Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 80/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. M. Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno - Usługowo - Handlowemu R. Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością w R.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 sierpnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 14 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powoda (pkt. II) i orzekającej o kosztach procesu za obie
instancje (pkt. I. 2 i III) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka domagała się zobowiązania pozwanej do zaniechania bezprawnej
wypłaty kwot z gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania umowy nr […],
zmienionych oznaczonymi aneksami do umowy, wystawionych na rzecz pozwanej
– na zlecenie powódki – przez Bank Ochrony Środowiska oraz zobowiązania
pozwanej do wydania oznaczonych dokumentów wystawionych na jej rzecz – na
zlecenie powódki – przez Bank Ochrony Środowiska bądź – alternatywnie –
zobowiązania pozwanej do złożenia oznaczonej treści oświadczenia woli „w
przedmiocie zwolnienia wymienionych gwarancji w zakresie 70% wartości
zabezpieczenia”.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, że nie ma podstaw do
jego uwzględnienia zarówno z przyczyn prawnych (brak podstawy prawnej do
sformułowania żądań o treści zgłoszonej w pozwie), jak i faktycznych
(brak należytego wykonania kontraktu przez powoda).
Wyrokiem z dnia 26 marca 2009 r. Sąd Okręgowy– przyjmując, że ostatnie z
żądań pozwu ma charakter żądania ewentualnego – oddalił powództwo w całości i
zasądził od powódki na rzecz pozwanej 7217 zł kosztów procesu.
Sąd ustalił, że strony w trybie zamówień publicznych zawarły w dniu
13 grudnia 2005 r. kontrakt nr […], którego przedmiotem było wybudowanie zakładu
utylizacji odpadów komunalnych.
Na podstawie tego kontraktu pozwana zleciła powódce wykonanie
kompleksowego zadania inwestycyjnego polegającego na zaprojektowaniu,
budowie i uruchomieniu zakładu utylizacji odpadów komunalnych, przeprowadzeniu
rozruchu technologicznego, przeszkoleniu przyszłych pracowników, opracowaniu
dokumentacji niezbędnej do uzyskania zezwolenia na użytkowanie zakładu,
przygotowaniu dokumentacji powykonawczej, wykonaniu i zatwierdzeniu analizy
porealizacyjnej dotyczącej oddziaływania na środowisko, opracowanej
3
po trzymiesięcznym okresie eksploatacji oraz wszelkich innych prac –
niewymienionych w kontrakcie – a koniecznych do użytkowania zakładu.
Poza umową strony wiązały „Warunki ogólne Kontraktu” dotyczące urządzeń
elektrycznych i mechanicznych oraz robót inżynieryjnych i budowlanych
projektowanych przez wykonawcę (FIDIC), zmienione częściowo przez strony,
rysunki, załączniki, wykaz cen, oferta wykonawcy z załącznikami, instrukcja dla
wykonawców.
Zgodnie z ogólnymi warunkami kontraktu i umową z dnia 13 grudnia 2005 r.,
zawartą przez pozwaną z F., która dotyczyła pełnienia – w związku z realizacją
kontraktu – funkcji inżyniera, trzecim uczestnikiem procesu inwestycyjnego był
Inżynier Kontraktu.
W celu zabezpieczenia należytego wykonania umowy powódka zawarła
z Bankiem Ochrony Środowiska dwie umowy: w dniu 6 grudnia 2005 r. umowę o
udzielaniu gwarancji i z dnia 29 czerwca umowę o ustanowieniu limitu
zaangażowania w formie linii odnawialnej w celu udzielania gwarancji bankowych.
Na podstawie tych umów Bank Ochrony Środowiska udzielił pozwanej w dnia 6
grudnia 2005 r. gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania kontraktu do
kwoty 2 024 973,20 euro i w dniu 8 września 2006 gwarancji do kwoty 16 389,59
euro.
Kontrakt był – mimo sporów między uczestnikami procesu inwestycyjnego –
realizowany; jednakże wydłużał się czas jego realizacji.
W dniu 7 lipca 2008 r., po przeprowadzeniu 72 godzinnych prób
technologicznych, rozpoczęto mające trwać 3 miesiące próby eksploatacyjne.
Tego samego dnia powódka wypowiedziała jednak kontrakt z powodu braku
współpracy pozwanej przy jego realizacji. W dniu 8 lipca 2008 r. również pozwana
złożyła oświadczenie o wypowiedzeniu kontraktu z powodu wielokrotnego
i uporczywego niestosowania się powódki do wezwań Inżyniera Kontraktu
i przekroczenia czasu zakończenia inwestycji.
W dniu 22 lipca 2008 r. powódka przerwała próby eksploatacyjne i opuściła
budowę.
4
Zdaniem Sądu Okręgowego zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy miała kwestia zasadności wypowiedzenia kontraktu przez powódkę, gdyż
pozostaje ona w bezpośrednim związku z należytym wykonaniem zobowiązania.
Analizując przebieg procesu inwestycyjnego, Sąd uznał, że powódka nie wykonała
zobowiązania należycie (opóźnienia w realizacji kontraktu, brak podstaw do
wystawienia świadectwa przejęcia) i stwierdził, iż wypowiedzenie kontraktu przez
powódkę stanowiło nadużycie praw wynikających z kontraktu i było sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w całości. Zmieniając go, Sąd
Apelacyjny uwzględnił powództwo w zakresie żądania zobowiązania pozwanej do
złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zwolnienia 70% wartości kwoty
zabezpieczenia (pkt I.1), zasądził od pozwanej na rzecz powódki 107 200 zł
kosztów procesu za pierwszą instancję (pkt I.2), oddalił apelację w pozostałej
części (pkt II) i zasądził od pozwanej na rzecz powódki 105 400 zł kosztów
postępowania apelacyjnego (pkt III).
Sąd odwoławczy uznał - odwołując się do zawartych w punkcie 4.2
warunków szczególnych kontraktu – że zostały spełnione przewidziane w nim
okoliczności zwolnienia 70% kwoty wartości zabezpieczenia. Należało zatem
uwzględnić powództwo co do żądania zobowiązania pozwanej do złożenia
oświadczenia woli w przedmiocie tego zwolnienia, „natomiast dalsze roszczenia
jako niezasadne oddalić”.
Powódka zaskarżyła wyrok Sąd Apelacyjnego częściowo, tj. w zakresie
oddalającym jej apelację (pkt II). W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach,
zarzuciła naruszenia art. 5 i art. 65 k.c. oraz obrazę art. 328 § 2 w związku z art.
391 § 1 k.p.c., art. 378 § 1 i art. 391 § 1 w związku z art. 386 § 4 k.p.c. Powołując
się na te podstawy, wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania albo o uchylenie wyroku w zaskarżonej części
i orzeczenie co do istoty zgodnie z żądaniem pozwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dla oceny zasadności skargi kasacyjnej rozstrzygające znaczenie mają
zarzuty naruszenia art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c.
5
Zdaniem skarżącej wada uzasadnienia zaskarżonego wyroku polega na
niewskazaniu przyczyn oddalenia apelacji w pozostałej części, uniemożliwiającym
kontrolę kasacyjną wyroku w zaskarżonej części. Sąd odwoławczy naruszył też art.
378 § 1 k.p.c. nie odnosząc się do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia
prawa materialnego i procesowego, mających kluczowe znaczenie dla oceny
zasadności oddalenia przez Sąd pierwszej instancji roszczenia o zaniechanie
wypłaty kwot z gwarancji bankowej należytego wykonania umowy i zobowiązania
pozwanej do zwrotu oznaczonych dokumentów.
Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego naruszenie art.
328 § 2 k.p.c. może stanowić podstawę skargi kasacyjnej tylko o tyle, o ile
uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie pozwala na kontrolę kasacyjną tego
orzeczenia. Tylko w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może bowiem być
uznane za mogące mieć – w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. – wpływ na wynik
sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01,
niepubl.). W orzecznictwie wyjaśniono również, że w uzasadnieniu wyroku sądu
odwoławczego muszą być zawarte elementy wymienione w art. 328 § 2 k.p.c., przy
uwzględnieniu charakteru orzeczenia drugoinstancyjnego (art. 391 § 1 k.p.c.).
W wypadku kwestionowania w apelacji oceny dowodów i ustaleń poczynionych
w sądzie pierwszej instancji, muszą one zostać poddane kontroli i ocenie
instancyjnej, której wyniki powinny być przedstawione w uzasadnieniu wyroku sądu
drugiej instancji. Wymienione obowiązki procesowe sądu drugiej instancji pozostają
w związku także z koniecznością rozpoznania sprawy w granicach apelacji
wynikającą z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Powinność rozpoznania sprawy
w granicach apelacji oznacza, między innymi, nakaz wzięcia pod uwagę,
rozważenia i oceny wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków;
nierozpoznanie zarzutów apelacji stanowi obrazę tego przepisu (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 331/08 i z dnia 17 lipca 2009 r., IV
CSK 110/ 09, niepubl.).
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie odpowiada – jak trafnie zarzuciła
skarżąca – przedstawionym wymaganiom, uniemożliwiając kontrolę kasacyjną
w zaskarżonym zakresie. Nie ulega wątpliwości, że wyrok Sądu pierwszej instancji
został zaskarżony przez powódkę w całości, a więc także w zakresie żądania
6
zgłoszonego na pierwszym miejscu (zobowiązania pozwanej do zaniechania
wypłaty kwot z gwarancji bankowej należytego wykonania umowy i zwrotu powódce
oznaczonych dokumentów). W uzasadnieniu wyroku częściowo uwzględniającego
apelację, Sąd odwoławczy przedstawił natomiast jedynie motywy rozstrzygnięcia
reformatoryjnego, polegającego na uwzględnieniu żądania zobowiązania pozwanej
do złożenia oświadczenia o zwolnieniu 70% kwoty zabezpieczenia, a motywy
oddalenia apelacji w pozostałej części ograniczył do stwierdzenia, że „(…) skoro
zostały spełnione przesłanki zwolnienia 70% gwarancji powództwo należało
uwzględnić w tym zakresie, natomiast dalsze roszczenia jako niezasadne oddalić”.
Tymczasem zasadność oddalenia przez Sąd pierwszej instancji powództwa
w zakresie żądania zobowiązania pozwanej do zaniechania wypłaty kwot
z bankowej gwarancji zabezpieczenia należytego wykonania umowy i zwrotu
powódce oznaczonych dokumentów została zakwestionowana w apelacji przez
podniesienie szeregu zarzutów naruszenia prawa materialnego i procesowego.
Apelująca zarzuciła naruszenie art. 5 k.c., art. 65 w związku z art. 3531
k.c., art.
471, 476 k.c. i 151 Prawa zamówień publicznych. Podniosła także zarzut, że Sąd
pierwszej instancji dokonał oceny dowodów z naruszeniem przewidzianej w art. 233
k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów. Zakwestionowała też prawidłowość
dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych. Zarzuciła również obrazę art. 328 § 2
k.p.c. przez niewskazanie przyczyn odmowy wiarygodności i mocy dowodowej
oznaczonym dowodom. Oddalając apelację w pozostałym zakresie, Sąd
odwoławczy nie odniósł się do tych zarzutów. Uzasadniony jest zatem zarzut
skarżącej nierozpoznania sprawy w granicach apelacji i sporządzenia uzasadniania
z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c., uniemożliwiającym kontrolę kasacyjną wyroku
w zaskarżonym zakresie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
jz