Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 453/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSA Jan Futro
w sprawie z powództwa M.(...) Spółki jawnej w W.
przeciwko E. G. i Izabelli Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 3 grudnia 2008 r., sygn. akt VI ACa (…),
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanych na rzecz powódki kwotę 2.700 (dwa tysiące
siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
„M.(…)” Spółka jawna w W. wniosła o wydanie nakazu zapłaty przeciwko E. G. i I.
Z. – byłym wspólniczkom Spółki jawnej „Apteka (...)”.
2
Sąd Okręgowy w W. zasądził od pozwanych na rzecz powódki kwotę 114.611,58
złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi odrębnie od poszczególnych kwot oraz
orzekł o kosztach sądowych i o kosztach zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od 13 do 31 maja 2002 r. Spółka jawna
„Apteka (...) M. L., A. Z.” zakupiła u powódki towary na łączną kwotę 114.311,58 złotych,
za które nie zapłaciła. Dnia 15 maja 2002 r. M. L. wypowiedziała umowę spółki, a na
podstawie uchwały wspólników z dnia 10 czerwca 2002 r. przekazała udziały w spółce
pozostałym wspólnikom. Wspólnicy ustalili, że długi zaciągnięte w czasie trwania spółki
do dnia 30 czerwca 2002 r. zostaną uregulowane przez M. L. Następnie z dniem 1 lipca
2002 r. do spółki przystąpiły E. G. i I. Z.. Dnia 18 lutego 2003 r. dokonano w Krajowym
Rejestrze Sądowym wpisu w postaci wykreślenia wspólników A. Z. i A. Z. oraz wpisu
nowej firmy Spółki – „Apteka (...) E. G., I. Z. sp. j.”. Powódka wniosła 16 lutego 2004 r.
do Sądu Okręgowego w W. pozew przeciwko Spółce jawnej pod firmą „Apteka (...) M.
L., A. Z. sp. j.”. Sąd Okręgowy wydał w dniu 7 maja 2004 r. nakaz zapłaty w
postępowaniu upominawczym, w którym zobowiązał pozwaną „Apteka (...) M. L., A. Z.
Spółka jawna w W.” do zapłaty na rzecz powódki dochodzonej pozwem kwoty
114.611,58 złotych wraz z odsetkami. Postępowanie egzekucyjne prowadzone na
podstawie nakazu zapłaty zostało umorzone postanowieniem komornika z dnia 2
listopada 2004 r. z uwagi na bezskuteczność egzekucji. W dniu 4 maja 2004 r.
wprowadzono do Krajowego Rejestru Sądowego wpis o otwarciu likwidacji Spółki
„Apteka (...) E. G. i I. Z. sp. j.”, a w dniu 30 grudnia 2004 r. wykreślono Spółkę z rejestru
przedsiębiorców. W związku z bezskutecznością prowadzonej egzekucji powódka
wystąpiła o nadanie nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności w stosunku do wspólników
spółki działającej pod firmą „Apteka (...)”. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 26
stycznia 2005 r. nadał nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności w stosunku do E. G.
oraz Izabelli Z.. Następnie Sąd Okręgowy uchylił to postanowienie z uwagi na fakt, iż w
dniu wydawania tego postanowienia E. G. i I. Z. nie były już wspólniczkami tej spółki. W
tym stanie rzeczy 7 października 2005 r. powódka wytoczyła w niniejszej sprawie
powództwo przeciwko E. G. i I. Z.
Sąd Okręgowy uznał, że istnieją podstawy do przyjęcia odpowiedzialności
pozwanych za długi Spółki jawnej „Apteka (...)” istniejące w chwili ich przystąpienia do
tej Spółki (art. 32 k.s.h.), przy czym bez znaczenia dla odpowiedzialności wspólników
spółki jawnej wobec osób trzecich jest okoliczność, iż wspólnik występujący ze spółki
zobowiązał się do uregulowania wszystkich zobowiązań finansowych spółki (art. 34
3
k.s.h.). Zdaniem Sądu Okręgowego, zostały spełnione w niniejszej sprawie przesłanki
warunkujące realizację odpowiedzialności subsydiarnej wspólników Spółki zgodnie z art.
22 § 2 i art. 31 § 1 k.s.h. Sąd Okręgowy uznał za bezzasadny podniesiony przez
pozwane zarzut przedawnienia, bowiem pozew powódki przeciwko Spółce jawnej
„Apteka (...)” został wniesiony dnia 16 lutego 2004 r., czyli przed upływem określonego
w art. 554 k.c. dwuletniego terminu przedawnienia roszczeń z tytułu sprzedaży
dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa. Wytoczenie powództwa przeciwko
Spółce jawnej przerwało zatem w stosunku do niej bieg przedawnienia, roszczenia zaś
stwierdzone prawomocnym orzeczeniem podlegają dziesięcioletniemu terminowi
przedawnienia (art. 125 k.c.).
Pozwane wniosły apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3 grudnia 2008 r. oddalił apelację oraz obciążył
pozwane kosztami postępowania apelacyjnego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny
sprawy oraz dokonał jego właściwej oceny prawnej, zarówno co do nietrafności
podniesionego przez pozwane zarzutu przedawnienia roszczenia, jak
i odpowiedzialności pozwanych za długi spółki. W szczególności Sąd Apelacyjny
podzielił zapatrywanie, że egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna
w rozumieniu art. 31 § 1 k.s.h. Żądanie pozwu znajduje zatem uzasadnienie
w przepisach art. 22 § 2 oraz art. 32 k.s.h. Odpowiedzialność wspólników jest solidarna
ze spółką, ale jest to odpowiedzialność subsydiarna, która polega na tym, że wierzyciel
spółki może wprawdzie prowadzić egzekucję z majątku wspólnika, ale dopiero w
wypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność
solidarna wspólników oznacza, że odpowiadają oni z pozostałymi wspólnikami i spółką
za całość długów, zatem także za te, które powstały przed dniem ich przystąpienia do
spółki (art. 32 k.s.h.).
Pozwane w skardze kasacyjnej zaskarżyły wyrok Sądu Apelacyjnego w całości,
zarzucając naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 22 § 2, art. 31 § 1 i 2 oraz
art. 35 k.s.h., art. 372 i 375 § 1 k.c. w związku z art. 2 k.s.h. oraz art. 117 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Chociaż w niniejszej sprawie zgłoszono trzy zarzuty naruszenia prawa
materialnego, to sprowadzają się one do oceny jednego zagadnienia prawnego, na co
zresztą wskazuje w skardze sam skarżący. Zagadnienie to dotyczy zasad
współodpowiedzialności za długi spółki jawnej i jej wspólników. Przede wszystkim
4
należy podkreślić, że współodpowiedzialność za długi spółki jawnej jest zarazem
solidarna (art. 22 § 2 k.s.h.) i subsydiarna (art. 31 § 1 k.s.h.). Subsydiarność wyznacza
kolejność zaspokojenia roszczeń, natomiast solidarność występuje wówczas, gdy nie
ma różnej kolejności zaspokojenia. Ze względu na samodzielną podmiotowość spółki
jawnej trzeba stwierdzić, że w pierwszej kolejności to ta spółka odpowiada za długi. W
konsekwencji wspólnicy odpowiadają za jej długi dopiero wtedy, gdy powstaje
bezskuteczność egzekucji z majątku spółki (art. 31 § 1 k.s.h.). Subsydiarność ma zatem
pierwszeństwo przed solidarnością. Inaczej mówiąc, zastosowanie zasady
subsydiarności wyznacza chwilę, od której odpowiedzialność jest solidarna. Oznacza to,
że wierzyciel najpierw może dochodzić zaspokojenia wyłącznie od spółki. W pierwszym
etapie, mimo istnienia solidarnej odpowiedzialności wspólników, nie ma możliwości
skutecznego dochodzenia od nich świadczenia, chociaż, zgodnie z art. 31 § 2 k.s.h.,
przepis § 1 tego artykułu dotyczący odpowiedzialności subsydiarnej nie stanowi
przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z
majątku spółki okaże się bezskuteczna. Pozwala to w szczególności na zabezpieczenie
powództwa.
Zgodnie z art. 35 § 1 k.s.h., wspólnik pozwany z tytułu odpowiedzialności za długi
spółki może przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lipca 2008 r., V CSK 72/08 (niepubl.) podkreślił, że
wspólnik na podstawie tego przepisu może podnieść zarzut przedawnienia roszczenia
przeciwko spółce.
Wskazane zaś w skardze kasacyjnej zagadnienie relacji między art. 35 § 1 k.s.h. i
art. 372 k.c. zostało już wyjaśnione przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 2008
r., V CSK 573/07 (OSNC 2009, nr 6, poz. 89), według którego art. 35 § 1 k.s.h. jest
przepisem szczególnym w stosunku do art. 372 k.c. Sąd Najwyższy podkreślił, że
istnieje silna więź między spółką jawną a wspólnikiem, bardziej rygorystyczna niż
przewidziana w art. 299 k.s.h., wspólnik bowiem odpowiada za długi spółki jawnej całym
majątkiem bez żadnych ograniczeń, solidarnie z innymi wspólnikami i samą spółką (art.
22 § 2 k.s.h.). Wierzyciel spółki jawnej ma jednak obowiązek prowadzenia egzekucji w
pierwszej kolejności z majątku spółki i dopiero w razie jej bezskuteczności możliwa jest
egzekucja z majątku wspólnika (art. 31 § 1 k.s.h.). W tym wyraża się subsydiarność
(wtórność) odpowiedzialności wspólnika; występuje ona w fazie egzekucji. Nie ma
jednak wątpliwości, że odpowiedzialność wspólnika jest odpowiedzialnością za cudzy
dług (dług spółki), a nie za własny dług. Jej przesłanką jest istnienie długu osoby
5
trzeciej, za którą inna osoba ponosi odpowiedzialność ex lege (na podstawie art. 22 § 2
k.s.h.). Należy w konsekwencji przyjąć, że przewidziana w art. 22 § 2 k.s.h. solidarność
ma swoisty charakter, gdyż jej skutki zostały w pierwszej kolejności określone w
przepisach szczególnych, tj. w Kodeksie spółek handlowych, a nie w przepisach
kodeksu cywilnego, w szczególności co do możliwości zgłoszenia zarzutów przez
wspólnika wobec wierzycieli spółki. Nie ma wątpliwości, że wspólnikowi przysługują
zarzuty osobiste wobec wierzyciela (art. 375 § 1 k.c. w związku z art. 22 § 2 i art. 2
k.s.h.), jednak zarzuty wynikające z umowy podstawowej łączącej spółkę jawną z
wierzycielem nie są zarzutami osobistymi wspólnika; są to zarzuty przysługujące spółce,
na które może się on powołać tylko z mocy art. 35 § 1 k.s.h., „przejęte” od spółki w
ramach odpowiedzialności za cudzy dług. Ta pochodność zarzutów oznacza, że muszą
one rzeczywiście przysługiwać spółce w chwili zgłoszenia ich wobec wierzyciela.
W piśmiennictwie podkreśla się, że wskazania wynikające z art. 89 k.h. są tutaj
aktualne. Ze względu na tak ukształtowany w kodeksie spółek handlowych sposób
obrony wspólnika, wyłączony został art. 372 k.c. w odniesieniu do zarzutu
przedawnienia, należy bowiem przyjąć, że ma on charakter przepisu ogólnego wobec
szczególnego unormowania zamieszczonego w art. 35 § 1 k.s.h.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.