Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 23/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. Ś.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o zapłatę należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 28 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
28 października 2009 r. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 lipca 2009 r.
zmieniającego decyzję organu rentowego z dnia 28 grudnia 2006 r. i ustalającego,
że wnioskodawca K. Ś. nie jest odpowiedzialny za zobowiązania „O. H." spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie
społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych wraz z odsetkami za okres od grudnia 2000 r. do kwietnia 2001 r. w
łącznej wysokości 212.660,54 zł (pkt I wyroku) i zasądził od organu rentowego na
rzecz wnioskodawcy kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca od dnia 27 stycznia 2000 r. do dnia
22 maja 2001 r. był prezesem „O. H." spółki z o.o. (dalej Spółka). Pod koniec 2000
r. sytuacja finansowa Spółki pogorszyła się, rachunek zysków i strat za ten rok
wykazał stratę w kwocie 174.011,14 zł, a jej zobowiązania znacznie przekraczały
wartość jej majątku. W drugiej połowie 2000 r. Spółka dokonała spłaty zaległych
zobowiązań na kwotę około 700-900 tys. zł. W listopadzie 2000 r. Zarząd Zakładów
Przemysłu Skórzanego S.A., jedynego wspólnika „O. H.", podjął działania
zmierzające do dofinansowania Grupy Kapitałowej „.", w tym „O. H.j" Sp. z o.o. i
przygotował prospekt emisyjny akcji tej Spółki. Emisja akcji miała zakończyć się do
dnia 30 czerwca 2001 r. Kontrakt wnioskodawcy z „Ł." S.A. zakończył się z dniem
20 maja 2001 r. i nowy zarząd odwołał go z funkcji prezesa zarządu Spółki. Nowym
prezesem zarządu został J. B., który w dniu 4 lipca 2001 r. wystąpił do Sądu z
wnioskiem o otwarcie postępowania układowego, ale z uwagi na działania
windykacyjne podjęte przez wierzycieli, w dniu 28 sierpnia 2001 r. zgłosił wniosek o
ogłoszenie upadłości Spółki. Postanowieniem z dnia 25 października 2001 r. Sąd
Rejonowy ogłosił upadłość Spółki, a w dniu 17 marca 2005 r. umorzył
postępowanie na podstawie art. 218 Prawa upadłościowego. Egzekucja
administracyjna prowadzona z rachunku bankowego Spółki okazała się
bezskuteczna z uwagi na brak środków pieniężnych. Egzekucja prowadzona przez
3
Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym została umorzona z uwagi na
ogłoszenie upadłości Spółki.
W dniu 31 października 2006 r. organ rentowy wszczął postępowanie w
sprawie odpowiedzialności wnioskodawcy za zaległości Spółki z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, FP i FGŚP wysyłając zawiadomienie w tej
sprawie na adres ul. K. 10 w R., gdzie mieszka żona wnioskodawcy, z którą od
1995 r. jest w stanie rozdzielności majątkowej. Zawiadomienie to nie zostało
podjęte w terminie. Decyzją z dnia 28 grudnia 2006 r. organ rentowy stwierdził, że
wnioskodawca jako prezes Spółki odpowiada za jej zobowiązania z tytułu zaległych
składek za okres od grudnia 2000 r. do kwietnia 2001 r., które wraz z odsetkami
wynoszą 212.660,54 zł. Przesyłka wysłana na adres: ul. K. 10 w R. została
awizowana dwukrotnie, w dniach 9 i 16 stycznia 2007 r. Do dnia 24 stycznia 2007 r.
nie została odebrana przez wnioskodawcę i dlatego zwrócono ją nadawcy z
adnotacją „nie podjęto w terminie". Żona wnioskodawcy nie poinformowała go w
styczniu 2007 r. o awizie. Od dnia 5 stycznia 2005 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.
wnioskodawca był zameldowany na pobyt czasowy w mieszkaniu służbowym w M.
w związku z pełnieniem funkcji likwidatora spółki „M”. W marcu 2006 r. otrzymał
nowy dowód osobisty i dokonał aktualizacji danych adresowych w Urzędzie
Skarbowym. W kwietniu 2006 r. wnioskodawca przekazał swój dowód głównej
księgowej Spółki „M.", M. G. w celu aktualizacji danych w odpowiednich urzędach.
Nie zgłosiła ona zmiany adresu wnioskodawcy w organie rentowym. Dopiero na
wezwanie tego organu rentowego w piśmie z dnia 6 sierpnia 2007 r. M. G. podała
aktualne dane adresowe wnioskodawcy: R., ul. K. 20/45. Gdy w czerwcu 2007 r.
wnioskodawca przebywał w mieszkaniu przy ul. K., zadzwoniła do niego żona z
informacją o awizo na jego nazwisko. Wnioskodawca udał się z awizo na pocztę i w
dniu 9 czerwca 2007 r. odebrał przesyłkę z ZUS, zawierającą wezwanie do
wyjawienia majątku. W ciągu trzech dni wnioskodawca udał się do Inspektoratu
ZUS, gdzie powziął wiadomość o decyzji z dnia 28 grudnia 2006 r. Dyrektor Izby
Skarbowej decyzją z dnia 30 sierpnia 2007 r. w sprawie odpowiedzialności
podatkowej wnioskodawcy jako osoby trzeciej za zaległości podatkowe „O. H." Sp.
z o.o. uchylił decyzję organu pierwszej instancji w całości i umorzył postępowanie w
sprawie, uznając, że spełniona została przesłanka wykazania braku winy członka
4
zarządu w nie zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz nie wszczęciua
postępowania układowego we właściwym czasie, o której mowa w art. 116 § 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz. U. z
2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., zwanej dalej Ordynacją podatkową).
Na gruncie takich ustaleń Sąd Okręgowy uwzględnił zarzut przedawnienia
podnoszony w odwołaniu wnioskodawcy od decyzji organu rentowego. Zgodnie z
orzecznictwem wydanym po zmianie przepisów na mocy ustawy z dnia 12 września
2002 r. zmieniającej ustawę - Ordynacja podatkowa oraz niektóre inne ustawy (Dz.
U. Nr 169, poz. 1387 ze zm.), obowiązującej od 1 stycznia 2003 r., decyzja
przenosząca odpowiedzialność na osobę trzecią - jako decyzja konstytutywna
kreująca odpowiedzialność tej osoby trzeciej - powinna być wydana oraz doręczona
przed upływem pięcioletniego terminu, o którym mowa w art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej. Dlatego decyzja o odpowiedzialności wnioskodawcy za zaległości
składkowe Spółki z okresu od grudnia 2000 r. do kwietnia 2001 r. powinna być
wydana i doręczona do końca grudnia 2006 r. Tymczasem decyzja z dnia 28
grudnia 2006 r. została, w ocenie Sądów, doręczona wnioskodawcy najwcześniej 9
czerwca 2007 r., tj. w dniu, w którym miał możliwość zapoznania się z wydaną
decyzją po raz pierwszy. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji zmienił
zaskarżoną decyzję i ustalił, że wnioskodawca nie jest odpowiedzialny za
zobowiązania Spółki z tytułu zaległych składek .
Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego, podzielając stanowisko
Sądu Okręgowego, że czynność wydania decyzji, czyli jej sporządzenia, nie jest
oczywiście tożsama z doręczeniem tej decyzji adresatowi. Zgodnie z art. 110 k.p.a.,
organ administracji publicznej, który wydał decyzję, jest nią związany od chwili jej
doręczenia lub ogłoszenia, o ile kodeks nie stanowi inaczej. Skutki decyzji powstają
z chwilą jej doręczenia, a zatem dopiero od momentu doręczenia decyzji o
odpowiedzialności osobę trzecią obciąża zobowiązanie, którego treść wynika z
wydanej decyzji. Dlatego pojecie „wydanie decyzji” użyte w art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej obejmuje również doręczenie decyzji osobie trzeciej przed upływem
pięcioletniego terminu, o którym mowa w tym przepisie. Ponieważ decyzja o
odpowiedzialności osoby trzeciej ma charakter konstytutywny, to niezależnie od
sformułowania „nie można wydać decyzji", zawartego w art. 118 § 1 Ordynacji
5
podatkowej, skutki materialnoprawne wydanej decyzji należy łączyć z jej
doręczeniem. „Powstanie takiej odpowiedzialności jest uzależnione od czynności
organu (wydanie decyzji), dopiero jednak z dniem doręczenia tej decyzji można
mówić o powstaniu odpowiedzialności w zakresie określonym tą decyzją”.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej przez jego błędną
interpretację i niewłaściwe zastosowanie - wskutek uznania, że pojęcie „wydanie
decyzji” użyte w tym przepisie obejmuje również doręczenie decyzji osobie trzeciej
przed upływem pięcioletniego terminu przedawnienia. Okolicznością uzasadniającą
przyjęcie skargi do rozpoznania jest potrzeba wykładni art. 118 Ordynacji
podatkowej w odniesieniu do decyzji wydawanych w sprawach odpowiedzialności
osób trzecich za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, a w
szczególności ustalenie, czy w rozumieniu art. 118 § 1 tej ustawy decyzja
przenosząca odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne na członków zarządu spółki z o.o. winna być doręczona przed upływem
okresu 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym postała zaległość.
Skarżący wskazał, że przy interpretacji art. 118 Ordynacji podatkowej należy
kierować się wykładnią literalną. Powołał się przy tym na uchwałę Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2007 r. I FPS 5/07 (ONSAiWSA
2008/2/22), oraz wyrok tego Sądu z dnia 12 marca 2008 r. I FSK 744/06 (LEX nr
465795) zgodnie, z którymi w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1
stycznia 2003 r. pojecie „wydania decyzji” określonej w tym przepisie nie oznaczało
jej doręczenia, lecz tylko sporządzenie przez właściwy organ decyzji zawierającej
wszystkie elementy wymagane art. 107 k.p.a. Przyjęcie, że wydanie decyzji, o
której mowa w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, obejmuje także jej doręczenie
oznaczałoby zawężenie kompetencji przyznanych organom podatkowym przez
ustawodawcę i skrócenie czasu działania określonego w tym przepisie, co przy
dokonywaniu wykładni tego rodzaju przepisów jest niedopuszczalne. Ponadto
prowadziłoby to do naruszenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa w
sytuacji, gdy decyzja o odpowiedzialności osób trzecich dotyczy kilku osób, w
stosunku do których jej doręczenie w jednym terminie nie byłoby możliwe. Wobec
tego, że brzmienie obowiązującego od dnia 1 stycznia 2003 r. art. 24 ust. 5d ustawy
6
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst
Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74), które jest takie samo jak brzmienie art. 118 § 2
Ordynacji podatkowej, w jego wersji obowiązującej do dnia 31 grudnia 2002 r.,
przeto stanowisko zawarte w powołanych judykatach zachowuje swoją aktualność.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz o orzeczenie co do istoty
sprawy przez oddalenie odwołania wnioskodawcy, zasądzenie od wnioskodawcy
na rzecz skarżącego kosztów procesu za obie instancje oraz kosztów
postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu przy
uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna organu ubezpieczeń społecznych jest uzasadniona, gdyż Sąd
Najwyższy już w wyroku z dnia 16 listopada 2009 r., II UK 111/09 (LEX nr 577842)
zajął stanowisko, że dla potrzeb prawidłowego orzekania na podstawie art. 118 § 1
Ordynacji podatkowej ważny jest dzień wydania decyzji, a nie data jej doręczenia,
uznając, że wydanie decyzji na podstawie tego przepisu nie obejmuje jej
doręczenia. Skład orzekający podziela taką wykładnię art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej (w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),
zwracając uwagę, że brzmienie i treść § 1 art. 118 Ordynacji nie podlegała żadnym
zmianom normatywnym (nowelizacji), w przeciwieństwie do § 2 tego przepisu, który
w wersji pierwotnej przewidywał, że przedawnienie zobowiązania wynikającego z
decyzji, o której mowa w § 1 (tj. decyzji wydanej przed upływem 5 lat od końca roku
kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa) następowało po upływie
3 lat do końca roku kalendarzowego, w którym decyzja o odpowiedzialności osoby
trzeciej została wydana, został zmieniony z dniem 1 marca 2003 r. w zakresie
obowiązku doręczenia decyzji o odpowiedzialności podatkowej (składkowej).
Tymczasem brzmienie § 1 art. 118 Ordynacji jest stałe (nie zostało niezmienione).
W treści art. 118 Ordynacji podatkowej unormowane zostały dwie odrębne istotne
okoliczności normatywne i pojęcia prawne: 1/ zakazujące organowi podatkowego
lub organowi ubezpieczeń społecznych (w związku z art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych) wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej
7
(składkowej) osoby trzeciej po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w
którym zaległość powstała (§ 1), oraz 2/ dotyczące przedawnienia zobowiązania
wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej wydanej w
terminie określonym w § 1, które następuje po upływie 3 lat od końca roku
kalendarzowego, w którym taka decyzja podatkowa została doręczona osobie
trzeciej. Tym samym ustawodawca nadal w jednym przepisie (art. 118 Ordynacji
podatkowej) utrzymuje dwa odmienne pojęcia prawne: wydania decyzji (§1) oraz
doręczenia wydanej decyzji (§ 2), spośród których wydanie decyzji przez organ
podatkowy przed upływem okresu „przedawnienia prawa” do wydania takiej decyzji
poprzedza doręczenie osobie trzeciej wcześniej sporządzonej decyzji (wydanej). W
zakresie sposobów wykładni normatywnego rozróżnienia różnych pojęć i skutków
prawnych wynikających z tego samego przepisu prawa dotyczących wydania i
doręczenia decyzji Sąd Najwyższy podziela argumenty, że odejście od
jednoznacznego brzmienia różnych pojęć użytych w jednostkach redakcyjnych tego
samego przepisu nie jest dopuszczalne, jeżeli nie przemawiają za tym istotne
względy lub wartości normatywne. Takiego uzasadnienia brakuje w odniesieniu do
odpowiedzialności za zaległości podatkowe (składkowe), które ze względu na
publicznoprawny charakter przepisów i zobowiązań podatkowych wymagają
ścisłego i literalnego wykładania (interpretacji) odmiennych pojęć prawnych:
wydania decyzji (art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej) oraz doręczenia decyzji, o
którym mowa w § 2 poddanego analizie przepisu (por. uzasadnienie uchwały
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2007 r., I FPS 5/07,
ONSA/WSA 2008 nr 2, poz. 22). Stanowisko takie przeniesione na grunt
rozpoznawanej sprawy uzasadniało kasacyjny zarzut naruszenia art. 118 § 1
Ordynacji podatkowej wskutek nieuprawnionego przyjęcia przez Sądy obu instancji,
jakoby prawo wydania decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności za zaległości
składkowe spółki z o.o. na członków jej zarządu „przedawniło się” wskutek
niedoręczenia zaskarżonej decyzji przed upływem terminu do jej wydania.
Tymczasem przeniesienie odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki z o,.o.
na członka jej zarządu jest uzależnione od wydania decyzji organu ubezpieczeń
społecznych o przeniesieniu odpowiedzialności na członka zarządu spółki z o.o. za
jej zaległości składkowe - przed upływem „przedawnienia” prawa do wydania takiej
8
decyzji w terminie określonym w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej. Równocześnie
kontrowersje dotyczące możliwego wydłużania okresu przedawnienia
wynikających z decyzji organu ubezpieczeń społecznych o przeniesieniu na
członków zarządu spółki z o.o. odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki z
o.o. na wypadek potencjalnych opóźnień organu ubezpieczeń społecznych w
doręczaniu takich decyzji (przenoszących na osoby trzecie akcesoryjnej
(subsydiarnej) odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. z tytułu
nieprzedawnionych zaległości składkowych) usunęło dodanie z dniem 1 stycznia
2003 r. do art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - ust. 5d. Przepis
ten stanowi, że przedawnienie należności wynikających z decyzji o
odpowiedzialności osoby trzeciej następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku
kalendarzowego, w którym decyzja została wydana. Oznacza to, że od 1 stycznia
2003 r. doręczenie decyzji przenoszącej na członków zarządu spółki z o.o.
odpowiedzialność za jej nieprzedawnione zaległości składkowe nie jest wpływa ani
na termin wydania takiej decyzji przed upływem 5 letniego okresu „dawności”
wydania takiej decyzji, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstały
zaległości składkowe (art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych), ani nie uzależnia początku biegu terminu
przedawnienia zaległości składkowych wynikających z decyzji o odpowiedzialności
osoby trzeciej, który liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym została
wydana decyzja o przeniesieniu na osobę trzecią lub następcę prawnego
odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki z o.o. (art. 24 ust. 5d ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych). Ten dodany z dniem 1 stycznia 2003 r.
przepis (ust. 5d art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) zawiera
regulację odrębną (szczególną) do zawartej w zdaniu pierwszym art. 118 § 2
Ordynacji podatkowej, (która wprowadziła wyżej sygnalizowane zmiany dotyczącą
przedawnienia zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności
podatkowej osoby trzeciej wydanej w terminie określonym w § 1 tego przepisu,
które następuje po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym taka
decyzja podatkowa została doręczona osobie trzeciej), co oznacza, że w
odniesieniu do odrębnie uregulowanego w art. 24 ust. 5d przedawnienia
zobowiązania wynikającego z wydanej przed upływem 5 lat od końca roku
9
kalendarzowego, w którym powstały zaległości składkowe, decyzji o przeniesieniu
odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki z o.o. na członków jej zarządu
nie ma potrzeby odpowiedniego stosowania zdania pierwszego art. 118 § 2
Ordynacji podatkowej (na podstawie odesłania zawartego w art. 31 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych). Wszystko to prowadzi do wniosku, że
przedawnienie zaległości składkowych spółki z o.o. wynikających z wydanej na
podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności za
nieprzedawnione zobowiązania składkowe spółki na członków jej zarządu,
następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja
została wydana (art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), bez
względu na termin doręczenia wydanej decyzji. Ze względu na tak sformułowany
pogląd, przy ponownym rozpoznaniu sprawy konieczne będzie zweryfikowanie
istotnych przesłanek z art. 116 § 1 Ordynacji wymaganych przy ustaleniu
potencjalnej odpowiedzialności K. Ś. za sporne zaległości składkowe, które nie
zostały sprawdzone w dotychczasowym postępowaniu sądowym. W tym celu Sąd
Najwyższy wyrokował na podstawie z art. 39815
k.p.c.