Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 619/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa K. W.
przeciwko (…) Korporacji Spółdzielczej w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 kwietnia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę
3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2009 r. oddalił apelację pozwanej
Spółdzielni od wyroku Sądu Okręgowego w P., na podstawie którego zasądzona została
od strony pozwanej na rzecz powoda kwota 545 135,67 zł z ustawowymi odsetkami
tytułem zwrotu nadobowiązkowych udziałów członkowskich, jakie powód wpłacił poza
wymaganym przez statut jednym udziałem obowiązkowym.
Według dokonanych ustaleń spółka „K.(...)” nabyła od byłych członków pozwanej
Spółdzielni, przysługujące im z tytułu niewypłaconych udziałów, wierzytelności w łącznej
kwocie 688 685,67 zł, które powód nabył od tej Spółki na podstawie umowy odnowienia
zobowiązania. Nabytą wierzytelność powód wniósł – na podstawie ustnego
porozumienia zawartego z zarządem strony pozwanej - na fundusz udziałów
ponadobowiązkowych. Z przekazanej wierzytelności, po dokonaniu stosownych
rozliczeń, kwota 604 635,67 zł zaksięgowana została w dokumentacji strony pozwanej
na fundusz udziałów ponadobowiązkowych powoda. Po wypłaceniu powodowi kilku
kwot z tytułu częściowego zwrotu udziałów członkowskich i innych należności powód
posiadał na dzień 31 grudnia 2003 r. wierzytelności z tytułu udziałów
ponadobowiązkowych na kwotę 544 635,67 zł oraz jeden udział obowiązkowy na kwotę
500 zł, co łącznie stanowiło kwotę zasadzoną przez Sąd Okręgowy.
Sąd Apelacyjny uznał, że skoro powód uzyskał – jak wynika z ustaleń – „ustną
akceptację zarządu na zaliczenie jego wierzytelności wobec spółdzielni na udziały
ponadobowiązkowe”, to należało przyjąć, że na skutek zgodnych oświadczeń woli stron
dokonał ważnej i skutecznej, bowiem niewymagającej formy pisemnej pod rygorem
nieważności, wpłaty na udziały ponadobowiązkowe. Żądanie zwrotu tych wpłat powód –
jako były członek, wykluczony ze Spółdzielni w dniu 20 marca 2005 r. - zgłosił po
zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za rok 2005. Powództwo jest więc zasadne i
podlegało uwzględnieniu na podstawie art. 26 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. –
Prawo spółdzielcze, dalej jako: „Pr. spółdz.” (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz.
1848 ze zm.).
Skarga kasacyjna strony pozwanej oparta została na podstawie naruszenia art.
16 § 1 i 2 oraz art. 17 § 2 Pr. spółdz. przez uznanie, że zarówno do zadeklarowanie
przez członka spółdzielni udziałów ponadobowiązkowych, jak i do ich zaakceptowania
3
przez spółdzielnię nie jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności, a
ponadto, że ustnej akceptacji może dokonać jeden z członków zarządu spółdzielni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sprawy sprowadza się do kwestii, czy stosownie do art. 16 § 1 i 2 Prawa
spółdzielczego deklarowanie przez członka dodatkowych (ponadobowiązkowych)
udziałów wymaga pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej. Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 1997 r., II CKN 88/97 (OSNC 1997, nr 11, poz. 174)
uznał, że deklarowanie nadobowiązkowych udziałów członkowskich nie wymaga
zachowania formy pisemnej. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę
kasacyjną pozwanej Spółdzielni nie znalazł argumentów prowadzących do poglądu
przeciwnego, prezentowanego przez skarżącą. Bez wątpienia sankcją nieważności jest
dotknięte - co wynika wprost z art. 16 § 1 Pr. spółdz. - niezachowanie formy pisemnej
deklaracji przystąpienia przez zainteresowaną osobę do spółdzielni, a w treści tego
oświadczenia woli - zobowiązania do wniesienia na warunkach oznaczonych w statucie
określonej liczby udziałów. W przypadku deklarowania przez osobę już będącą
członkiem spółdzielni dodatkowych (ponadobowiązkowych) udziałów również
wymagana jest forma pisemna (art. 16 § 2 Pr. spółdz.), jednak jej niezachowanie nie
zostało zagrożone sankcją nieważności. Przyjąć zatem należy, że forma pisemna
oświadczenia woli przewidziana w tym przepisie zastrzeżona została wyłącznie dla
celów dowodowych (ad probationem). W konsekwencji przyjąć należy, że wniesienie
przez członka do spółdzielni dodatkowych udziałów wcześniej zadeklarowanych w
formie ustnego porozumienia z właściwym organem spółdzielni jest w pełni skuteczne.
W ten sposób wniesione udziały uprawniają bądź do dodatkowej dla członka dywidendy
(zysk bilansowy spółdzielni) bądź mogą służyć pokryciu strat bilansowych spółdzielni na
ogólnych zasadach przewidzianych w Prawie spółdzielczym i w statucie spółdzielni.
Przepis art. 21 Prawa spółdzielczego różnicuje pod pewnym względem status
prawny udziałów obligatoryjnych oraz udziałów ponadobowiązkowych. Dotyczy to
jednak wyłącznie prawnych możliwości skutecznego żądania ze strony członka zwrotu
wpłat na oba wspomniane rodzaje udziałów. W przypadku udziałów obligatoryjnych
bezskuteczne, a więc prawnie wyłączone jest żądanie ich zwrotu w czasie trwania
członkostwa w spółdzielni. W przypadku wpłat wniesionych na udziały
ponadobowiązkowe członek może w czasie trwania członkostwa żądać ich zwrotu,
jednak w jednym, jak i w drugim przypadku wypłata udziałów (wpłat na nie wniesionych)
może nastąpić dopiero po zatwierdzeniu przez najwyższy organ spółdzielni
4
sprawozdania finansowego: w przypadku udziałów obligatoryjnych – za rok
obrachunkowy, w którym członkostwo ustało, natomiast w przypadku udziałów
ponadobowiązkowych - za rok, w którym członek wystąpił z żądaniem wypłaty. Wynika
to z wyraźnego brzmienia art. 21 i art. 26 § 1 Prawa spółdzielczego.
Wobec tego, że skarga kasacyjna nie została oparta na podstawie przewidzianej
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., Sąd Najwyższy dokonanymi w sprawie ustaleniami był
związany (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Z ustaleń tych wynika, że spełnione zostały wszystkie
wspomniane warunki dotyczące zawartego przez powoda z zarządem pozwanej
Spółdzielni porozumienia odnośnie udziałów ponadobowiązkowych, a także warunki
dotyczące terminu zgłoszenia i wypłaty takich udziałów.
Z tych względów skargę opartą na podstawie naruszenia art. 16 § 1 i 2 oraz art.
17 § 2 Pr. spółdz. przez uznanie, że zarówno do zadeklarowanie przez członka
spółdzielni udziałów ponadobowiązkowych, jak i do ich zaakceptowania przez
spółdzielnię nie jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności – uznać
należało jako niezasadną. Zarzut naruszenia art. 17 § 2 Pr. spółdz. także przez uznanie,
że ustnej akceptacji deklaracji złożonej przez powoda mógł dokonać jeden z członków
zarządu Spółdzielni, nie mógł być skuteczny, bowiem z ustaleń dokonanych w sprawie,
nie wynika, że deklaracja powoda zaakceptowana została tylko przez jednego członka
Spółdzielni. Sąd pierwszej instancji w tym zakresie ustalił, że miało miejsce „ustne
porozumienie powoda z zarządem pozwanej”. Sąd drugiej instancji takie ustalenie
przyjął za własne. Ustalenia te nie zostały skutecznie zakwestionowane w postępowaniu
przed tymi Sądami, i jak wspomniano, w skardze kasacyjnej nie powołano zarzutów
natury procesowej. W takiej sytuacji opieranie skargi kasacyjnej na zarzucie naruszenia
prawa materialnego, przy założeniu, że inny był stan faktyczny sprawy, niż ustalony
przez oba orzekające Sądy, nie mogło odnieść skutku.
Z przytoczonych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
oraz art. 98 § 1 i
2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).