Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 209/10
POSTANOWIENIE
Dnia 6 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku T. w V. w Finlandii
przy uczestnictwie Kazimierza M.
o wpis do rejestru zastawów,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 19 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając
temuż Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca T. w V. w Finlandii złożył wniosek o wpis zastawu do rejestru
zastawów. Jako przedmiot zastawu wskazał zbiór żywego inwentarza i skór
futerkowych, stanowiących całość gospodarczą o zmiennym składzie, położony w
B. Do wniosku dołączył umowę zastawniczą z dnia 25 maja 2009 r., wedle której
„żywy inwentarz” oznaczał wszystkie żywe zwierzęta „w dowolnym czasie”
znajdujące się na fermie futerkowej zastawnika w szczególności norki, lisy oraz
fińskie szopy pracze, natomiast „skóry futerkowe” oznaczone zostały jako „w
dowolnym czasie” wszystkie skóry zwierzęce (surowe lub przetworzone) będące
własnością zastawcy, w szczególności skóry norek, lisów oraz fińskich szopów
praczy.
Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 2 września 2009 r. oddalił
wniosek. Zdaniem Sądu Rejonowego załączona do wniosku umowa zastawnicza
jest wadliwa, co uniemożliwia ustanowienie na jej podstawie zastawu rejestrowego.
Przedmiot zastawu określony w umowie nie stanowi zbioru rzeczy ruchomych lub
praw stanowiących całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny. W ocenie
Sądu Rejonowego przedmiotem zastawu może być wyłącznie zorganizowany zbiór
rzeczy, obejmujący rzeczy wzajemnie dobrane i złączone organizacyjnie wspólnym
ich przeznaczeniem, jednakże nie przesądza o zorganizowanym charakterze zbioru
okoliczność, że składające się nań rzeczy stanowią przedmiot działalności
gospodarczej zastawy, bądź się z nim wiążą. O zorganizowanym charakterze
zbioru nie przesądza wola stron, lecz obiektywne kryteria.
Wedle Sądu Rejonowego zbiór o zorganizowanym charakterze zakłada
dobranie jego elementów z uwagi na ich określone cechy, a ponadto prowadzi też
zasadniczo do podniesienia wartości użytkowej zbioru w stosunku do wartości
sumy poszczególnych przedmiotów wchodzących w jego skład. Przedmiotem
zastawu określonego we wniosku są rzeczy oznaczone co do gatunku, a dokładniej
dwie kategorie tych rzeczy, tj. zwierzęta futerkowe, których ras precyzyjnie nie
oznaczono oraz skóry tych zwierząt. Zdaniem Sądu Rejonowego niedopuszczalne
jest ustanowienie zastawu rejestrowego na zbiorze w skład którego wchodzą różne
kategorie rzeczy oznaczonych co do gatunku. Umowa zastawnicza z dnia 21 maja
3
2009 r. nie wskazuje liczby zwierząt futerkowych, skór tych zwierząt, ani nie określa
sposobu wyodrębnienia tych rzeczy od innych rzeczy tego samego gatunku. Brak
powyższych danych czyni niemożliwą identyfikację przedmiotu zastawu
i pozbawiając daną rzecz cechy zastawialności wyklucza ją z kręgu dóbr na
których można ustanowić ograniczone prawo rzeczowe, w postaci zastawu
rejestrowego.
Sąd Rejonowy uznał, że brak określenia w umowie liczby zwierząt futerkowych
i skór zwierząt oznaczonych według jednoznacznej wartości i jednostki miary,
stanowi samoistną przesłankę oddalenia wniosku, jednakże oddalenie wniosku
uzasadnione jest również brakiem określenia w umowie sposobu wyodrębnienia
przedmiotu zastawu od innych rzeczy tego samego rodzaju. Wskazanie, że
przedmiot zastawu będzie się znajdował w miejscowości B., bez precyzyjnego
podania adresu, pod którym zlokalizowane są zwierzęta i skóry, oznaczenia klatek,
boksów, a w odniesieniu do skór także magazynów w których się znajdują nie
spełnia wymogu wyodrębnienia tego przedmiotu, który oceniać należy również
wedle możliwości jego identyfikacji przez podmiot trzeci, niezwiązany umową
zastawu. W ocenie Sądu Rejonowego, w świetle art. 40 ust. 3 ustawy o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastawów wniosek podlegał oddaleniu.
Apelację wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy
oddalił postanowieniem z dnia 19 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy podzielił
ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Okręgowego za
zbiór tworzący całość gospodarczą w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 3 można poczytać
jedynie taki zbiór, który będzie posiadał cechę zorganizowania o charakterze
gospodarczym. Przedmiotem umowy zastawu miał być zbiór rzeczy ruchomych o
zmiennym składzie, składający się z wszystkich zwierząt futerkowych znajdujących
się na fermie futerkowej i skór futerkowych. W ocenie Sądu Okręgowego, nie
można uznać, by między poszczególnymi elementami wchodzącymi w skład zbioru
istniała więź organizacyjna. Za zbiór zorganizowany można uznać jedynie taki zbiór
w którym poszczególne elementy mają wpływ na funkcjonalność całości (zgodnie z
jej gospodarczą predestynacją). Odjęcie części elementów takiego zbioru i
niezastąpienie ich surogatami, wpływa (obniża) na funkcjonalność całości, lub też
na stopień jej zorganizowania (złożoność). W tym sensie zbiór zorganizowany
4
stanowi całość, której spoiwo stanowi funkcjonalne (i jednocześnie wzajemne)
przyporządkowanie poszczególnych składników.
Zdaniem Sądu Okręgowego dla ustanowienia zastawu na zbiorach rzeczy
oznaczonych co do gatunku o zmiennym składzie konieczne jest zarówno
wskazanie ilości rzeczy objętych zastawem jak i sposobu ich wyodrębnienia
(np. przez oznaczenie tzw. obszaru powierniczego lub innego sposobu oznaczenia
rzeczy wchodzących w skład zastawu). W niniejszej sprawie nie wskazano
w umowie ani czytelnego sposobu wyodrębnienia zbioru ani też ilości rzeczy
wchodzących w skład tego zbioru. Za takie wskazanie nie może być uznane
oświadczenie o objęciu zastawem wszystkich aktywów, w znaczeniu
przypisywanym temu wyrazowi przez strony. Za prawidłowe wskazanie tzw.
obszaru powierniczego nie może być uznane wskazanie jedynie miejscowości
w której ferma ma się znajdować, bez sprecyzowania adresu tejże fermy czy
podania innych sankcjonowanych w praktyce obrotu gospodarczego sposobów
oznaczania ruchomości (wskazanie pomieszczeń, w których składowane będą
przedmioty wchodzące w skład zbioru objętego zastawem lub innego sposobu
wyodrębnienia lub oznaczania tychże rzeczy spośród reszty majątku zastawcy).
Wskazanie przyjęte w umowie narusza zasadę pewności praw rzeczowych oraz
zasady związane z ujawnieniem praw rzeczowych. Nie wskazano ilości rzeczy
mających wchodzić w skład zastawu, gdyż za takie wskazanie nie może być
poczytane oświadczenie o objęciu zastawem wszystkich rzeczy danego rodzaju
będących własnością zastawcy obecnie i w przyszłości. W umowie błędnie
nazwano zastawcę zastawnikiem. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że
oznaczenie przedmiotu zastawu przyjęte w umowie i wniosku o wpis nie odpowiada
minimalnym wymogom określonym w art. 7 ustawy o zastawie rejestrowym
i rejestrze zastawów.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawca
zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 7 ust. 2 pkt 3 ustawy
o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów przez jego błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Stosownie do art. 7 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 6 grudnia 1006 r. o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. Nr 149, poz. 703 ze zm.) zastawem
rejestrowym można obciążyć w szczególności zbiór rzeczy ruchomych lub praw
stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny.
Sądy obu instancji w uzasadnieniach swoich orzeczeń wiele miejsca
poświęcają stratyfikacji różnych zbiorów rzeczy, wskazując, że o zorganizowanym
zbiorze rzeczy mówić można wówczas tylko, jeżeli poszczególne elementy zbioru
mają pozytywny wpływ na funkcjonalność całości, a eliminacja jednego ze
składników negatywnie wpływa na całość. Zapewne, eliminacja części zwierząt
i skór z fermy zwierząt futerkowych nie wpływa na wartość pozostałych. Błąd
sądów meriti polega na tym, że przypisują ustawie wymóg, którego ona nie
zawiera. Ani z cytowanego art. 7 ust. 2 pkt 3 ani z innych przepisów ustawy o
zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów nie wynika aby zastawem rejestrowym
można było obciążyć tylko taki zbiór rzeczy, w którym poszczególne elementy mają
wpływ na funkcjonowanie całości. Zbiór rzeczy ruchomych lub praw jako przedmiot
zastawu powinien jedynie stanowić całość gospodarczą. Nie ulega wątpliwości, że
ze względu na cel prowadzenia fermy zwierząt futerkowych wszystkie zwierzęta
i ich skóry znajdujące się na takiej fermie tworzą całość gospodarczą, mogą więc
być przedmiotem zastawu rejestrowego.
Zbiór rzeczy jako przedmiot zastawu powinien być oznaczony, jednakże nie
można stawiać wymagań przekreślających intencje ustawodawcy. Artykuł 7 ust. 2
pkt 3 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów pozwala obciążyć
zastawem zbiór o zmiennym składzie. Funkcją ekonomiczną zastawu na takim
zbiorze jest umożliwienie zastawcy prowadzenia działalności gospodarczej pomimo
obciążenia. W przypadku prowadzenia fermy zwierząt futerkowych liczba zwierząt
i skór może zmieniać się nawet codziennie, dlatego nie można oczekiwać podania
liczby zastawionych zwierząt i skór.
Określenie miejsca położenia przedmiotu zastawu zależy od konkretnych
okoliczności.
Wskazanie pomieszczeń, w których znajdują się przedmioty objęte zastawem
niezbędne jest wówczas, gdy zastaw dotyczy jednego spośród co najmniej dwóch
zbiorów rzeczy należących do tego samego zastawcy. W przypadku fermy zwierząt
6
futerkowych podanie jedynie nazwy miejscowości jako miejsca położenia zbioru
zwierząt futerkowych i skór objętych zastawem może być wystarczające do
identyfikacji zbioru. Takie oznaczenie zbioru powoduje, że zastawem objęte są
wszystkie zwierzęta futerkowe i skóry należące do zastawcy znajdujące się we
wskazanej miejscowości, bez względu na konkretne miejsce ich przechowywania.
Oczywista omyłka w umowie zastawniczej polegająca na nazwaniu zastawcy
zastawnikiem, w sytuacji w której osoba zastawcy nie budzi wątpliwości nie
powinna stanowić przeszkody do wpisu zastawu do rejestru zastawów.
Z powyższych względów na mocy art. 39815
k.p.c. orzekł jak w sentencji
postanowienia.