Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 września 2010 r.
I PK 72/10
Dyskryminowaniem w rozumieniu art. 183a
k.p. jest nierówne traktowanie
w zatrudnieniu z określonych przyczyn i nie jest wystarczające wskazanie na
„podłoże dyskryminacyjne”.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 września
2010 r. sprawy z powództwa Krzysztofa Ś. przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu
Energetyki Cieplnej „G.” Spółce z o.o. w A. o odszkodowanie z tytułu naruszenia za-
sady równego traktowania w zatrudnieniu, na skutek skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach z
dnia 8 grudnia 2009 r. [...]
1) o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2) zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 900 (dziewięćset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Krzysztof Ś. domagał się od pozwanego Miejskiego Przedsiębiorstwa
Energetyki Cieplnej G. Spółki z o.o. w A. odszkodowania na podstawie art. 183d
k.p.
tytułem naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Uzasadniając swoje
żądanie powód wskazał, że będąc od wielu lat zatrudnionym w pozwanej Spółce,
począwszy od 1 stycznia 2005 r. doznał ze strony pracodawcy szeregu działań dys-
kryminujących jego osobę, wyczerpujących znamiona art. 183a
i art. 183b
k.p. w
szczególności: - od 1 stycznia 2005 r. pracodawca przyznał wyższe wynagrodzenie
za pracę głównej księgowej, pomimo że do tej daty wynagrodzenie za pracę na sta-
nowisku powoda było zawsze równe wynagrodzeniu za pracę głównej księgowej; -
od 1 lipca 2005 r. wprowadzono w pozwanej Spółce zmiany organizacyjne, polega-
2
jące jedynie na likwidacji jego dotychczasowego stanowiska i powierzeniu mu nowe-
go stanowiska głównego specjalisty, co wiązało się z obniżeniem wynagrodzenia za
pracę i było podyktowane chęcią odsunięcia go od istotnych spraw Spółki; - w okre-
sie od 1 lipca 2005 r. do lipca 2008 r. powód otrzymywał procentowo niższe podwyż-
ki wynagrodzenia za pracę niż inni pracownicy pozwanego; - w 2006 r. odmówiono
powodowi dofinansowania podjętych przez niego studiów podyplomowych, a głównej
księgowej, wcześniej, dofinansowano studia licencjackie, łącznie ze zwrotem kosz-
tów za dojazdy i noclegi w hotelach. W związku z powyższym powód nie miał równe-
go dostępu do podnoszenia kwalifikacji zawodowych; - powodowi wypłacano zaniżo-
ne wynagrodzenie za pracę w stosunku do wynagrodzeń za pracę na równorzędnych
do jego stanowiskach pracy.
Pozwana Spółka wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Suwałkach na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach z
dnia 11 września 2009 r. oddalającego powództwo. Sąd drugiej instancji podzielił
przyjętą podstawę faktyczną oraz podstawę prawną wyroku Sądu pierwszej instancji,
które przedstawiają się następująco. Powód jest zatrudniony u pozwanego praco-
dawcy od 1 stycznia 1993 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Dnia 1 listopada 1993 r. powód objął stanowisko zastępcy dyrektora pozwanego,
przekształcone następnie w stanowisko zastępcy dyrektora do spraw eksploatacji. W
dniu 29 czerwca 2005 r. powód zawarł z pracodawcą porozumienie w przedmiocie
zmiany z dniem 1 lipca 2005 r. warunków pracy i płacy. Zgodnie z treścią tego poro-
zumienia z dniem 1 lipca 2005 r. powód objął stanowisko głównego specjalisty do
spraw eksploatacji. Wynagrodzenie za pracę powoda zostało ustalone na kwotę
4.020 zł oraz przewidziano premię regulaminową według XVIII kategorii zaszerego-
wania na podstawie postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy obowiązu-
jącego u pozwanego. Porozumienie zmieniające warunki pracy i płacy powoda było
wynikiem zmian w regulaminie organizacyjnym Spółki. W dniu 28 czerwca 2005 r.
Rada Nadzorcza Spółki podjęła uchwałę w przedmiocie zmiany regulaminu organi-
zacyjnego Spółki w ten sposób, że zostało zlikwidowane stanowisko zastępcy dy-
rektora. Zmiany organizacyjne w pozwanej Spółce wiązały się także ze zmianą za-
kresu obowiązków innego pracownika pozwanego - Artura S. Artur S. jest zatrudnio-
ny na stanowisku głównego specjalisty do spraw technicznych. Stanowisko specjali-
3
sty do spraw technicznych jest stanowiskiem równorzędnym i porównywalnym do
stanowiska specjalisty do spraw eksploatacji w strukturze pozwanego zakładu pracy.
Z dniem 29 lipca 2005 r. dyrektor pozwanego udzielił Arturowi S. pełnomocnictwa do
zastępowania dyrektora podczas nieobecności, a z dniem 1 września 2005 r. udzie-
lono Arturowi S. prokury. Wobec zwiększenia zakresu obowiązków pracowniczych
Artura S. jego wynagrodzenie za pracę wzrosło z 4.300 zł miesięcznie do 5.000 zł
miesięcznie według XVIII kategorii zaszeregowania na podstawie postanowień za-
kładowego układu zbiorowego pracy. W strukturze pracowników umysłowych po-
zwanego wynagrodzenie za pracę powoda jest trzecim co do wysokości wynagro-
dzeniem za pracę po wynagrodzeniu za pracę głównej księgowej i specjalisty do
spraw technicznych Artura S. Powód w 2007 r. ukończył podyplomowe studia w za-
kresie ciepłownictwa i ogrzewnictwa z auditingiem energetycznym. Powód w dniu 28
grudnia 2006 r. zwrócił się do pracodawcy o dofinansowanie studiów podyplomo-
wych. W dniu 2 stycznia 2007 r. otrzymał od pracodawcy informację, że nie dofinan-
sowuje on studiów dla pracowników.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że w sto-
sunku do powoda nie nastąpiło niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę
i warunków zatrudnienia. Okoliczności odwołania powoda ze stanowiska zastępcy
dyrektora - po likwidacji tego stanowiska pracy - i ustanowienie niejako w to miejsce
prokury, z udzieleniem jej Arturowi S., którego wynagrodzenie z tego tytułu wzrosło,
natomiast wynagrodzenie powoda uległo obniżeniu, nie decydują o nierównym trak-
towaniu pracowników. Pracodawca ma prawo doboru pracowników na kierownicze i
odpowiedzialne stanowiska w zakładzie pracy, ma też prawo do stosownej organiza-
cji pracy i wewnętrznej struktury organizacyjnej. Jeżeli pozwana Spółka uznała, że
należy zlikwidować stanowisko zastępcy dyrektora i w to miejsce niejako ustanowić
prokurę, to miała do tego prawo. W związku z tym miała prawo odwołać powoda z
funkcji zastępcy dyrektora przez wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy i
powołać ostatecznie na stanowisko prokurenta inną osobę. Powierzenie powodowi
innych obowiązków niż zastępca dyrektora i to w wyniku zgodnego porozumienia
stron zmieniającego warunki pracy i płacy powoda, nie może być uznane za nierów-
ne traktowanie. Nie było nierównego traktowania powoda w sferze wynagrodzenia.
Obniżenie wynagrodzenia powoda wiązało się bowiem ze zmianą zakresu jego obo-
wiązków. Przestał on pełnić obowiązki zastępcy dyrektora, zostając głównym specja-
listą do spraw eksploatacji. Wynagrodzenie prokurenta Artura S. mogło być wyższe
4
niż powoda, zatrudnionego na porównywalnym stanowisku pracy, ponieważ zakres
obowiązków Artura S., jako głównego specjalisty do spraw technicznych i prokurenta,
był znacznie większy.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko zaskarżonego wyroku co do braku
podstawy prawnej nakazującej pozwanemu pracodawcy zwrot kosztów studiów po-
dyplomowych, podjętych przez powoda. W pozwanej Spółce jedna osoba, począw-
szy od 1996 r. (główna księgowa Marzena C.), uzyskała zwrot kosztów studiów, co
było podyktowane szczególnymi, obiektywnymi potrzebami pracodawcy, tj. zamiarem
zatrudnienia jej na stanowisku kierownika działu księgowości, którego nie mogłaby
pełnić bez ukończonych studiów wyższych. Od ponad dwunastu lat pozwany praco-
dawca nie zwrócił kosztów studiów żadnemu innemu pracownikowi. Brak jest wobec
tego jakichkolwiek dowodów na to, aby także w tej płaszczyźnie powód był dyskrymi-
nowany i miała miejsce sytuacja określona w art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p.
Sąd drugiej instancji podzielił także stanowisko Sądu pierwszej instancji co do
bezzasadności zarzutu dyskryminacji opartego na przepisie art. 183b
§ 1 pkt 3 k.p. w
zakresie ograniczenia powodowi dostępu do szkoleń. W spornym okresie powód
uczestniczył bowiem w szesnastu szkoleniach poza siedzibą zakładu pracy, a Artur
S., zatrudniony na porównywalnym do powoda stanowisku pracy, jedynie w dwuna-
stu szkoleniach.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że ciężar dowodu w zakresie działań dyskry-
minujących pracownika, spoczywa - w zakresie wskazania okoliczności, które uza-
sadniałyby roszczenie - na pracowniku. Dopiero wykazanie takich okoliczności po-
zwala na przerzucenie na pracodawcę obowiązku dowodu przeciwnego (por. posta-
nowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r., II PK 33/05, LEX nr 184961; wy-
rok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2006 r., III PK 30/06, OSNP 2007 nr 11-12, poz.
160).
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości zaskarżył skargą kasacyjną po-
wód. Skargę oparto tylko na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), w ramach której zarzucono: 1) błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie art. 18 3a
§ 1, 2 i 3 w związku z art. 18 3c
§ 1, 2 i 3 k.p., przez
przyjęcie w sprawie, że „degradacja powoda i odmowa sfinansowania przez praco-
dawcę poniesionych przez niego kosztów studiów podyplomowych miała podłoże
wewnętrznych decyzji organizacyjnych, w które Sąd nie powinien ingerować, w
związku z czym przepisy o dyskryminacji pracowników nie mogą mieć zastosowania
5
gdy tymczasem powyżej wskazane okoliczności miały podłoże dyskryminacyjne”; 2)
błędną wykładnię art. 183b
§ 1 pkt 2 i 3 k.p. w związku z art. 300 k.p. w związku z art.
6 k.c., przez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że kwestia ciężaru dowodu nie
miała w sprawie istotnego znaczenia, ponieważ powód nie wykazał okoliczności dys-
kryminacyjnych, gdy tymczasem pracownik powinien wykazać jedynie, że nastąpiło
zróżnicowanie sytuacji pracowników, a pracodawca powinien udowodnić, że kierował
się obiektywnymi przesłankami; 3) art. 78 § 1 k.p., przez jego pominięcie przy roz-
strzyganiu niniejszej sprawy. Według skarżącego ukształtowanie wynagrodzenia po-
woda przez pozwanego z pominięciem zasad określonych we wskazanym przepisie,
przy istnieniu ekonomicznych możliwości pozwanej, uprawdopodabnia stawiane za-
rzuty dyskryminacyjne.
W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku przez uwzględnienie powództwa w całości wraz z kosztami zastępstwa proce-
sowego według norm przepisanych za obie instancje i kosztami zastępstwa proce-
sowego za postępowanie przed Sądem Najwyższym; alternatywnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisa-
nych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawę niniejszą wynikającą ze skargi kasacyjnej powoda Sąd Najwyższy -
stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. - rozpoznał w granicach podstawy skargi sprecy-
zowanej zarzutami błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania wskazanych
przepisów prawa materialnego. Nie ma racji skarżący w swej argumentacji przedsta-
wionej podstawy, że zaskarżony wyrok opiera się na błędnej wykładni i niewłaściwym
zastosowaniu wskazanych w skardze przepisów prawa materialnego. Skarżący za-
rzuca w skardze naruszenie przepisów prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c.). Zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 183a
§ 1, 2 i 3 w
związku z art. 183c
§ 1, 2 i 3 k.p. opiera na założeniu, że Sąd w zaskarżonym wyroku
przyjął, że degradacja powoda i odmowa sfinansowania przez pracodawcę poniesio-
nych przez niego kosztów studiów podyplomowych miała podłoże wewnętrznych de-
6
cyzji organizacyjnych, w które Sąd nie powinien ingerować, i wobec tego przepisy o
dyskryminacji pracowników nie mogą mieć zastosowania. Według skarżącego wska-
zane przez niego okoliczności miały “podłoże dyskryminacyjne”. Tak skonstruowany
materialnoprawny zarzut skargi kasacyjnej jest bezzasadny. Opiera się on bowiem
na podstawieniu do wskazanych przepisów art. 183a
§ 1, 2 i 3 w związku z art. 183c
§
1, 2 i 3 k.p. twierdzeń faktycznych skarżącego, które są oderwane od ustaleń stano-
wiących podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku. Sąd drugiej instancji ustalił, że
zasadnicza zmiana w zakresie obowiązków pracowniczych powoda polegała na tym,
że z dniem 1 lipca 2005 r. przestał on zastępować dyrektora pozwanego w czasie
jego nieobecności i podejmować decyzje wynikające z kompetencji dyrektora, co
wcześniej należało do jego podstawowych obowiązków jako pierwszego zastępcy
dyrektora. Zmiana ta wynikała z uchwały Rady Nadzorczej pozwanej Spółki z dnia 28
czerwca 2005 r. w przedmiocie zmiany regulaminu organizacyjnego Spółki w ten
sposób, że zostało zlikwidowane stanowisko zastępcy dyrektora. W dniu 29 czerwca
2005 r. powód zawarł z pracodawcą porozumienie w przedmiocie zmiany z dniem 1
lipca 2005 r. warunków pracy i płacy. Zgodnie z tym porozumieniem z dniem 1 lipca
2005 r. powód objął stanowisko głównego specjalisty do spraw eksploatacji. Powie-
rzenie powodowi innych obowiązków niż zastępcy dyrektora i to w wyniku zgodnego
porozumienia stron zmieniającego warunki pracy i płacy powoda, nie może być
uznane za nierówne traktowanie. Ponadto w pozwanej Spółce jedna osoba, począw-
szy od 1996 r. (główna księgowa), uzyskała zwrot kosztów studiów, co było podykto-
wane szczególnymi, obiektywnymi potrzebami pracodawcy, tj. zamiarem zatrudnie-
nia jej na stanowisku kierownika działu księgowości, którego nie mogłaby pełnić bez
ukończonych studiów wyższych. Od ponad dwunastu lat pozwany pracodawca nie
zwrócił kosztów studiów żadnemu innemu pracownikowi. Sąd drugiej instancji ustalił,
że pracodawca nie naruszył wobec powoda zasady równego traktowania w zatrud-
nieniu zarówno w odniesieniu do wynagrodzenia, jak i co do odmowy zwrotu kosztów
podjętych przez powoda studiów podyplomowych. W kontekście takich ustaleń fak-
tycznych zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji - wiążących Sąd Najwyższy
stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. - skarżący bezzasadnie upatruje naruszenie wska-
zanych przez niego przepisów art. 183a
§ 1, 2 i 3 w związku z art. 183c
§ 1, 2 i 3 k.p.,
opierając to naruszenia na podstawieniu twierdzeń faktycznych wykraczających poza
podstawę faktyczną zaskarżonego niniejszą skargą kasacyjną wyroku Sądu drugiej
instancji. Dodatkowo skarżący wprowadza oryginalną przyczynę dyskryminacji -
7
„podłoże dyskryminacyjne” - ale nie wskazuje przy tym na żadną z przyczyn dyskry-
minacji określonych w przepisach Kodeksu pracy.
Bezzasadny jest także zarzut błędnej wykładni art. 183b
§ 1 pkt 2 i 3 k.p. w
związku z art. 300 k.p. w związku z art. 6 k.c. Uzasadniając ten zarzut skarżący
twierdzi, że Sąd drugiej instancji przyjął, iż kwestia ciężaru dowodu nie miała w spra-
wie istotnego znaczenia, ponieważ powód nie wykazał okoliczności dyskryminacyj-
nych. Tymczasem - według skarżącego - pracownik powinien wykazać jedynie, że
nastąpiło zróżnicowanie sytuacji pracowników, a pracodawca powinien udowodnić,
że kierował się obiektywnymi przesłankami. Zarzut ten skarżący również opiera na
twierdzeniu oderwanym od podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji. Sąd ten ustalił bowiem, że nie było nieuzasadnionego zróżnicowania sytua-
cji powoda w stosunku do pracownika zatrudnionego na stanowisku porównywalnym
do stanowiska powoda i w tak ustalonym stanie faktycznym powołał się na orzecz-
nictwo Sądu Najwyższego co do ciężaru dowodu w sprawach o nierówne traktowanie
w zatrudnieniu, między innymi na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2006
r., III PK 30/06 (OSNP 2007 nr 11-12, poz. 160), w którym Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, zgodnie z którym pracownik powinien wskazać fakty uprawdopodobniające
zarzut nierównego traktowania w zatrudnieniu, a wówczas na pracodawcę przecho-
dzi ciężar dowodu, że kierował się obiektywnymi powodami (art. 183b
§ 1 k.p. i art. 10
dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne wa-
runki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz.U. UE L 303 z
2.12.2000, s. 16-22; Polskie wydanie specjalne Rozdział 05, Tom 04, s. 79).
Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 78 § 1 k.p. Skarżący uzasad-
niając ten zarzut próbuje - w oderwaniu do wiążących ustaleń zaskarżonego wyroku
(por. art. 39813
§ 2 k.p.c.) - dokonać własnej oceny pracy, swoich kwalifikacji i warto-
ści świadczonej przez siebie pracy. Zarzut ten skarżący opiera na twierdzeniach ode-
rwanych od podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, w szczególności zaś ustale-
nia, że wynagrodzenie powoda jest trzecim co do wysokości wynagrodzeniem za
pracę w pozwanej Spółce.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy - uznając bezzasadność pod-
stawy skargi kasacyjnej - orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================