Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 21 maja 2010 r., III CZP 28/10
Sąd rejonowy, rozpoznający skargę na czynność komornika, działa jako
sąd pierwszej instancji.
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika "I.F.F.P.", sp. z o.o. w W. na
czynność komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Krzyków
we Wrocławiu – postanowienie z dnia 15 grudnia 2009 r. o oddaleniu wniosku
dłużnika o umorzenie postępowania egzekucyjnego wydane w sprawie
egzekucyjnej z wniosku wierzyciela D." Stefan P. i Anna P. sp.j. w W. przeciwko
dłużnikowi "I.F.F.P.", sp. z o.o. w W. o świadczenie pieniężne, na posiedzeniu
jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 maja 2010 r. na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu
postanowieniem z dnia 12 stycznia 2010 r.:
„Czy tygodniowy termin, liczony od zawiadomienia strony o czynności
komornika sądowego, do złożenia do sądu skargi na czynność komornika
sądowego, jest zachowany, jeżeli przed upływem tygodnia od zawiadomienia strony
o czynności komornika sądowego skarga została złożona do sądu rejonowego
niewłaściwego do jej rozpoznania, a następnie przekazana przez ten sąd do
właściwego sądu rejonowego już po upływie tygodnia od zawiadomienia strony o
czynności komornika sądowego?”
odmówił podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieście, rozpoznając skargę na
postanowienie komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia –
Krzyków z dnia 15 grudnia 2009 r. o oddaleniu wniosku dłużnika o umorzenie
postępowania egzekucyjnego, powziął wątpliwości sformułowane w
przedstawionym zagadnieniu prawnym.
Według dokonanych ustaleń, postanowienie zaskarżone skargą na czynność
komornika doręczone zostało dłużnikowi w dniu 17 grudnia 2009 r. Skarga złożona
została w dniu 23 grudnia 2009 r. do Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Krzyków
we Wrocławiu, który na podstawie zarządzenia przewodniczącego przekazał ją w
dniu 30 grudnia 2009 r. Sądowi Rejonowemu dla Wrocławia – Śródmieścia we
Wrocławiu jako właściwemu.
Sąd Rejonowy wskazał, że w doktrynie i judykaturze prezentowane są dwa
rozbieżne poglądy co do tego, czy sąd rejonowy, rozpoznając skargę na czynność
komornika, działa jako sąd pierwszej, czy sąd drugiej instancji. Udzielenie
odpowiedzi na to pytanie ma istotne znaczenie dla oceny, czy został zachowany
tygodniowy termin do wniesienia skargi.
Przyjęcie koncepcji, że w postępowaniu wywołanym skargą na czynności
komornika sądowego należy stosować przepisy regulujące postępowanie przed
sądem pierwszej instancji, w tym także art. 200 k.p.c., termin do złożenia skargi
określony w art. 767 § 4 k.p.c. zostałby dochowany w każdym przypadku złożenia
skargi w jakimkolwiek sądzie, jeżeli tylko czynność ta została podjęta przed
upływem terminu określonego w art. 767 § 4 k.p.c.
Opowiedzenie się za stanowiskiem, że skarga na czynności komornika
sądowego jest środkiem zaskarżenia podobnym do apelacji lub zażalenia, a jej
przekazanie do sądu właściwego następuje bez wydawania postanowienia
zaskarżalnego zażaleniem, powoduje, że termin przewidziany do jej złożenia jest
zachowany tylko wówczas, gdy niewłaściwy sąd, do którego skarga została
wniesiona przed upływem terminu określonego w art. 767 § 4 k.p.c., przekazał ją w
tym terminie sądowi właściwemu. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia
przyjął, że działa jako sąd drugiej instancji, mógł więc na podstawie art. 390 § 1 w
związku z art. 13 § 2 k.p.c. przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości może być przedstawione
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, jeżeli powstanie przy rozpoznawaniu
apelacji, a więc przez sąd drugiej instancji. Odpowiednie zastosowanie art. 390 § 1
k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym (art. 13 § 2 k.p.c.) oznacza, że tylko sąd
drugiej instancji, rozpoznając środek zaskarżenia, może skorzystać z uprawnienia
przewidzianego w tym przepisie. Rozważenia wymaga zatem kwestia, do jakiego
rodzaju środków zaskarżenia przysługujących w postępowaniu egzekucyjnym
zaliczyć należy skargę na czynności komornika, jaki jest jej charakter i czy
rozpoznający ją sąd rejonowy, działa jako sąd pierwszej, czy drugiej instancji.
W postępowaniu egzekucyjnym czynności organów sądowych, czyli sądu oraz
komornika zaskarżane są różnymi środkami zaskarżenia. Czynności sądu jako
organu egzekucyjnego podlegają zaskarżeniu zwyczajnym (odwoławczym)
środkiem zaskarżenia, jakim jest zażalenie (art. 7674
k.p.c.), (...) natomiast
czynności komornika podlegają zaskarżeniu wyłącznie skargą przewidzianą w art.
767 § 1 k.p.c. Szczególny charakter skargi polega na tym, że do jej rozpoznania
właściwy jest sąd rejonowy, przy którym komornik działa oraz że jest to środek
zaskarżenia przysługujący – co do zasady – na wszelkie czynności i zaniechania
komornika, a więc czynności o charakterze zarówno orzeczniczym (np.
postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego), jak i wykonawczym
(np. zajęcie ruchomości).
Kodeks postępowania cywilnego, normując zwyczajne środki zaskarżenia,
operuje pojęciem „środki odwoławcze” (tytuł działu V, księgi pierwszej, części
pierwszej) i obejmuje nim apelację i zażalenie. Środki te przysługują od orzeczeń
nieprawomocnych. Charakteryzują się zarówno suspensywnością, polegającą na
wstrzymaniu uprawomocnienia się orzeczenia (zarządzenia), jak i dewolutywnością,
powodują bowiem przeniesienie sprawy do sądu wyższej instancji (z wyjątkiem
wypadku przewidzianego w art. 395 § 2 k.p.c.). Środkom odwoławczym w tym
rozumieniu przeciwstawiono w kodeksie „inne środki zaskarżenia”, które także
przysługują od orzeczeń nieprawomocnych (art. 363 § 1 in fine k.p.c.), nie mają
jednak cechy dewolutywności; postępowanie wywołane ich wniesieniem toczy się
dalej przed tym samym sądem albo przed sądem pierwszej instancji sprawującym
kontrolę procesową nad organem innym niż sąd, który wydał zaskarżone
orzeczenie albo dokonał lub zaniechał określonej czynności.
Respektując ten podział, należy zatem stwierdzić, że skarga na czynność
komornika, przysługująca do sądu rejonowego, jest innym, w ujęciu art. 363 § 1
k.p.c., niedewolutywnym środkiem zaskarżenia, podobnie jak sprzeciw od wyroku
zaocznego (art. 344 k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu
upominawczym (art. 502 k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty w elektronicznym
postępowaniu upominawczym (art. 50535
k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty w
europejskim postępowaniu nakazowym (art. 50519
§ 1 k.p.c.), zarzuty od nakazu
zapłaty w postępowaniu nakazowym (art. 491 k.p.c.), zarzuty przeciwko planowi
podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1027 § 2 i 3 k.p.c.), skarga na orzeczenie
referendarza sądowego nie dotyczące kosztów (art. 39822
w związku z art. 39823
k.p.c.), skarga na – sporządzony przez zarządcę – plan podziału sumy uzyskanej
ze sprzedaży przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 106413
§ 2 w związku
z art. 106423
k.p.c.), skarga na plan podziału sporządzony przez zarządcę
przymusowego (art. 106413
§ 2 k.p.c.), skarga na udzielenie przybicia (art. 870 § 1
k.p.c.), odwołanie się do sądu od zarządzeń przewodniczącego (art. 160 i 226
k.p.c.). Środki te w zasadzie mają charakter suspensywny, a niekiedy anulacyjny
(np. skarga na orzeczenie referendarza sądowego w przypadkach przewidzianych
w art. 39822
§ 2, art. 51811
§ 3 i 3a k.p.c.), nie są natomiast dewolutywne.
Na taką kwalifikację skargi na czynność komornika jako szczególnego środka
zaskarżenia Sąd Najwyższy wskazywał wielokrotnie, skarga jest więc bez wątpienia
szczególnym środkiem zaskarżenia; nie ma cech zwyczajnego środka
odwoławczego, charakteryzującego się dewolutywnością, nie przenosi bowiem
sprawy do sądu wyższej instancji (por. uchwały z dnia 6 września 1994 r., III CZP
101/94, OSNC 1995, nr 2, poz. 24, z dnia 9 czerwca 1999 r., III CZP 16/99, OSNC
1999, nr 12, poz. 202 i z dnia 28 listopada 2008 r., III CZP 107/08, OSNC 2009, nr
10, poz. 139).
Sporadyczne wypowiedzi dopatrujące się w działaniu sądu rejonowego
rozpoznającego skargę wykonywania funkcji sądu drugiej instancji rozpoznającego
zażalenie należy uznać za odosobnione i pozbawione uzasadnienia. Zaprzecza im
art. 7674
k.p.c., z którego wprost wynika, że sąd rozpoznający skargę na czynność
komornika jest sądem pierwszej instancji, a dopiero jego postanowienia – wskazane
w ustawie – podlegają zaskarżeniu do sądu drugiej instancji w drodze zażalenia.
Należy ponadto podnieść, że jeśli ustawodawca chce, aby sąd rozpoznający
szczególny środek zaskarżenia orzekał jako sąd drugiej instancji, stosując
odpowiednio przepisy o zażaleniu, wyraźnie o tym stanowi (np. art. 39823
§ 2 k.p.c.).
Pogląd, według którego sąd rozpoznający skargę na czynność komornika działa
jako sąd drugiej instancji jest niemożliwy do zaakceptowania także z tego względu,
że w przypadku odrzucenia skargi, zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi
rozstrzygałby sąd okręgowy jako sąd trzeciej instancji. Takie rozwiązanie byłoby
sprzeczne z istotą obowiązującego systemu środków zaskarżenia oraz
instancyjności postępowania cywilnego.
Nie podzielając zatem stanowiska Sądu Rejonowego, że rozpoznając skargę
na czynności komornika działał jako sąd drugiej instancji, któremu przysługuje
uprawnienie do przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego,
należało odmówić podjęcia uchwały.
Wskazanie przez Sąd Rejonowy na rozbieżną praktykę sądową w zakresie
postępowania w przypadku wniesienia skargi do komornika, zamiast do właściwego
sądu, a także w przypadku jej wniesienia – niezgodnie z art. art. 767 § 1 k.p.c. – do
sądu innego niż sąd, przy którym komornik działa, usprawiedliwia potrzebę
skrótowego odniesienia się do tej kwestii.
W uchwale z dnia 11 stycznia 1996 r., III CZP 185/95 (OSNC 1996, nr 4, poz.
54) Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że wprawdzie komornik jest organem sądowym,
a jego właściwość w tym zakres uprawnień i obowiązków w postępowaniu
egzekucyjnym regulują kodeks postępowania cywilnego i wydane na jego
podstawie rozporządzenie albo inne ustawy, jednak nie usprawiedliwia to poglądu,
że komornik powinien być traktowany jak sąd w rozumieniu art. 200 k.p.c. i że
przepis ten ma zastosowanie wtedy, gdy wniosek w postępowaniu egzekucyjnym
skierowany został do sądu, zamiast do komornika. Sąd Najwyższy podkreślił, że nie
ma również ani możliwości, ani potrzeby traktowania komornika, w zakresie
przekazania mu – według właściwości – wniosku dłużnika o umorzenie
postępowania egzekucyjnego, jako wydziału sądowego. Do przekazania sprawy
tego rodzaju przez sąd rejonowy komornikowi sądowemu powinny mieć
zastosowanie art. 759 i 800 k.p.c.
Należy przyjąć, że z tych samych przyczyn art. 200 w związku z art. 13 § 2
k.p.c. nie ma zastosowania także w przypadku przeciwnym, tj. w razie złożenia do
komornika wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub innego pisma, do
rozpoznania których właściwy jest sąd jako organ egzekucyjny, w takim przypadku
komornik powinien przesłać wniosek (pismo) do sądu właściwego. Podobny sposób
postępowania komornik powinien zastosować w razie złożenia skargi przewidzianej
w art. 767 k.p.c. wprost do niego, zamiast do sądu, przy którym działa.
Uregulowanie przyjęte w art. 200 k.p.c. nie ma zastosowania także w sytuacji,
w której zachodzi konieczność przekazania skargi na czynność komornika przez
sąd niewłaściwy sądowi właściwemu do jej rozpoznania. Należy zwrócić uwagę, że
art. 200 § 1 k.p.c. stanowi podstawę przekazania sprawy sądowi właściwemu. Jeśli
zatem wniosek wszczynający sprawę egzekucyjną przed sądem jako organem
egzekucyjnym skierowany zostanie do sądu niewłaściwego, sąd ten, na podstawie
art. 200 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., powinien – wydając postanowienie –
stwierdzić swą niewłaściwość i przekazać sprawę sądowi właściwemu. Przepis art.
200 § 1 k.p.c. nie może natomiast stanowić podstawy przekazania przez sąd
niewłaściwy sądowi właściwemu środka prawnego ani innego pisma
niewszczynającego postępowania w sprawie.
Skarga na czynność komornika nie wszczyna postępowania egzekucyjnego;
postępowanie wywołane skargą ma charakter wpadkowy w stosunku do
właściwego postępowania egzekucyjnego. Powinna zostać złożona we właściwej
formie, odpowiednim czasie i właściwym miejscu, tj. w sądzie rejonowym przy
którym komornik działa, zgodnie bowiem z obowiązującą także w postępowaniu
egzekucyjnym zasadą formalizmu procesowego, dla skutecznego dokonania
czynności procesowej istotne znaczenie ma podjęcie jej w wyznaczonym terminie i
właściwym sądzie (art. 165 § 2 i 3 w związku z art.13 § 2 k.p.c.).
W judykaturze utrwalony jest pogląd, że środek zaskarżenia wniesiony do
niewłaściwego sądu rodzi dla strony niekorzystne skutki procesowe (uchwała
połączonych Izb: Cywilnej oraz Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1987 r., III CZP 33/87, OSNCP 1988, nr 6,
poz. 73). Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 listopada 1973 r., II CZ 183/73
(OSPiKA 1974, nr 5, poz. 97) stwierdził, że datą wniesienia rewizji przesłanej do
sądu niewłaściwego jest data nadania jej przez ten sąd do sądu właściwego w
urzędzie pocztowym, natomiast w postanowieniu z dnia 6 grudnia 1965 r., I PZ
80/65 (OSPiKA 1966, nr 12, poz. 277) uznał, że jeżeli sąd niewłaściwy, do którego
wpłynęła rewizja, nie przekaże jej sądowi właściwemu w terminie otwartym do
wniesienia tego środka prawnego, strona we wniosku o przywrócenie terminu do
jego wniesienia nie może skutecznie zarzucać, że „częściowo zawinił sąd, który
przetrzymał rewizję”. Z orzeczeń tych, które zasługują na akceptację i są aktualne
na gruncie obowiązującego systemu środków zaskarżenia, należy wyprowadzić
wniosek, że środek zaskarżenia wniesiony do niewłaściwego sądu podlega
przekazaniu sądowi właściwemu na podstawie niezaskarżalnego zarządzenia
przewodniczącego, nie zaś na podstawie postanowienia sądu, o którym mowa w
art. 200 § 1 k.p.c.