Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 48/10
POSTANOWIENIE
Dnia 16 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z wniosku Marii G. – M.
przy uczestnictwie Marka M.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 września 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 17 marca 2010 r.,
„Czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu
podlega równowartość bonifikaty z tytułu preferencyjnego nabycia
własności lokalu mieszkalnego, przewidzianej w przepisie art. 58 ust.
2 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2005 roku, Nr 41, poz. 398)
w sytuacji, gdy nabycie własności lokalu mieszkalnego
na preferencyjnych warunkach określonych w tym przepisie
nastąpiło po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej przez byłego
małżonka, któremu uprzednio – w czasie trwania małżeńskiej
wspólności ustawowej – przydzielono tenże lokal jako kwaterę stałą
na podstawie art. 10 powołanej ustawy, a przydział uwzględniał
drugiego małżonka przy ustalaniu powierzchni mieszkalnej?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Rozpoznając sprawę z wniosku Marii G.-M. z udziałem Marka M. o podział
majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej Sąd Rejonowy
ustalił m.in., że w czasie trwania związku małżeńskiego (rozwiązanego
przez rozwód z dniem 13 listopada 2006 r.) w dniu 30 października 1995 r.,
uczestnikowi postępowania, będącemu żołnierzem zawodowym, przydzielony
został, jako osobna kwatera stała, lokal mieszkalny nr 1 znajdujący się w budynku
położonym we W. przy ul C.[...]. Przy ustaleniu powierzchni mieszkalnej kwatery
uwzględniono wnioskodawczynię i jej dwie córki. W wymienionym lokalu
wnioskodawczyni zamieszkiwała od 1984 r., gdy był on przydzielony jako kwatera
jej pierwszemu mężowi. Jeszcze przed rozwodem z uczestnikiem postępowania
wnioskodawczyni proponowała mu wykupienie lokalu, ale uczestnik nie przystał na
to, powołując się na brak środków na zakup. Po rozwiązaniu związku małżeńskiego
z wnioskodawczynią, w dniu 25 stycznia 2008 r. uczestnik postępowania wykupił
lokal, korzystając z bonifikaty polegającej na pomniejszeniu ceny odpowiadającej
wartości rynkowej lokalu o 95%. Wartość ta ustalona została w sprawie na 290 000
zł.
Sąd Rejonowy uznał, że brak podstaw do przyjęcia, że w skład majątku
wspólnego podlegającego podziałowi wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego
jak i nabyta przez uczestnika postępowania po ustaniu wspólności majątkowej jego
własność. Mając na uwadze to, że małżonkowie wspólnie zamieszkiwali w lokalu
i że również wnioskodawczyni uprawniona była do jego nabycia na preferencyjnych
warunkach, postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2009 r. ustalił, iż w skład majątku
wspólnego wchodzi ekwiwalent bonifikaty udzielonej uczestnikowi postępowania
przy nabyciu lokalu, tj. kwota 275 500 zł i połowę tej kwoty, jako spłatę, zasądził
od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni.
Przy rozpoznawaniu apelacji uczestnika postępowania od wymienionego
postanowienia Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, którą ujął w przytoczonym
w sentencji zagadnieniu prawnym i na podstawie art. 390 § 1 w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. zagadnienie te przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zwrócić uwagę, że w przedstawionym Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym Sąd Okręgowy błędnie
wskazał, że w sprawie chodzi o lokal mieszkalny przydzielony jako kwatera stała
„na podstawie art. 10 powołanej ustawy”, tj. ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: Dz.U.
z 2005 r. Nr 41, poz. 398 ze zm.; dalej „u.z.S.Z.R.P.”). Lokal ten przydzielony
bowiem został na podstawie art. 10 ust. 1 obowiązującej w chwili jego przydziału
ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (tekst jedn.: Dz.U.
z 1992 r. Nr 5, poz. 19 ze zm.). Uwaga ta pozostaje bez znaczenia dla dalszych
rozważań.
Przedstawione zagadnienie prawne, tak jak zostało ono sformułowane,
sprowadza się do pytania o dopuszczalność uwzględnienia w sprawie o podział
majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami
równowartości bonifikaty, z której skorzystał jeden z małżonków przy nabyciu lokalu
mieszkalnego w okolicznościach przytoczonych w zagadnieniu.
Uprawnienie do bonifikaty przysługującej przy nabyciu lokalu mieszkalnego
nie jest samodzielnym prawem majątkowym. Bonifikata przewidziana w art. 58
ust. 2 u.z.S.Z.R.P. przysługuje jedynie w razie nabycia lokalu. Uprawnienie do
bonifikaty, jako prawo oderwane od prawa do nabycia lokalu, nie może stanowić
przedmiotu majątku wspólnego małżonków, podlegającego podziałowi w sprawie
o podział tego majątku. Nie podlega też w tej sprawie „rozliczeniu” w przypadku
skorzystania przez jednego z małżonków z uprawnienia do nabycia lokalu
mieszkalnego na preferencyjnych warunkach, przysługującego przed ustaniem
wspólności majątkowej, i nabyciu lokalu po ustaniu wspólności. Stwierdzenie to
mogłoby więc uzasadniać udzielenie odpowiedzi negatywnej na pytanie objęte
przedstawionym zagadnieniem prawnym. Odpowiedź taka nie miałaby jednak
znaczenia dla wyniku sprawy rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy, co uzasadnia
odmówienie podjęcia uchwały (art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052).
4
W sprawie istotne jest to, czy w skład majątku wspólnego wchodziło,
i podlega uwzględnieniu przy podziale tego majątku, prawo do korzystania z lokalu
mieszkalnego przydzielonego uczestnikowi postępowania w czasie trwania
wspólności majątkowej między małżonkami jako osobna kwatera stała (nie będące
prawem najmu), bądź że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo własności
tego lokalu, jako nabyte przez uczestnika postępowania wprawdzie po ustaniu
wspólności majątkowej, ale w wyniku realizacji uprawnienia do jego nabycia,
istniejącego w chwili ustania wspólności. Aczkolwiek Sąd Okręgowy dostrzegł te
zagadnienia, co wynika z uzasadnienia postanowienia, którym przedstawił do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, ale nie ujął ich jako zagadnień
przedstawionych Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. W tej sytuacji –
zważywszy, że uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne
wiąże w danej sprawie (art. 390 § 2 k.p.c.), co oznacza wyjątek od zasady
podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 2 Konstytucji) – Sąd
Najwyższy nie jest władny do ich rozstrzygnięcia. Nie wyłącza to możliwości
zwrócenia uwagi, że pomocne przy rozważeniu, czy prawo do korzystania z lokalu
mieszkalnego, przydzielonego jednemu z małżonków w czasie trwania wspólności
majątkowej jako osobna kwatera stała, wchodzi w skład majątku wspólnego
małżonków podlegającego podziałowi, mogą być orzeczenia Sądu Najwyższego,
w szczególności uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 listopada
1979 r. III CZP 48/79 (OSNCP 1980, nr 6, poz. 107), uchwały z dnia 21 grudnia
2006 r., III CZP 131/06 (OSNC 2007, nr 10, poz. 152) i postanowienia z dnia
26 listopada 2009 r., III CZP 96/09 (LEX nr 560491), co nie oznacza, że poglądy
w nich wyrażone powinny być bezkrytycznie zaaprobowane. Zagadnieniem, czy
w skład majątku wspólnego wchodzi uprawnienie do nabycia lokalu mieszkalnego
na preferencyjnych warunkach, aczkolwiek nie w sytuacji, gdy prawo to wynika
z zajmowania lokalu przydzielonego żołnierzowi zawodowemu jako osobna
kwatera stała, zajmował się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 maja
2008 r., III CZP 33/08 (OSNC 2009, nr 6, poz. 86). Należy zwrócić uwagę, że
w razie przyjęcia, iż w skład majątku wspólnego wchodziło prawo do korzystania
z lokalu, ustalenie wartości tego prawa powinno nastąpić przy wzięciu pod uwagę,
że wnioskodawczyni i uczestnikowi postępowania przysługiwało prawo nabycia
5
lokalu za cenę pomniejszoną o przysługującą im bonifikatę (art. 58 ust. 2
u.z.S.Z.R.P.). Przyjęcie w sprawie, że w skład majątku wspólnego małżonków
wchodzi prawo własności lokalu wymagałoby ustalenia, że uprawnienie do jego
nabycia istniejące w chwili ustania wspólności majątkowej miało postać
ekspektatywy w pełni ukształtowanej, o czym w szczególności świadczyłoby
złożenie przed ustaniem wspólności wniosku o sprzedaż lokalu, przy czym brak
zgody jednego z małżonków na dokonanie tej czynności nie wyłączał możliwości jej
dokonania, gdyż na wniosek drugiego z małżonków mogła ona być zastąpiona
zezwoleniem sądu (art. 39 k.r.o.).