Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 20/10
POSTANOWIENIE
Dnia 23 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku Banku Gospodarstwa Krajowego w W.
przy uczestnictwie Banku PKO - Spółki Akcyjnej w W.
Oddział w G. oraz Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Handlowego "A." –
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w O.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 9 kwietnia 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w Ł. z dnia 26 stycznia 2009 r., i przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ł.
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy oddalił wniosek Banku Gospodarstwa Krajowego w W. o
dokonanie w księdze wieczystej [...] prowadzonej dla bliżej opisanej we wniosku
nieruchomości, będącej w wieczystym użytkowaniu Przedsiębiorstwa Produkcyjno
– Handlowego A. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji z siedzibą w
O. zmiany wpisu hipoteki zwykłej w wysokości 63.430 zł EUR ustanowionej na
rzecz Banku PKO S.A. Oddział w G., poprzez przejście hipoteki w wysokości
108.227,56 zł tytułem roszczenia zwrotnego na rzecz wnioskodawcy i ujawnienie
jako wierzyciela hipotecznego wnioskodawcy, z prawem pierwszeństwa przed
innymi wierzycielami w drugiej kolejności po PKO S.A., tj. wykreślenie hipoteki
umownej zwykłej w wysokości 63.430 EUR i wpisanie hipoteki zwykłej w kwocie
31.715,00zł EUR na rzecz Banku PKO S.A. a następnie wpisanie hipoteki umownej
zwykłej w wysokości 108.227,56 zł na rzecz wnioskodawcy.
W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca podał, że na podstawie umowy
z dnia 23 listopada 2000 r. udzielił poręczenia za zobowiązania spółki A. stając się
wierzycielem osobistym wierzyciela hipotecznego. Wnioskodawca zapłacił
wierzycielowi hipotecznemu 108.227,56 zł, co stanowi kwotę 31.715,00 Euro, w
związku z tym przysługuje mu roszczenie zwrotne do dłużnika na podstawie art.
518 § 1 pkt 1 k.c. Jako podstawę wpisu wskazał wyciąg z ksiąg banku stosownie do
art. 95 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U z
2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm. – dalej jako pr. bank.). Twierdził, że na podstawie
art. 97 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.
Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm., dalej jako u.k.w.h.) hipoteka
ustanowiona na rzecz Banku PKO S.A. w dniu 19 listopada 2003 r. przeszła w
kwocie zrealizowanego poręczenia na wnioskodawcę. Roszczenie to zostało
potwierdzone prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Ł. Do wniosku
dołączone zostały: umowa poręczenia, wyciąg z ksiąg Banku wnioskodawcy, odpis
postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. o nadaniu bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu klauzuli wykonalności z potwierdzeniem przez sekretarza
sądowego jego zgodności z oryginałem.
Rozpoznający wniosek Sąd Rejonowy stwierdził, że jest on co do zasady
prawidłowy w świetle art. 97 u.k.w.h., jednak dołączone do niego dokumenty nie
pozwalają na dokonanie wpisu. Wskazał, że do wykreślenia hipoteki potrzebne są
3
dokumenty stwierdzające jej wygaśnięcie. Czynności umożliwiających wykreślenie
hipoteki powinien, zgodnie z art. 100 u.k.w.h. dokonać wierzyciel lub wydać
dokumenty właścicielowi nieruchomości. Natomiast do ustanowienia hipoteki
zgodnie z art. 95 pr. bank. potrzebne jest złożenie przez właściciela nieruchomości
oświadczenia w formie pisemnej pod rygorem nieważności o jej ustanowieniu na
rzecz banku. Nadto podniósł, że tytułem wykonawczym stwierdzającym
wierzytelność, na podstawie którego można uzyskać hipotekę przymusową jest
tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (art. 776 k.p.c.). Tytułem
takim jest niewątpliwie dołączone do wniosku postanowienie Sądu Rejonowego
w Ł. z 30 marca 2004 r., jednak z uwagi na dołączenie go w kserokopii nie może
być ono – w ocenie tego Sądu - podstawą wpisu.
W apelacji od postanowienia Sądu Rejonowego wnioskodawca podniósł
zarzuty naruszenia art. 31 i 97 u.k.w.h. oraz art. 95 pr. bank. Wskazał, że podstawę
wnioskowanego wpisu stanowi art. 97 u.k.w.h. a przysługująca mu na tej podstawie
hipoteka nie jest hipoteką umowną, do jej wpisu nie są więc konieczne dokumenty
stwierdzające wygaśnięcie hipoteki dotychczasowego wierzyciela, ani oświadczenie
dłużnika o ustanowieniu hipoteki. Wnioskodawca nie domagał się też wpisania
hipoteki przymusowej, nie ma więc znaczenia tytuł wykonawczy dołączony do
wniosku w formie kserokopii. Złożony jako podstawa dla dokonania wpisu wyciąg
z ksiąg Banku wnioskodawcy spełnia wymogi z art. 95 ust. 1 pr. bank., natomiast
zgodnie z jego ust. 5 do zmiany hipoteki przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio.
Sąd Okręgowy nie podzielił jednak tej argumentacji i wniesioną apelację
oddalił. Za zasadniczą i wystarczającą podstawę do oddalenia wniosku uznał
niedołączenie do niego, zgodnie z wymogiem art. 31 u.k.w.h., oryginału
postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. o nadaniu klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawianemu przez Bank wnioskodawcę
przeciwko dłużnikowi Spółce A.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na obu ustawowych
podstawach, w ramach których skarżący zarzucił:
1/ naruszenie art. 31 u.k.w.h. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na
pominięciu, że z art. 31 ust. 1 i ust. 2 wynika, iż podstawą wpisu do księgi
4
wieczystej może być nie tylko orzeczenie sądu i dokument prywatny z podpisem
urzędowo poświadczonym, ale także inny dokument sporządzony w określonej
formie przez przepisy szczególne np. wyciąg z ksiąg banku,
2/ naruszenie art. 95 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe poprzez
jego niezastosowanie i uznanie, że podstawą wpisu hipotek powstałych na
podstawie art. 97 u.k.w.h. jest orzeczenie sądu w postaci postanowienia
nadającego klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, a nie
wyciąg z ksiąg banku;
3/ naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. polegające na nierozpoznaniu sprawy w granicach
apelacji tj. nieuwzględnieniu wyciągu z ksiąg banku jako podstawy wpisu hipotek,
który zgodnie z wnioskiem miał stanowić podstawę wpisu.
We wnioskach skargi domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu bądź uchylenie tego
postanowienia i jego zmianę przez dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem
z uwzględnieniem zmiany w zakresie pierwszeństwa dotychczasowego
wierzyciela wynikającej z faktu, że poprzedni wierzyciel Bank PKO S.A. zbył w dniu
26 września 2008 r. wierzytelność hipoteczną na rzecz EGB Podstawowy
Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą
w W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 378 k.p.c. Wbrew stanowisku
skarżącego Sąd Okręgowy rozpoznał bowiem zarzuty apelacji, lecz ich nie
podzielił. Nie można zaś – jak przyjmuje to skarżący - utożsamiać nierozpoznana
sprawy w granicach apelacji z oddaleniem jej zarzutów.
Trafne natomiast okazały się zarzuty naruszenia wskazanych w podstawie
skargi przepisów prawa materialnego.
Dla uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca musi się
legitymować przelewem wierzytelności i zabezpieczającej ją hipoteki (art. 2451
k.c.
i art. 79 ust. 2 u.k.w.h. albo cessio legis na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., lub
art. 97 u.k.w.h. Przepis art. 97 u.k.w.h. jest w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
przepisem szczególnym i ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnikowi przysługuje
roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości. Zgodnie z art. 97
5
u.k.w.h. hipoteka do wysokości przysługującego roszczenia zwrotnego przechodzi
ex lege na dłużnika osobistego, który zaspokoił wierzyciela. Poręczyciel, który
zaspokoił wierzyciela hipotecznego, jest dłużnikiem osobistym w rozumieniu art. 97
u.k.w.h.
W celu uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki na tej podstawie
wnioskodawca powinien więc wykazać, że spłacił własny dług oraz, że miał
roszczenie zwrotne do właściciela nieruchomości. Z dołączonego do wniosku
(obok innych dokumentów), jako podstawy mającego się dokonać wpisu, wyciągu
z ksiąg Banku wnioskodawcy okoliczności te wynikają w sposób niewątpliwy.
Przejście hipoteki na rzecz banku - dłużnika osobistego wierzyciela hipotecznego
na podstawie art. 97 u.k.w.h. nie wymaga złożenia przez właściciela nieruchomości
oświadczenia o ustanowieniu hipoteki.
Przepis art. 95 ust 1 pr. bank. jest przepisem szczególnym w stosunku do
art. 31 ust. 1 u.k.w.h. (uchwała SN z dnia 20 czerwca 2007 r., III CZP 50/70, OSNC
2008, nr 7-8, poz. 83). Wymienione w nim dokumenty w postaci ksiąg
rachunkowych banków i wyciągów z tych ksiąg są, stosownie do jego ust. 3,
samodzielną podstawą wpisu do księgi wieczystej hipoteki na nieruchomości
stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na
rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności dłużnika banku. Zawarty w art.
95 ust. 4 pr. bank. wymóg dołączenia do wniosku o wpis oświadczenia właściciela
oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, jako warunek dokonania jej wpisu, zgodnie
z odesłaniem zawartym w ust. 5 tego przepisu będzie miał zastosowanie do
ujawnienia w księdze wieczystej. zmiany hipoteki umownej i jej przeniesienia
w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej (art. 79 u.k.w.h., art. 2451
k.c.).
Z przyczyn uprzednio wskazanych przepis ten nie ma natomiast zastosowania do
wpisu przejścia hipoteki na podstawie art. 97 u.k.w.h.
Bez znaczenia dla dokonania wpisu zmiany hipoteki zgodnie z wnioskiem
pozostaje, zupełnie nietrafnie uznana przez Sąd Okręgowy za zasadniczą w tym
względzie, kwestia niedołączenia do wniosku oryginału postanowienia sądu
o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Orzeczenie
to nie stanowi bowiem podstawy wpisu hipoteki, która nie jest hipoteką
przymusową.
6
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy w uwzględnieniu skargi kasacyjnej
uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego
i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania wraz
z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815
k.p.c. i art.
108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c.).