Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 58/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa B. M.
przeciwko M. O. i A.W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w K.
z dnia 28 sierpnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanej A. W. kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych)
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2009 r. oddalił apelację
powódki, nie podzielając m.in. najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania
wskutek pozbawienia powódki możliwości obrony jej praw poprzez zamknięcie
rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku bez udzielenia stronom
głosu. W ocenie Sądu odwoławczego wskutek nieudzielania głosu stronom przed
zamknięciem rozprawy doszło do naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. przez Sąd
I instancji, co jednak nie było równoznaczne z pozbawieniem powódki możliwości
obrony, uwzględniając wcześniejsze przejawy aktywności procesowej powódki i jej
pełnomocnika procesowego.
Sąd Apelacyjny wskazał na stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane
w wyroku z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, a sprowadzające się do uznania,
że pozbawienie strony możności działania wymaga kumulatywnego spełnienia
trzech przesłanek, a mianowicie ustalenia, że doszło do naruszenia przepisów
procesowych, stwierdzenia, że naruszenie to wpłynęło na możność strony do
działania w postępowaniu, a nadto zbadania czy pomimo zaistnienia takich
przesłanek strony mogą bronić swoich praw w procesie.
W ocenie Sądu drugiej instancji w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej
sprawy doszło do naruszenia przepisów art. 210 § 3 k.p.c. i art. 224 § 1 k.p.c
poprzez zamknięcie rozprawy bez uprzedniego umożliwienia stronom w głosie
końcowym rozstrząsania wyników postępowania dowodowego i wyrażenia swojego
stanowiska w tej fazie postępowania. Zarazem Sąd Apelacyjny uznał, że
naruszenie to nie miało istotnego wpływu na treść zaskarżonego wyroku, a także,
że brak jest podstaw faktycznych i prawnych do uznania, iż został naruszony
przepis art. 379 pkt 5 k.p.c.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi
naruszenie przepisów postępowania, polegające na nieuchyleniu przez
Sąd Apelacyjny wyroku Sądu pierwszej instancji w sytuacji, gdy doszło
do nieważności postępowania pierwszoinstancyjnego wywołanej pozbawieniem
powódki możliwości obrony jej praw. Skarżąca wskazała na naruszenie art. 386 § 2
k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c., wnosząc o uchylenie wyroków Sądów obu
3
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
W uzasadnieniu skargi powódka akcentuje okoliczność, że uwzględnienie
przez Sąd Okręgowy jej wniosku o przeprowadzenie dowodu z obszernego pliku
dokumentów, a następnie nieudzielanie jej głosu przed zamknięciem rozprawy
pozbawiło ją możliwości podsumowującego odniesienia się do tego właśnie
zawnioskowanego w tym dniu dowodu, zwłaszcza że Sąd Okręgowy do tego
dowodu zupełnie się nie odniósł.
Pozwana A. W. w odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki wniosła
o oddalenie skargi akcentując przyjęte w orzecznictwie rozumienie przesłanki
pozbawienia strony możności działania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie. Z mocy art. 39813
§ 1
k.p.c. Sąd Najwyższy w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod rozwagę
nieważność postępowania, jednakże tylko w zakresie postępowania przez sądem
drugiej instancji, ponieważ skarga kasacyjna jest środkiem zaskarżenia służącym
kontroli prawidłowości stosowania prawa materialnego i procesowego przez sąd
odwoławczy. Sąd Najwyższy nie jest więc w zasadzie uprawniony w ramach
kontroli kasacyjnej do badania wystąpienia stanu nieważności postępowania przed
sądem pierwszej instancji. Jednakże takie badanie jest pośrednio możliwe
w niniejszej sprawie, ponieważ skarżąca w ramach drugiej podstawy kasacyjnej
zarzuciła sądowi odwoławczemu obrazę art. 386 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie
nieważności postępowania prze sądem pierwszej instancji (por. wyrok SN z dnia
21 listopada 1997 r., I CKN 825/97, OSNC 1998 r., nr 5, poz. 81 oraz z dnia 14
grudnia 2001 r., V CKN 556/00, niepubl., a także uzasadnienie postanowienia SN
z dnia 4 października 2002 r., III CKN 584/99, niepubl.). W rozpoznawanej sprawie
ta ostatnia sytuacja także jednak nie zaistniała a zatem podniesiony przez skarżącą
zarzut naruszenia art. 379 pkt 5 k.p.c. nie mógł być uznany za uzasadniony.
Przeprowadzona przez Sąd Najwyższy w sposób pośredni kontrola
prawidłowości postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie dała podstaw do
przyjęcia aby w tej fazie postępowania powódka została pozbawiona możności
4
obrony swoich praw. Ocena czy taki stan zaistniał powinna być zawsze dokonywana
z uwzględnieniem konkretnych okoliczności rozpoznawanej sprawy, obejmujących
również zbadanie, czy strona została pozbawiona uprawnień procesowych wyłącznie
wskutek wadliwego postępowania sądu, czy też nie skorzystała z nich w następstwie
własnego zaniechania (por. wyrok SN z dnia 1 czerwca 2000 r., I CKN 64/00,
OSNC 2000 r., nr 12, poz. 227 oraz postanowienie SN z dnia 10 września 1998 r., III
CZ 114/98, OSNC 1999, nr 2, poz. 42).
Sąd Apelacyjny zasadnie odwołał się do wyrażonego już w orzecznictwie
i zaaprobowanego poglądu odnośnie do rozumienia użytego w art. 379 pkt 5 k.p.c.
sformułowania „... strona została pozbawiona możności obrony swych praw”.
O zaistnieniu tej przesłanki ustawowej przesądza mianowicie kumulatywne
wystąpienie trzech okoliczności :
1) naruszenia przez sąd przepisów procesowych będących źródłem procesowych
uprawnień strony, 2) wpływu wspomnianego uchybienia na wyłączenie możliwości
działania strony w postępowaniu, 3) niemożność obrony swych praw
w postępowaniu w następstwie wystąpienia obu uprzednio wymienionych
okoliczności (por. wyrok SN z dnia 28 marca 2008 r., sygn. akt V CSK 488/07,
niepubl.).
W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy bezspornie wystąpiła
tylko pierwsza z trzech wymienionych okoliczności, ponieważ bezspornie
przewodniczący Sądu pierwszej instancji z naruszeniem art. 224 § 1 k.p.c zamknął
rozprawę bez uprzedniego udzielenia głosu stronom, pozbawiając w ten
sposób m.in. powódkę jej procesowego uprawnienia (protokół rozprawy z dnia
9 lutego 2009 r.). Jednakże z uzasadnionej oceny Sądu Apelacyjnego wynika,
że wspomniane uchybienie nie skutkowało wystąpieniem dwóch
pozostałych okoliczności o kumulatywnym charakterze. Sąd drugiej instancji
wyraźnie stwierdził, że w toku trwającego osiem miesięcy postępowania
strony czynnie składały poprzez swoich pełnomocników procesowych wnioski
dowodowe i pisma procesowe. Tym samym strony, a więc również powódka, miały
faktyczne możliwości prezentacji swoich stanowisk procesowych z uwzględnieniem
wcześniejszej znajomości stanowiska procesowego swojego przeciwnika, a swoje
5
racje wykazywały dowodami ostatecznie przeprowadzonymi przez Sąd Apelacyjny.
W tej sytuacji zasadnie ocenił Sąd Apelacyjny, że nieudzielanie powódce głosu
przed zamknięciem rozprawy nie skutkowało pozbawieniem powódki możności
obrony jej praw. Ta przesłanka ustawowa określona w art. 379 pkt 5 k.p.c.
rozumiana jest bowiem jako pozbawienie strony całkowitej możliwości
podejmowania czynności procesowych zmierzających do uzyskania ochrony
prawnej (por. wyrok SN z dnia 17 października 2003 r., IV CK 76/02, niepubl.)
w następstwie niemożliwości wzięcia udziału i nie brania udziału w postępowaniu
lub jego istotnej części wskutek naruszenia przez sąd lub stronę przeciwną
konkretnych przepisów k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 6 maja 2003 r., I CZ
43/03 niepubl.).
W tej sytuacji, skoro Sąd Apelacyjny zasadnie nie stwierdził nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji, to nie miał podstaw do
zastosowania art. 386 § 2 k.p.c., a zatem oddalając apelację nie dopuścił się
naruszenia wskazanego przepisu procesowego.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 99 § 1, art. 99 k.p.c oraz na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 4
pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U.
Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
jz