Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 października 2010 r., III CZP 73/10
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Szkoły Głównej Gospodarstwa
Wiejskiego w W. przy uczestnictwie Skarbu Państwa reprezentowanego przez
Ministra Skarbu Państwa o wyrażenie zgody na zbycie nieruchomości, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 października
2010 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w
Warszawie postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2010 r.:
„Czy sąd rozpoznający na podstawie art. 5c ust. 5 w związku z art. 5c ust. 6
ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień
przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) odwołanie
państwowej osoby prawnej od postanowienia Ministra Skarbu Państwa o
nieuwzględnieniu jej sprzeciwu na odmowę wyrażenia zgody na dokonanie
czynności prawnej w rozumieniu art. 5a ust. 1 tej ustawy jest uprawniony do
wydania postanowienia o udzieleniu takiej zgody?"
podjął uchwałę:
W postępowaniu sądowym, wywołanym wniesieniem przez uczelnię
publiczną odwołania na podstawie art. 5c ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996
r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa
(Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.), sąd może wydać postanowienie o udzieleniu
zgody na dokonanie czynności prawnej.
Uzasadnienie
Do Ministra Skarbu Państwa wpłynął wniosek Szkoły Głównej Gospodarstwa
Wiejskiego w W. o wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej polegającej
na zbyciu własności nieruchomości gruntowej. Minister odmówił wyrażenia zgody
(art. 5a ust. 1, art. 5c ust. 3 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach
wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, Dz.U. Nr 106, poz.
493 ze zm. – dalej: "ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r."), szkoła wniosła więc
sprzeciw, który nie został uwzględniony. W konsekwencji Szkoła złożyła odwołanie
od tego rozstrzygnięcia do Sądu Okręgowego, który postanowieniem z dnia 9
września 2009 r. wyraził zgodę na sprzedaż tej nieruchomości.
Rozpoznając apelację Skarbu Państwa Sąd Apelacyjny powziął poważną
wątpliwość, czy sąd rozpoznający odwołanie jest uprawniony także do wydania
postanowienia obejmującego udzielenie zgody, czy jedynie – jak wywodził
apelujący – do wydania orzeczenia o oddaleniu odwołania lub uchylenia
rozstrzygnięcia ministra.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Przepis art. 5a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. przewiduje obowiązek
uzyskania przez państwowe osoby prawe zgody właściwego ministra do spraw
Skarbu Państwa na dokonanie czynności prawnych m.in. obejmujących sprzedaż
nieruchomości należących do tych osób. Czynność prawna dokonana z naruszenie
tego obowiązku jest nieważna (art. 5a ust. 2 ustawy).
W art. 5b i 5c ustawy przewidziano procedurę i przesłanki uzyskiwania zgody
ministra, czas i warunki jej skuteczności. W razie odmowy wyrażenia zgody przez
ministra, państwowa osoba prawna może wnieść sprzeciw do tego ministra (art. 5c
ust. 4 ustawy), a w przypadku nieuwzględnienia sprzeciwu osobie tej przysługuje
prawo złożenia odwołania do sądu (art. 5c ust. 5 ustawy). Do postępowania
wywołanego wniesieniem odwołania stosuje się odpowiednio art. 6911
-6919
k.p.c.
(art. 5c ust. 6 ustawy). Zgodnie z art. 90 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. –
Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.), rozporządzenie
przez uczelnię publiczną składnikami aktywów trwałych w rozumieniu przepisów o
rachunkowości, w zakresie określonym w ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r., wymaga
zgody ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Sąd Apelacyjny trafnie
przyjął, że do uczelni wyższej ma zastosowanie procedura wyrażania zgody
dotycząca sprzedaży nieruchomości gruntowej, przewidziana w art. 5a-5c ustawy z
dnia 8 sierpnia 1996 r., z możliwością otwarcia sądowej kontroli odmowy udzielenia
zgody w wyniku wniesienia odwołania (art. 5c ust. 5 i 6 ustawy).
Powstaje podstawowa kwestia dotycząca określenia przede wszystkim
charakteru prawnego postępowania w sprawie wywołanej wniesieniem odwołania
przez szkołę wyższą na podstawie art. 5c ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. w
związku z art. 90 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie
wyższym. Chodzi o to, czy sądowe postępowanie nieprocesowe stanowi w jakimś
sensie kontynuację procedury wyrażanie zgody, przewidzianej w art. 5b-5c tej
ustawy, czy też wniesienie odwołania oznacza zainicjowanie autonomicznego
postępowania rozpoznawczego przed sądem powszechnym, w którym ma zapaść
definitywne rozstrzygnięcie sprawy. Należy wyjaśnić także to, czy przedmiotem
sądowego postępowania rozpoznawczego jest właśnie „wniosek żądania o
wyrażenie zgody” na dokonanie określonej czynności prawnej, czy tylko prawna
weryfikacja (kontrola) rozstrzygnięcia stanowiska ministra nieuwzględniającego
sprzeciwu w zakresie wskazanym we wniesionym odwołaniu (art. 5c ust. 5 ustawy).
Przewidziane w art. 5a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. wymaganie zgody
Ministra Skarbu Państwa na dokonywanie umownych rozporządzeń m.in. własną
nieruchomością przez szkołę wyższą stanowi przejaw szczególnych, ustawowych
uprawnień przysługujących wobec państwowych osób prawnych i wykonywanych
według reguł przewidzianych w art. 5b-5c ustawy. Uzyskanie zgody według tych
reguł stanowi niezbędne wymaganie ważności podejmowanych przez szkołę
wyższą czynności prawnych (art. 5a ust. 2 ustawy). Szczegółowa regulacja prawna
uzyskiwania omawianej zgody – w tym także kryteriów prawnych wyrażania
stanowiska przez ministra oraz kwestionowania pierwotnego stanowiska
odmownego ministra – może świadczyć o tym, że prawna regulacja omawianego
sposobu wykonywania uprawnień Skarbu Państwa (art. 441
§ 2 k.c.) ma charakter
pełny i wyczerpujący; postępowanie zmierzające do uzyskania zgody ministra
Skarbu Państwa kończy się definitywnie drugim stanowiskiem tego ministra,
sformułowanym ostatecznie po wniesieniu sprzeciwu przez szkołę wyższą (art. 5c
ust. 4 ustawy). Brak regulacji prawnej, która mogłaby wskazywać na to, że
wspomniana ustawowa procedura uzyskiwania zgody mogłaby być w jakiejś
sytuacji kontynuowana lub podjęta na nowo. Zakończenie omawianego etapu
ubiegania się o zgodę negatywnym stanowiskiem ministra otwiera z kolei możliwość
prawnej weryfikacji tego stanowiska już w toku postępowania nieprocesowego,
zainicjowanego wniesieniem odwołania (art. 506 k.c. i art. 5c ust. 5 i 6 ustawy).
Należy stwierdzić, że przedmiotem postępowania wywołanego wniesieniem
odwołania (art. 5c ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r.) jest rozpoznanie sprawy
(żądania) w przedmiocie wyrażenia zgody na dokonanie zindywidualizowanej
czynności prawnej, a nie inicjowanie swoistego „postępowania odwoławczego”,
służącego jedynie kontroli negatywnego stanowiska Ministra Skarbu Państwa. W
tym postępowaniu sąd ocenia, czy istnieją prawne podstawy wydania
rozstrzygnięcia pozytywnego lub negatywnego, kierując się m.in. kryteriami
określonymi w art. 5b i nast. ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. (legalność i
gospodarcza racjonalność czynności prawnej wymagającej zgody). Nie ogranicza
się zatem jedynie do zbadania samej legalności negatywnego stanowiska Ministra,
które zostało zakwestionowane w stosownym odwołaniu. Oznacza to, że nie może
mieć w omawianym zakresie decydującego znaczenia sama nazwa i forma środka
prawnego służącego do wywołania postępowania w przedmiocie wyrażenia zgody;
środek ten inicjuje tylko nowe autonomiczne postępowanie przed sądem cywilnym.
Skoro postępowanie wywołane wniesieniem odwołania uregulowano bardzo
ogólnie, do rozstrzygnięcia wielu kwestii proceduralnych niezbędne jest odwołanie
się do ogólnych przepisów dotyczących funkcji i przebiegu postępowania
nieprocesowego (zob. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4
sierpnia 1996 r., III CZP 50/06). Oznacza to, że sąd rozpoznający wniosek w
przedmiocie wyrażenia zgody ma możliwość wydania każdej postaci rozstrzygnięcia
przewidzianego dla sądu meriti w postępowaniu nieprocesowym.
Z przedstawionych względów należało przyjąć, że w postępowaniu sądowym,
wywołanych wniesieniem przez uczelnię publiczną odwołania na podstawie art. 5c
ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r., sąd może wydać także postanowienie o
udzieleniu zgody na dokonanie czynności prawnej obejmującej zbycie
nieruchomości.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).