskazana wyżej wykładnia art. 14 ust. 1a rozporządzenia nr 1408/7, zgodna
z interpretacją wynikającą z decyzją nr 181, prowadzi do wniosku, że agencja pracy
tymczasowej, która w państwie wysyłającym prowadzi wyłącznie działalność
administracyjną, nie może skorzystać z art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71.
Taki zaś charakter działalności skarżącej na terytorium Polski wynika z ustaleń
faktycznych zaskarżonego wyroku, które nie zostały podważone w skardze
kasacyjnej.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w wyroku.
13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A.J. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego A. C.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 25 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
lutego 2009 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy A. J. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9
2
października 2008 r. w przedmiocie niepodlegania zainteresowanego A. C.
ubezpieczeniu społecznemu w Polsce.
Sąd pierwszej instancji ustalił, iż zainteresowany A. C. zatrudniony był u
strony pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas określony od dnia 3
września 2007 r. do dnia 10 listopada 2007 r. na stanowisku mechanika
samochodów ciężarowych, a praca miała być wykonywana na rzecz i pod
kierownictwem firmy francuskiej na terenie Francji.
A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi działalność
gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy. Pracownicy są zatrudniani wyłącznie
w celu „delegowania" ich do pracy we Francji. Żaden z pracowników, poza
administracją, nie wykonywał pracy na terenie Polski. Zarząd spółki nie przebywa
na terenie Polski, znajduje się tu jedynie administracja. Firma nie realizuje żadnych
umów z klientami w Polsce i nie osiąga tu żadnych dochodów.
Sąd Okręgowy uznał, iż decyzja strony pozwanej jest prawidłowa. W
uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że w stosunku do pracowników wykonujących
pracę poza Państwem Członkowskim swojego miejsca zamieszkania zastosowanie
mają wprost przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku
do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek
oraz ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L. 71.149.2 –
dalej nazywane rozporządzeniem nr 1408/71). Zgodnie z powołanym
rozporządzeniem, pracownik przemieszczający się w obrębie Unii Europejskiej
powinien podlegać tylko jednemu ustawodawstwu zabezpieczenia społecznego, z
zastrzeżeniem wyraźnie przewidzianych wyjątków (art. 13 ust. 1). Jako ogólną
regułę przyjęto zasadę terytorialności, która stanowi, że pracownik zatrudniony na
terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego
państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego
lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego (art. 13 ust. 2). Celem maksymalnego wspierania
swobodnego przepływu pracowników oraz umożliwienia uniknięcia komplikacji
administracyjnych, ustanowiono pewne odstępstwa od tej ogólnej zasady. Wyjątek
3
przewiduje między innymi art. 14 ust. 1 lit. a dla tzw. pracowników
oddelegowanych. Osoba zatrudniona na terytorium Państwa Członkowskiego przez
przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniona i przez które została
skierowana do wykonywania pracy na terenie innego Państwa Członkowskiego,
podlega nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, o ile
przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i o
ile osoba ta nie została skierowana w miejsce innej osoby, której okres skierowania
upłynął.
Oceniając czy zainteresowany został oddelegowany w celu wykonywania
pracy na terytorium Francji w rozumieniu przepisu art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71, Sąd pierwszej instancji odwołał się przede wszystkim
do decyzji Komisji Administracyjnej Wspólnoty Europejskiej do spraw
Zabezpieczenia Społecznego Pracowników Migrujących z dnia 13 grudnia 2000 r.
nr 181 w sprawie oddelegowania pracowników. Komisja Administracyjna stworzyła
"Praktyczny przewodnik dotyczący oddelegowania pracowników w Państwach
Członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i
Szwajcarii". Odnosząc się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości oraz interpretacji dokonanej przez Komisję Administracyjną, Sąd
Okręgowy uznał, że okoliczność, iż odwołująca się Spółka jest agencją pracy
"tymczasowej", nie przesądza o tym, że można automatycznie zastosować do niej
przepis art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia nr 1408/71.
Apelację od opisanego wyroku wniosła odwołująca się Spółka, zarzucając
naruszenie art. 14 ust 1 lit. a rozporządzenia nr 1408/71 - poprzez przyjęcie, że A.
J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie prowadziła działalności do terenie
Polski i tym samym, że nie spełniła warunków delegowania pracowników,
umożliwiających pozostawienie A. C. w polskim systemie ubezpieczeń. Zdaniem
apelującej, w odniesieniu do zainteresowanego spełnione zostały przesłanki
zastosowania względem niego wskazanego wyżej przepisu, albowiem, będąc
zatrudniony przez Spółkę, został oddelegowany do pracy za granicą na okres
nieprzekraczający dwunastu miesięcy, i nie w miejsce innej osoby, której okres
oddelegowania upłynął. W ocenie apelującej, powoływanie się przez Sąd Okręgowy
na kryteria zawarte w decyzji Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia
4
Społecznego z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie interpretacji, między innymi, art.
14 ust. 1 i 2, art. 14a ust. 1 i art. 14b rozporządzenia nr 1408/71 jest powołaniem
się na warunki sformułowane w sposób ogólnikowy i nieostry. Apelująca
odwoływała się również do regulacji zawartej w ustawie z dnia 9 lipca 2003 r. o
zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.),
wskazując, że w świetle art. 7 ustawy jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy, a
nie jest nim pracodawca użytkownik. Apelująca domagała się zmiany zaskarżonego
wyroku poprzez "przywrócenie pracownika do ubezpieczeń społecznych (w Polsce)
w okresach wskazanych w decyzji", ewentualnie jego uchylenia i przekazania
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
czerwca 2009 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd drugiej instancji wskazał, że
zgodnie z art. 13 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71 zasadą jest, że pracownik
najemny podlega ubezpieczeniu według przepisów tego Państwa Członkowskiego,
na terytorium którego jest zatrudniony, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium
innego Państwa Członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca który
go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia
działalności na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Od tej ogólnej reguły w
przedmiocie określenia właściwego ustawodawstwa w przepisie art. 14
rozporządzenia nr 1408/71 przewidziano wyjątki. W sprawie decydującą jest
regulacja art. 14 ust. 1 lit. a tego aktu. Z analizy tego przepisu jednoznacznie
wynika, że warunkiem podlegania zainteresowanego ustawodawstwu polskiemu
byłaby tylko taka sytuacja, gdyby jako pracownik „zwykle zatrudniony" przez
przedsiębiorstwo, został przez pracodawcę skierowany do wykonywania pracy na
terytorium innego Państwa Członkowskiego i to pod warunkiem, że przewidywany
okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że nie został
skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania upłynął.
Z tego powodu uznał Sąd, że tylko pracownik, który zatrudniony jest na
terenie Państwa Członkowskiego w ramach trwającej umowy o pracę wykonywanej
np. na terenie Polski i zawartej z danym pracodawcą, w razie czasowego
delegowania do pracy na terytorium innego Państwa nadal podlega
5
ustawodawstwu tego pierwszego Państwa. Zainteresowany nie spełnia przymiotu
osoby zwykle zatrudnionej u wnioskodawcy, bowiem nie wykonywał on pracy na
terenie Polski i nie było zamiarem stron powierzenie mu realizacji obowiązków
pracowniczych na terenie Polski. Strony zawarły jedynie w Polsce umowę o pracę,
przedmiotem której była realizacja obowiązków pracowniczych za granicą. W tej
sytuacji w stosunku do zainteresowanego nie ma możliwości uznania, że był
pracownikiem oddelegowanym w rozumieniu analizowanego przepisu.
Sąd Apelacyjny wskazał także, że rodzaj podmiotu zatrudniającego i pozycja
instytucjonalna wnioskodawcy w polskim systemie prawnym postrzegana przez
pryzmat przepisów ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnieniu pracowników
tymczasowych nie zmienia powyższej oceny w zakresie określenia właściwego
ustawodawstwa na gruncie ubezpieczeń społecznych.
Odwołująca się Spółka zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości,
wnosząc o jego uchylenie oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 24 lutego 2009 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uwzględnienie apelacji.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71 - przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu w
rozpoznawanej sprawie, że A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie
prowadziła działalności na terenie Polski i tym samym, że nie spełniła warunków
delegowania pracowników umożliwiających pozostawienie jej pracowników w
polskim systemie ubezpieczeń społecznych.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych skarżąca wskazała, że zarówno Sąd
Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny, powołują się na przepisy decyzji Komisji
Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia Społecznego z dnia 13 grudnia 2000 r.
w sprawie interpretacji, między innymi, art. 14 ust. 1 i 2 art. 14a ust. 1 i art. 14b
rozporządzenia nr 1408/71 oraz na „Praktyczny przewodnik w dziedzinie
oddelegowania do krajów Unii Europejskiej, EOG i Szwajcarii". Tymczasem ta
ostatnia publikacja nie jest aktem prawnym, stąd na jej podstawie nie można
wywodzić żadnych praw ani obowiązków, nie ma ona bowiem charakteru
wiążącego. Niedopuszczalne jest więc, w ocenie skarżącego, wyłączenie
6
pracowników z ubezpieczeń - a właściwie pozbawienie ich ubezpieczenia jako
pracowników - na podstawie niewiążącej publikacji. Skarżący zarzucił również, że
Sąd Apelacyjny, skupiając się na kryteriach wskazanych przez akt niższego rzędu
(decyzja), nie wziął pod uwagę, że zgodnie z literą i duchem art. 14 ust. 1 lit. a
rozporządzenia nr 1408/71 stan faktyczny niniejszej sprawy wskazuje na
oddelegowanie pracowników. Błędnie również przyjęto w zaskarżonym wyroku, że
zastosowanie powyższego przepisu wymagało, aby przedsiębiorstwo prowadziło
znaczną część działalności na terenie państwa wysyłającego, tymczasem z
orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (powoływanego dalej jako
ETS) wynika, że wystarczające kryterium stanowi prowadzenie działalności godnej
odnotowania w kraju wysyłającym.
Ponadto skarżący zwrócił uwagę, iż Sądy obu instancji nie wzięły pod uwagę
regulacji zawartej w obowiązującej w Polsce ustawie z dnia 9 lipca 2003 r. o
zatrudnianiu pracowników tymczasowych. A. J. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością jest agencją pracy tymczasowej w rozumieniu tej ustawy.
Zgodnie z jej art. 7 stawy agencja pracy tymczasowej zatrudnia pracowników
tymczasowych na podstawie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę
na czas wykonania określonej pracy, co oznacza, że to Spółka jest pracodawcą w
rozumieniu prawa pracy. Istotą agencji pracy tymczasowej jest zatrudnianie
pracowników tymczasowych wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na
rzecz i pod kierownictwem tzw. pracodawcy użytkownika. Nie oznacza, to jednak,
że tzw. pracodawca użytkownik jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy. Co
więcej, agencja pracy tymczasowej, jako pracodawca, nie może, zgodnie z art. 7
ustawy, być pracodawcą użytkownikiem w stosunku do pracowników pozostających
z nim w stosunku pracy. Powyższa regulacja oznacza, że agencja pracy
tymczasowej, jaką jest A. J. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, nie mogła
wykorzystywać zatrudnionych przez siebie pracowników tymczasowych, aby
wykonywali pracę na jej rzecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie wskazać należy, że stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
7
orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania -
tak jak w rozpoznawanej sprawie. Z podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku
wynika, że pracownicy Spółki są zatrudniani wyłącznie w celu „delegowania" ich do
pracy we Francji. Żaden z pracowników, poza administracją, nie wykonywał pracy
na terenie Polski. Zarząd spółki nie przebywa na terenie Polski, znajduje się tu
jedynie administracja. Firma nie realizuje żadnych umów z klientami w Polsce i nie
osiąga tu żadnych dochodów.
W niniejszej sprawie zasadnicze znaczenie ma art. 14 ust. 1a
rozporządzenia nr 1408/71. Zgodnie z powoływanym przepisem pracownik
najemny zatrudniony na terytorium Państwa Członkowskiego przez
przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został skierowany
do wykonywania pracy na terytorium innego Państwa Członkowskiego, podlega
nadal ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem, że
przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że
nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania upłynął.
Przedmiotowa regulacja stanowi wyjątek od generalnej reguły wynikającej z art. 13
ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71, zgodnie z którą pracownik najemny zatrudniony
na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego
państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego
lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją
zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego
Państwa Członkowskiego (zasada lex loci laboris).
Z powołanych regulacji wynika, że warunki delegowania dotyczą przede
wszystkim pracownika, od którego wymaga się, aby był on zwykle zatrudniony
przez przedsiębiorstwo, które skierowało go do pracy na terytorium innego państwa
członkowskiego. W orzecznictwie ETS przesłanki te zostały skonkretyzowane, a
sam Trybunał, w kontekście podobnych spraw, odniósł się również do wymagań,
jakie powinien spełniać pracodawca.
W sprawie Manpower (35/90, ECR 1970/1251) przesądzono o możliwości
delegowania na podstawie art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71 pracowników
agencji pracy tymczasowej. W ocenie ETS przyjęcie takiego rozwiązania uzasadnia
usunięcie trudności, jakie związane są z krótkotrwałym przemieszczaniem się
8
pracowników delegowanych i zmianą systemu zabezpieczenia społecznego (w
takim zakresie stanowisko skarżącego jest trafne). Jednakże w nawiązaniu do tej
kwestii nie sposób nie zauważyć, że ze względu na różnice w systemach
ubezpieczeń społecznych poszczególnych państw członkowskich (różnych
obciążeń składkowych oraz świadczeń) powoływanie się wyłącznie na trudności z
krótkotrwałym przemieszczaniem się mogłoby być nadużywane przez
przedsiębiorstwa, które zajmowałoby się wyłącznie delegowaniem pracowników do
innych państw członkowskich i wykorzystywaniem różnic pomiędzy poszczególnymi
systemami ubezpieczenia społecznego. Na aspekt ten zwraca się wyraźnie uwagę
w późniejszym orzecznictwie. W wyroku Fitzwilliam (C-202/97, ECR 2000/2/I-
00883, LEX nr 82707) ETS stwierdził, że art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71,
w wersji skodyfikowanej rozporządzeniem nr 2001/83, powinien być interpretowany
w ten sposób, że w celu skorzystania z przywileju przyznanego przez ten przepis
(który, ustanawiając odstępstwo od reguły, zgodnie z którą osoba podlega
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na którego terytorium jest zatrudniona,
zezwala przedsiębiorstwu, w którym jest ona zwykle zatrudniona, na utrzymywanie
rejestracji tej osoby w systemie zabezpieczenia społecznego Państwa
Członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorstwo ma siedzibę)
przedsiębiorstwo pracy tymczasowej, które przekazuje czasowo pracowników z
jednego Państwa Członkowskiego do dyspozycji przedsiębiorstwom mającym
siedzibę w innym Państwie Członkowskim, musi zwykle wykonywać swą
działalność w tym pierwszym Państwie. Warunek ten jest spełniony, jeżeli
przedsiębiorstwo stale wykonuje znaczącą działalność w Państwie, w którym ma
siedzibę.
Z kolei w orzeczeniu w sprawie Plum (C-404/98, ECR 2000/11A/I-09379,
LEX nr 83030) wyraźnie podkreślono, że zastosowanie art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71 nie dotyczy pracowników przedsiębiorstwa z siedzibą w
jednym Państwie Członkowskim, wysyłanych do pracy na terytorium innego
Państwa Członkowskiego, w którym, poza czysto wewnętrznymi działaniami
zarządzającymi, to przedsiębiorstwo prowadzi całą swoją działalność. Zgodnie
bowiem z art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71, pracownicy tacy podlegają
ustawodawstwu dotyczącemu zabezpieczenia społecznego Państwa
9
Członkowskiego, na którego terytorium rzeczywiście pracują. Pracownik
przedsiębiorstwa, które wyłącznie zajmuje się działalnością polegającą na
wysyłaniu pracowników do innych państw, i które w państwie wysyłającym
wykonuje wyłącznie czynności administracyjne, podlega zatem ubezpieczeniu
społecznemu państwa, w którym pracuje.
Niewątpliwie na powyższe orzecznictwo wpływ miała decyzja nr 181 z dnia
13 grudnia 2000 r. Komisji Administracyjnej do spraw Zabezpieczenia
Społecznego. Warto zauważyć, że zgodnie z art. 81a rozporządzenia nr 1408/71
zadaniem Komisji jest rozpatrywanie wszelkich spraw administracyjnych lub
dotyczących wykładni, wynikających z przepisów niniejszego rozporządzenia oraz
rozporządzeń późniejszych, jak i każdej umowy lub uzgodnień, zawartych w
ramach tych rozporządzeń. Powołana 1 stycznia 1959 r. Komisja Administracyjna
odgrywa szczególną rolę w prawie unijnym. Mimo że nie należy ona do organów
Unii Europejskiej, w szeregu rozporządzeń przekazuje jej się szczególne
kompetencje oraz powierza różnorodne zadania, również o charakterze
regulacyjnym. Co do związania sądów krajowych decyzjami Komisji
Administracyjnej, należy wskazać na art. 81a in fine rozporządzenia 1408/71, w
którym stwierdza się, że uprawnienia w zakresie wykładni są wykonywane bez
uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób zainteresowanych do korzystania
z procedur i sądownictwa przewidzianych przez ustawodawstwo Państw
Członkowskich przez niniejsze rozporządzenie i przez Traktat. Stąd też należy
przyjąć, że sądy nie są związane wykładnią proponowaną przez Komisję. Rację ma
zatem skarżący, kiedy stwierdza, że decyzja nr 181, a tym bardziej „Praktyczny
przewodnik” nie są obowiązującym prawem. Jednakże istnieje konieczność
uwzględnienia skutków, jakie wywiera orzecznictwo ETS na orzecznictwo sądów
krajowych, na stosowanie i wykładnię prawa unijnego, które ukształtowało
określoną wykładnię art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/7, zgodną z interpretacją
wynikającą z decyzji nr 181. Zgodnie z pkt 1 decyzji nr 181 o oddelegowaniu można
mówić wówczas, gdy, po pierwsze, praca wykonywana jest na rachunek
przedsiębiorstwa oddelegowującego oraz, po drugie, gdy istnieje więź pracownicza.
Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, to praca musi być wykonywana dla
przedsiębiorstwa oddelegowującego. Przesłankę tę należy z reguły uznać za
10
spełnioną wówczas, gdy w dalszym ciągu, mimo oddelegowania, istnieje stosunek
pracy pomiędzy pracownikiem oddelegowanym a przedsiębiorstwem
oddelegowującym. Co się tyczy zaś drugiej z nich, to konieczne jest uwzględnienie
okoliczności związanych z odpowiedzialnością z tytułu postępowania
kwalifikacyjnego, zawarcia umowy o pracę, ustania stosunku pracy, uprawnienia do
składania oświadczeń woli w przedmiocie obowiązków wynikających ze stosunku
pracy.
Szczególny przypadek dotyczy sytuacji, w której pracownik został
zatrudniony przez pracodawcę wyłącznie w celu oddelegowania do innego
przedsiębiorstwa (pkt 3 decyzji nr 181). Wówczas poza istnieniem więzi
pracowniczej wymaga się, aby przedsiębiorstwo delegujące „zwykle” prowadziło
działalność na terenie państwa, z którego pracownik został oddelegowany. W
decyzji nr 181 stwierdza się przy tym, że chodzi o działalność godną odnotowania
w kraju delegującym. W tym świetle okoliczność, że A. C. był zatrudniony wyłącznie
w celu oddelegowania, nie przesądza, iż nie był on zwykle zatrudniony przez
skarżącą w rozumieniu art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71 i że nie istnieje więź
pracownicza, tak jak, wydaje się, przyjął to Sąd Apelacyjny, wywodząc, że
”zainteresowany nie spełnia przymiotu osoby zwykle zatrudnionej u wnioskodawcy”,
bowiem ani nie wykonywał on obowiązków pracowniczych na terenie Polski, ani nie
było to zamiarem stron. W tym zakresie stanowisko Sądu nie jest trafne.
Pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia czy skarżący zwykle prowadził
działalność na terytorium państwa wysyłającego (Polski). Zgodnie z decyzją nr 181
należy wziąć pod uwagę miejsce siedziby i administracji przedsiębiorstwa, liczbę
osób zatrudnionych w administracji, miejsce zatrudnienia wysyłanych pracowników,
miejsce, w którym zawierana jest większość umów o pracę, prawo, któremu
podlegają zawierane umowy oraz obrót osiągnięty w każdym państwie
członkowskim. Jeżeli zatem przedsiębiorca oddelegowujący, posiadający w
określonym państwie członkowskim siedzibę, wykonuje wyłącznie czynności
administracyjne (kadry, księgowość), to wówczas pracownik wysłany przez takie
przedsiębiorstwo do innego państwa członkowskiego nie może być uznany za
pracownika oddelegowanego (pkt 3 lit. c decyzji nr 181). Warunek, według którego
przedsiębiorca oddelegowujący „zwykle” (zasadniczo) prowadzi działalność na
11
terytorium kraju oddelegowującego, nie oznacza, że w kraju oddelegowującym
działalność przedsiębiorstwa musi mieć charakter przeważający. Nie chodzi także o
kryterium ilościowe, dotyczące osiąganego obrotu. Wymagane jest przede
wszystkim faktyczne prowadzenie działalności w kraju oddelegowującym. Warunek
ten dotyczy również agencji pracy tymczasowej. Wówczas pracowników agencji
traktuje się tak samo, jak innych pracowników oddelegowanych. Decydujące
znaczenie ma tu fakt, czy agencja pracy tymczasowej prowadzi swoją zasadniczą
działalność w Polsce. Podkreślić należy, że ani w rozporządzeniu 1408/71 ani w
decyzji nr 181 nie wskazuje się, jaki powinien być to rodzaj działalności.
Rozwiązanie przyjęte w decyzji nr 181, odbiega on analogicznych uregulowań
przyjętych w poprzedzających ją decyzjach nr 113, 128 oraz 162. W ich treści
wskazywano wyraźnie, że w przypadku zatrudnienia pracowników w celu
oddelegowania ich do innego państwa członkowskiego, konieczne było, aby
zainteresowane przedsiębiorstwo zwykle prowadziło w państwie wysyłającym
działalność, polegającą na oddawaniu personelu do dyspozycji innych
przedsiębiorców działających na terytorium państwa wysyłającego. Wobec braku
takiego rozwiązania w decyzji nr 181 istnieje podstawa do przyjęcia, że przedmioty
działalności (w kraju, z którego się deleguje oraz w państwie docelowym) mogą być
różne. Przedsiębiorca oddelegowujący pracowników za granicę, może zatem na
terytorium państwa wysyłającego wykonywać zasadniczo inną działalność, aniżeli
polegającą tylko na delegowaniu pracowników. W decyzji nr 181 stwierdza się
jednak wyraźnie, że przedsiębiorca, który w państwie wysyłającym prowadzi
wyłącznie działalność administracyjną nie może skorzystać z art. 14 ust. 1a
rozporządzenia 1408/71.
Powyższe wnioski potwierdzają regulacje mające zastosowanie od 1 maja
2010 r. Chodzi tutaj o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.04.166.1 – dalej nazywanego
rozporządzeniem nr 883/2004) oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania
rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego (Dz.U.UE.L.09.284.1 – dalej nazywanego rozporządzeniem nr
12
987/2009). Zgodnie z art. 12 ust. 1 pierwszego z powołanych rozporządzeń osoba,
która wykonuje działalność jako pracownik najemny w Państwie Członkowskim w
imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swą działalność, a która jest
delegowana przez tego pracodawcę do innego Państwa Członkowskiego do
wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej
pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną
osobę. Możliwość zastosowania wyjątku od zasady lex loci laboris został zatem
przewidziany wyłącznie w przypadku pracodawcy, który normalnie prowadzi swoją
działalność w państwie członkowskim, z którego pracownik jest delegowany. W art.
14 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 skonkretyzowano, że przedmiotowe
sformułowanie odnosi się do pracodawcy zazwyczaj prowadzącego znaczną część
działalności, innej niż działalność związana z samym zarządzeniem wewnętrznym,
na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę, z
uwzględnieniem wszystkich kryteriów charakteryzujących działalność prowadzoną
przez dane przedsiębiorstwo. Odnośne kryteria muszą zostać dopasowane do
specyficznych cech każdego pracodawcy i do rzeczywistego charakteru
prowadzonej działalności. Przedmiotowe unormowania potwierdzają zatem
dotychczasowe rozumienie aktualnie obowiązujących unormowań odnoszących się
do omawianego zagadnienia.
Wskazana wyżej wykładnia art. 14 ust. 1a rozporządzenia nr 1408/7, zgodna
z interpretacją wynikającą z decyzją nr 181, prowadzi do wniosku, że agencja pracy
tymczasowej, która w państwie wysyłającym prowadzi wyłącznie działalność
administracyjną, nie może skorzystać z art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71.
Taki zaś charakter działalności skarżącej na terytorium Polski wynika z ustaleń
faktycznych zaskarżonego wyroku, które nie zostały podważone w skardze
kasacyjnej.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w wyroku.
13