Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 PAŹDZIERNIKA 2010 R.
III KK 97/10
Akt oskarżenia, jako skarga zasadnicza, nie tylko inicjuje postępowa-
nie sądowe, ale także zakreśla jego ramy, co ściśle łączy się z problematy-
ką tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego sprawcy. Ram tych nie
wyznacza jednak przyjęty w akcie oskarżenia opis czynu zarzucanego
oskarżonemu, ani też wskazana tam kwalifikacja prawna. Granice oskar-
żenia wyznacza bowiem zdarzenie historyczne, na którym zasadza się
oskarżenie. Istotna jest zatem tożsamość czynu wyznaczona faktycznymi
ramami tegoż zdarzenia.
Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak.
Sędziowie: SN B. Skoczkowska, SA (del. do SN) H. Komisarski
(sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: Z. Siejbik.
Sąd Najwyższy w sprawie Tomasza T. skazanego z art. 585 § 1
k.s.h., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 19 października
2010 r. kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego, od wyroku Sądu
Okręgowego w W. z dnia 9 grudnia 2009 r., utrzymującego w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w L. z dnia 18 czerwca 2009 r.,
o d d a l i ł kasację jako oczywiście bezzasadną (…).
2
U Z A S A D N I E N I E
Tomasz T. został oskarżony o to, że w dniu 13 marca 2003 r. w W.,
jako członek zarządu spółki akcyjnej Przedsiębiorstwo Polskie Zakłady
Zbożowe, działając wspólnie i w porozumieniu ze Zbigniewem G. jako pre-
zesem zarządu tej spółki, działał na szkodę tego podmiotu w ten sposób,
że dokonał sprzedaży 39 889 udziałów jakie ta spółka posiadała w Przed-
siębiorstwie Zbożowo – Młynarskim spółce z o.o. za kwotę 1 500 000 zł, –
za 25 % ich wartości, tj. o przestępstwo z art. 585 § 1 k.s.h.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w L. z dnia 18 czerwca 2009 r., Tomasz
T. został uznany za winnego tego, że w dniu 13 marca 2003 r. w W., dzia-
łając wspólnie i w porozumieniu ze Zbigniewem G., jako członek zarządu
spółki Polskie Zakłady Zbożowe SA, działał na szkodę tego podmiotu w ten
sposób, że dokonał sprzedaży 39 889 udziałów jakie spółka ta posiadała w
Przedsiębiorstwie Zbożowo-Młynarskim oraz dokonał sprzedaży 77 611
udziałów jakie ta spółka posiadała w Polskich Zakładach Zbożowych „M”
spółka z o.o., spółce z o.o. „I” za kwotę 1 500 000 zł, – za 25 % ich warto-
ści nominalnej, tj. przestępstwa z art. 585 § 1 k.s.h. i za to na podstawie
art. 585 § 1 k.s.h., wymierzono mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności
oraz karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, ustalając wartości
jednej stawki na 20 zł.
Na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 pkt. 1 k.k., Sąd Rejo-
nowy warunkowo zawiesił wykonanie wymierzonej Tomaszowi T. kary po-
zbawienia wolności na okres 3 lat próby.
Nadto, na podstawie art. 41 § 1 k.k., Sąd Rejonowy orzekł wobec
Tomasza T. zakaz zajmowania stanowisk w spółkach prawa handlowego
na okres 3 lat „w postaci funkcji członka zarządu, członka rady nadzorczej,
członka komisji rewizyjnej lub likwidatora”.
3
Apelację od tego wyroku wywiódł obrońca Tomasza T., który podniósł
następujące zarzuty:
1) obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na
treść orzeczenia, tj. naruszenie:
– art. 5 § 2 k.p.k., poprzez nieuzasadnione uznanie, że wszelkie
nie dające się usunąć wątpliwości w sprawie zostały wyjaśnione, podczas
gdy z materiału dowodowego wynika, iż wątpliwości takie istnieją, dotykają
istotnych dla oceny zawinienia oskarżonego kwestii, w szczególności w za-
kresie ustalenia jego zamiaru i faktycznej szkody, na którą miałoby narazić
spółkę zawarcie umowy z dnia 13 marca 2003 r. oraz nieuwzględnienie w
ocenie zdarzeń elementu ryzyka w prowadzeniu działalności gospodarczej,
które to wątpliwości należało rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego,
– art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k., poprzez dowolną, jed-
nostronną i nieobiektywną ocenę materiału dowodowego, polegającą na
określeniu znamienia szkody grożącej spółce według wartości nominalnej
udziałów, podczas gdy szkoda taka winna być wykazana w oparciu o wiel-
kość rzeczywistą – a taką jest wartość rynkowa zbytych udziałów – co w
konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że oskarżony
dopuścił się zarzucanego mu czynu,
– art. 14 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt. 9 k.p.k., poprzez przekroczenie
zakresu oskarżenia w ten sposób, że Sąd zmienił w zaskarżonym wyroku
opis czynu dodając nowe, nie objęte zarzutem aktu oskarżenia zdarzenie
faktyczne, tj. dokonanie sprzedaży 77 611 udziałów PZZ „M” spółka z o.o. i
w konsekwencji przypisanie oskarżonemu czynu nieobjętego aktem oskar-
żenia i skazanie za ten czyn pomimo braku skargi uprawnionego oskarży-
ciela,
– art. 8 § 2 k.p.k., poprzez skazanie oskarżonego za czyn, który w
ocenie Sądu Okręgowego w T. był czynnością prawną nieważną.
4
2) rażącą niewspółmierność kary poprzez niewłaściwe i nieobiek-
tywne zastosowanie zasad sądowego wymiaru kary, co przejawiło się w
wymierzeniu kary rażąco surowej.
Ostatecznie obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
uniewinnienie Tomasza T. od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa
albo o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejo-
nowemu do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2009 r., Sąd Okręgowy w W. utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego ostatniego wyroku wywiódł obrońca Tomasza T.,
który podniósł zarzut „naruszenia art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. poprzez przekro-
czenie zakresu oskarżenia w ten sposób, że sąd zmienił w zaskarżonym
wyroku opis czynu dodając nowe – nieobjęte zarzutem aktu oskarżenia
zdarzenie faktyczne, tj. dodał sprzedaż 77 611 udziałów PZZ M. spółka z
o.o. i w konsekwencji przypisał oskarżonemu czyn nieobjęty aktem oskar-
żenia i skazał go za ten czyn pomimo braku skargi uprawnionego oskarży-
ciela”.
Podnosząc powyższy zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i przekazanie sprawy „właściwemu sądowi do ponownego
rozpoznania”.
Kasacja okazała się niezasadna i to w stopniu oczywistym.
Wyrażona w art. 14 k.p.k. zasada skargowości, w ujęciu wąskim,
oznacza, że wszczęcie postępowania sądowego następuje tylko na żąda-
nie uprawnionego podmiotu: [por. Z. Gostyński (w:) J. Bratoszewski, L.
Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki: Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 1998, s. 196; T.
Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003, s.
84; K. Marszał: Proces karny, Katowice 1998, s. 56]. Akt oskarżenia, jako
skarga zasadnicza, nie tylko inicjuje postępowanie sądowe, ale także za-
5
kreśla jego ramy, co ściśle łączy się z problematyką tożsamości czynu za-
rzucanego i przypisanego sprawcy. Ram tych nie wyznacza jednak przyjęty
w akcie oskarżenia opis czynu zarzucanego oskarżonemu, ani też wskaza-
na tam kwalifikacja prawna. Granice oskarżenia wyznacza bowiem zdarze-
nie historyczne, na którym zasadza się oskarżenie. Istotna jest zatem toż-
samość czynu wyznaczona faktycznymi ramami tegoż zdarzenia (por. K.
Marszał: Proces karny, Katowice 1998, s. 59; T. Grzegorczyk: Kodeks po-
stępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003, s. 85; A. Murzynowski:
Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994, s. 163; wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 20 stycznia 1983 r., II KR 347/83, OSPiKA 1983, nr 9,
poz. 203; z dnia 17 lipca 1973 r., V KRN 264/73, OSNKW 1973, z. 12, poz.
163; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1984 r., Rw 262/84,
OSNKW 1985, z. 1-2, poz. 10; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 wrze-
śnia 1994 r., II KRN 173/94, OSNKW 1995, z. 1-2, poz. 9). W rezultacie,
granice oskarżenia zostają zachowane, mimo że sąd orzekający zmienia
opis czynu przyjęty w akcie oskarżenia, jeżeli wszystkie elementy tego no-
wego opisu mieszczą się w ramach tego samego zdarzenia historycznego.
Za elementy wyznaczające tożsamość "zdarzenia historycznego" na-
leży zaś przyjąć: identyczność przedmiotu zamachu, identyczność kręgu
podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, tożsamość miejsca i czasu
zdarzenia, jak też zachowanie choćby części wspólnych znamion w opisie
czynu zarzuconego i przypisanego, które winny się ze sobą pokrywać, ma-
jąc jakiś obszar wspólny. O jedności czynu, jako jednego impulsu woli,
świadczy nadto jedność zamiaru (lub planu) sprawcy (sprawców) przestęp-
stwa.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy
stwierdzić, że Sąd Rejonowy w L. przyjmując, iż czyn Tomasza T., polega-
jący na działaniu na szkodę spółki Polskie Zakłady Zbożowe S.A., obejmo-
wał nie tylko sprzedaż 39 889 udziałów w Przedsiębiorstwie Zbożowo Mły-
6
narskim, co ujęto w akcie oskarżenia, ale też sprzedaż 77 611 udziałów w
Polskich Zakładach Zbożowych „M” nie przekroczył granic oskarżenia.
Sprzedaż udziałów w obu tych firmach nastąpiła na podstawie tej samej
umowy, zawartej w dniu 13 marca 2003 r. pomiędzy Tomaszem T. i Zbi-
gniewem G., reprezentującymi Polskie Zakłady Zbożowe S.A., a przedsta-
wicielami spółki z o.o. „I”. Co istotne, wskazana w akcie oskarżenia kwota
1 500 000 złotych obejmowała wartość wszystkich sprzedanych udziałów,
a nie tylko udziałów w Przedsiębiorstwie Zbożowo Młynarskim.
Skoro więc do sprzedaży udziałów w obu wskazanych podmiotach
doszło na podstawie tej samej umowy, dotyczącej tych samych stron, to
niewątpliwie mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem historycznym,
na którym zasadzało się oskarżenie. W tej sytuacji, przy ustaleniu, że
sprzedaż akcji każdej z tych firm była działaniem na szkodę pokrzywdzonej
spółki, to przedmiotowa zmiana opisu czynu była obowiązkiem Sądu Rejo-
nowego. Zgodnie z art. 413 § 2 pkt. 1 k.p.k., wyrok skazujący winien wszak
zawierać dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu, co ozna-
cza, że w jego opisie należy ująć każdy aspekt zachowania sprawcy
(sprawców), istotny dla oddania kryminalnej zawartości czynu i mieszczący
się w ustawowych znamionach danego typu przestępstwa.
Opis czynu przyjęty przez Sąd Rejonowy w L., zaakceptowany przez
Sąd Okręgowy w W., w pełni oddaje sposób i okoliczności popełnionego
przez Tomasza T. przestępstwa z art. 585 § 1 k.s.h.
W trakcie rozprawy kasacyjnej skarżący wniósł o to, aby Sąd Naj-
wyższy wyszedł poza granicę kasacji i w jak najszerszym zakresie zbadał
zasadność skazania Tomasza T. za przestępstwo z art. 585 § 1 k.s.h.,
choć, poza samym zarzutem, nie wskazał na żadne inne uchybienie.
Odnosząc się do tego wniosku zauważyć należy, że Tomasz T. zo-
stał skazany za przestępstwo z art. 585 § 1 k.s.h. na karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Zgodnie z art. 523 §
7
1, 2 i 4 pkt 1 k.p.k., kasacja na jego korzyść była więc dopuszczalna tylko z
powodu podniesienia w niej uchybienia wymienionego w art. 439 k.p.k.
Gdyby w kasacji tej powołano się na drugą z podstaw kasacyjnych, o której
mowa w art. 523 § 1 k.p.k., tj. na „inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mo-
gło ono mieć wpływ na treść orzeczenia”, to byłaby ona niedopuszczalna.
Wniosek złożony przez obrońcę na rozprawie kasacyjnej zdaje się zmie-
rzać do ominięcia tej regulacji.
Idąc dalej, zgodnie z art. 536 k.p.k., Sąd Najwyższy rozpoznaje kasa-
cję w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szer-
szym – tylko w wypadkach określonych w art. 435, 439 i 455 k.p.k. Podnie-
siony przez obrońcę zarzut naruszenia art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. został roz-
poznany i okazał się nietrafny. Sąd Najwyższy nie dostrzega jednocześnie
z urzędu jakichkolwiek uchybień, które stanowiłyby bezwzględną podstawę
odwoławczą określoną w art. 439 k.p.k. Nie dostrzega również żadnych
podstaw do podjęcia działań w trybie art. 435 k.p.k. i 455 k.p.k.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację, uznając
ją za oczywiście bezzasadną.
Oczywista bezzasadność kasacji wynikała z tego, że już na pierwszy
rzut oka można było dostrzec, że dokonana przez Sąd Rejonowy zmiana
opisu czynu nie skutkowała wyjściem poza granice oskarżenia. Jak to za-
znaczono wcześniej, sprzedaż akcji w spółce z o.o. Polskie Zakłady Zbo-
żowe „M”, o którą uzupełniono opis czynu, była objęta tą samą umową, któ-
rej dotyczyła ujęta w zarzucie zawartym w akcie oskarżenia sprzedaż akcji
w Przedsiębiorstwie Zbożowo Młynarskim. Tożsamość zdarzenia histo-
rycznego nie mogła więc budzić żadnych wątpliwości.