Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 22/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. R.
przeciwko Gminie K. i Spółdzielni Mieszkaniowej "S. "
w K.
o ustalenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego w K.
z dnia 7 sierpnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 9 grudnia 2008 r. ustalił, że umowa o
ustanowienie użytkowania wieczystego na nieruchomości położonej w K.,
oznaczonej nr Ew. 63/45 i 63/42 zawarta w dniu 7 września 1999 r. pomiędzy
pozwanymi - Gminą . i Spółdzielnią Mieszkaniową „S. " w K. jest nieważna w części
dotyczącej działki nr 63/42, a dalej idące powództwo oddalił. Sąd Okręgowy ustalił,
że w dniu 2 czerwca 1981 r. powódka zawarła ze Skarbem Państwa umowę
sprzedaży nieruchomości oznaczonej jako hip. Nr 3/2 w ramach postępowania
wywłaszczeniowego. Jako cel wywłaszczenia wskazano budowę osiedla
mieszkaniowego. W dniu 2 września 1996 r. powódka złożyła wniosek o zwrot tej
nieruchomości. Prezydent Miasta K. decyzją z dnia 18 lipca 2000 r. odmówił zwrotu
nieruchomości. Decyzja ta została uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny
w K. Starosta W. jako organ wyznaczony do dalszego prowadzenia postępowania
w sprawie zawiesił je i zobowiązał powódkę do wystąpienia o rozwiązanie umowy
użytkowania wieczystego. Na działce nr 63/45 pozwana spółdzielnia wybudowała
parking. Działka nr 63/42 stanowi fragment większej powierzchni gruntu
porośniętego trawą i ogrodzonego siatką, który od kilku lat jest wykorzystywany na
cele parkingowe. Sad pierwszej instancji uznał, że działka nr 63/42 nie została
przeznaczona na realizację celu wywłaszczenia i została oddana w użytkowanie
wieczyste pomimo zakazu wynikającego z art. 136 ust. 1 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i wywłaszczaniu nieruchomości
(dalej - u.g.n.). Z tego względu umowa w tej części była nieważna. Natomiast
działka nr 63/45 została zagospodarowana jako parking osiedlowy, co było zgodne
z celem wywłaszczenia i w tej części powództwo było bezzasadne.
Od wyroku Sądu Okręgowego apelację wniosła powódka i Spółdzielnia
Mieszkaniowa „ S. ". Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2009 r. oddalił
apelację powódki, a apelację pozwanej spółdzielni uwzględnił i powództwo oddalił
w całości. Sąd drugiej instancji stwierdził, że art. 136 u.g.n. nie sprzeciwiał się
oddaniu wywłaszczonej nieruchomości w użytkowanie wieczyste i nie uzasadniał
uznania umowy w tym zakresie za niezgodną prawem i w konsekwencji nieważną.
3
Podkreślił również, że żądanie zwrotu nieruchomości wywłaszczonej lub jej części,
może być zrealizowane jedynie w postępowaniu administracyjnym i sąd
powszechny nie jest uprawniony do rozstrzygania czy po stronie wywłaszczonego
właściciela istnieje uprawnienie do żądania zwrotu nieruchomości, co nie pozwalało
także stwierdzić nieważności umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie
wieczyste, której dotyczył wniosek o jej zwrot, złożony w postępowaniu
administracyjnym.
Skarga kasacyjna powódki została oparta o obie podstawy określone w art.
3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 1 k.p.c., art.
58 § 1 k.c. w zw. z art. 136 ust. 1 u.g.n., art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 208 ust. 2 i 3
u.g.n., art. 373 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 1 k.p.c. w zw. z art. 136 ust. 3
u.g.n. W oparciu o te zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia art. 373 i 328 § 2 k.p.c. były związane z twierdzeniem
skarżącego o zaniechaniu przez Sąd Apelacyjny rozważenia z urzędu zasadności
przywrócenia stronie pozwanej terminu do opłacenia apelacji. Zdaniem skarżącej
wskazuje na to brak rozważań w tym zakresie w treści uzasadnienia. Stanowisko to
nie jest zasadne.
Kwestia przywrócenia terminu nie była przedmiotem zarzutów apelacji. W tej
sytuacji w przypadku uznania przez Sąd Apelacyjny, że przywrócenie terminu
nastąpiło prawidłowo, co podlegało kontroli z jego strony, nie miał on potrzeby
odniesienia się do tego zagadnienia w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Bezzasadne były również zarzuty naruszenia art. 1 k.p.c. w wyniku - jak
twierdziła skarżąca - przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, że sąd powszechny nie był
uprawniony do stwierdzenia nieważności umowy o użytkowanie wieczyste.
To stwierdzenie jest wynikiem wadliwego rozumienia stanowiska Sądu
Apelacyjnego. W rzeczywistości Sąd Apelacyjny uznał, wbrew twierdzeniu
skarżącego, że sąd powszechny nie jest uprawniony do rozstrzygania, czy osobie,
która utraciła własność nieruchomości w wyniku wywłaszczenia, przysługuje
uprawnienie do żądania jej zwrotu, z uwagi na niewykorzystanie jej na cel
wywłaszczenia. Sąd drugiej instancji przyjął zasadnie, że żądanie zwrotu takiej
4
nieruchomości może być zrealizowane jedynie w postępowaniu administracyjnym.
W wyniku tej oceny Sąd Apelacyjny przyjął, że skoro podstawą do stwierdzenia
nieważności umowy ustanowienia użytkowania wieczystego było twierdzenie
powódki, że ustanowienie tego prawa na wywłaszczonej nieruchomości naruszało
jej uprawnienie przewidziane w art. 136 u.g.n., to brak stwierdzenie takiego
uprawnienia powódki nie pozwalał też stwierdzić nieważności umowy o oddanie
nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Sąd Apelacyjny nie wyraził zatem
poglądu, że sąd powszechny nie był w ogóle uprawniony do stwierdzenia
nieważności umowy na mocy której ustanowiono prawo użytkowania wieczystego.
Przedstawione wyżej stanowisko Sądu Apelacyjnego było uzasadnione.
W skardze kasacyjnej wyrażono równocześnie błędną ocenę co do przyczyn
zawieszenia postępowania administracyjnego, w którym powódka wystąpiła o zwrot
wywłaszczonych nieruchomości. Niezależnie od oceny, czy postępowanie
administracyjne zostało zawieszone zasadnie, podkreślenia wymaga, że organ
administracyjny zawieszając postępowanie zobowiązał powódkę do wystąpienia
o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego. W skardze kasacyjnej
bezzasadnie stwierdzono zatem, że postępowanie sądowe wszczęte przez
powódkę miało na celu usunięcie przeszkody do rozpoznania jej wniosku o zwrot
nieruchomości w postępowaniu administracyjnym, skoro powódka wystąpiła
z innym żądaniem - ustalenia nieważności umowy o ustanowieniu użytkowania
wieczystego.
Odnosząc się do zagadnienia, czy zawarcie umowy o ustanowieniu
użytkowania wieczystego mogło było czynnością nieważną z uwagi na złożony
wcześniej przez powódkę wniosek o zwrot wywłaszczonych nieruchomości należy
podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie użytkowanie wieczyste ustanowiono
w trybie bezprzetargowym, na podstawie art. 208 u.g.n., który spółdzielniom
mieszkaniowym przyznawał roszczenie o ustanowienie tego prawa. W przypadku
istnienia takiego uprawnienia po stronie pozwanej spółdzielni ustanowienie
użytkowania wieczystego nie mogłoby zostać uznane za czynność sprzeczną
z prawem (art. 58 § 1 k.c.). Roszczenie powódki określone w pozwie nie było zaś
oparte o tego rodzaju okoliczności faktyczne i twierdzenia, które wskazywałyby,
na naruszenie art. 208 u.g.n. Również w apelacji powódki nie zarzucono
5
naruszenia tego przepisu. Z tego względu nie było podstaw do stwierdzenia,
że mógł go naruszyć Sąd Apelacyjny przy stosowaniu prawa materialnego
stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia.
W rozpoznawanej sprawie rozporządzenie nieruchomością wywłaszczoną,
poprzez ustanowienie użytkowania wieczystego nie stanowiło też samo w sobie
czynności sprzecznej z prawem, skoro nastąpiło na rzecz podmiotu, który miał
realizować cel, na który nieruchomość wywłaszczono.
Wymaga też podkreślenia, że przeciwko uznaniu umowy o ustanowieniu
użytkowania wieczystego za nieważną z racji jej zawarcia po złożeniu wniosku
o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, na której ustanowiono to prawo, przemawia
treść art. 229 u.g.n. Przepis ten stanowi, że roszczenie z art. 136 ust. 3 nie
przysługuje wówczas, gdy na wywłaszczonej nieruchomości ustanowiono prawo
użytkowania wieczystego przed wejściem w życie tej ustawy, co w rozpoznawanej
sprawie nie miało miejsca. Można stąd wyprowadzić wniosek, że późniejsze
ustanowienie użytkowania wieczystego nie wyłącza roszczenia opartego o art. 136
ust. 3 u.g.n. Według ogólnych zaś zasad dokonanie czynności sprzeciwiających się
zadośćuczynieniu roszczeniu innej osoby może stanowić podstawę do uznania ją
za bezskuteczną, a nie stanowi przyczyny jej nieważności.
Z przyczyn wyżej wskazanych zarzuty skargi kasacyjnej były pozbawione
uzasadnionych podstaw, co uzasadniało jej oddalenie na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 391 § 1
i 39821
k.p.c.
jz