Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 94/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa S. S.
przeciwko K. S.A. w L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 10 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
S. S. wystąpił z powództwem przeciwko K. S. A. w L. o zasądzenie na jego
rzecz kwoty 14.551 zł. Uzasadniając swoje powództwo podał, że w latach 2002-
2004 był Prezesem Zarządu pozwanej Spółki. Żądana kwota stanowi wysokość
odsetek, które powód zapłacił na rzecz organu skarbowego, w związku z
zaległością podatkową, która powstała na skutek nie zaliczenia do przychodów
powoda wartości składek ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej członków
zarządu Spółki, które były płacone przez pozwaną. Spółka nie wykazała tych
przychodów w przekazanych powodowi informacjach PIT 11 za lata 2002-2004;
również powód nie zaliczył tych wartości do swoich przychodów. Z uwagi na
indywidualną interpretację przepisów, jaką Spółka otrzymała w 2008 r., wskazującą
na konieczność zaliczenia tych wartości do przychodów pracowników, Spółka
dokonała korekty informacji PIT 11 i przesłała je do powoda. Powód dokonał
korekty rozliczenia, zapłacił podatek oraz odsetki od zaległości.
Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2009 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w L.
zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 14.551 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 10 listopada 2008 r. do dnia zapłaty.
Sąd Rejonowy uznał za bezsporne, że powód w latach 2002-2004 był
zatrudniony u pozwanej na podstawie umowy o pracę na stanowisku Prezesa
Zarządu oraz że Spółka nie rozliczała składek na ubezpieczenie od
odpowiedzialności cywilnej członków zarządu w rozliczeniach rocznych za lata
2002-2004. Ponadto Sąd przyjął, że powód był podatnikiem podatku dochodowego
od osób fizycznych, a skoro z pozwaną łączył go w latach 2002-2004 stosunek
pracy, to w myśl przepisu art. 31 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.)
pozwana była płatnikiem zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych z
tytułu świadczeń, które powód otrzymywał w ramach stosunku pracy. Pozwana we
wrześniu 2008 r. skorygowała nieprawidłowości w wystawionych PIT 11 za lata
2002-2004, co spowodowało wzrost dochodu powoda za te lata i powinność
odprowadzenia podatku oraz odsetek od zaległości podatkowych w kwocie
3
dochodzonej pozwem, które powód zapłacił 20 października 2008 r., rozliczając się
ponownie.
Według Sądu Rejonowego Spółka - na podstawie art. 415 k.c. - ponosi
odpowiedzialność za szkodę powoda w zakresie uiszczenia przez niego odsetek od
zaległości podatkowych. Pozwana jako podmiot gospodarczy ponosi ryzyko
gospodarcze i finansowe związane z prowadzoną działalnością, w tym za
prawidłowe rozliczenie pracowników z uzyskanych dochodów, odprowadzanie
zaliczek na podatek dochodowy oraz prawidłowe sporządzanie dokumentów
podatkowych. Przedstawiona przez Spółkę dokumentacja rozliczeń nie
uwzględniała dochodu z tytułu składek na ubezpieczenie OC. Pewne rozbieżności
w orzecznictwie sądowym co do rozliczania tych składek nie wyłączają winy strony
pozwanej. Pracownik miał uzasadnioną podstawę uznawania, że jego pracodawca
uwzględnił wszystkie źródła przychodów. Sąd Rejonowy uznał, że zaistniała po
stronie powoda szkoda w wysokości równej zapłaconej przez niego kwocie odsetek
oraz związek przyczynowy pomiędzy zaniechaniem strony pozwanej a powstaniem
szkody. Brak natomiast podstaw do stwierdzenia przyczynienia się powoda do
powstania szkody. Wprawdzie powód w latach 2002-2004 pełnił funkcję prezesa
zarządu pozwanej, to jednak wyspecjalizowane służby finansowe i prawne strony
pozwanej zajmowały się rozliczaniem pracowników z podatków.
Powyższy wyrok w całości zaskarżyła apelacją strona pozwana zarzucając
naruszenie prawa materialnego: art. 415 k.c. przez jego błędne zastosowanie
polegające na uznaniu odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej w sytuacji,
gdy brak jest przesłanek koniecznych do zaistnienia po jej stronie takiej
odpowiedzialności tj. brak szkody i winy strony pozwanej; art. 362 k.c. przez jego
niezastosowanie, w sytuacji gdy powód, zatrudniony na stanowisku prezesa
zarządu pozwanej spółki, przyczynił się do powstania szkody.
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L. na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko zaskarżonego wyroku co do
odpowiedzialności pozwanej za wyrządzoną powodowi szkodę na podstawie art.
415 k.c. Podkreślił, że obowiązkiem pozwanej Spółki jako płatnika zaliczek na
podatek dochodowy od osób fizycznych w oparciu o przepis art. 31 ustawy z dnia
4
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych była znajomość
przepisów prawa podatkowego i ich prawidłowa interpretacja (w tym pojęcia
przychodu podlegającego opodatkowaniu), tym bardziej, że pozwana jest
profesjonalistą zatrudniającym wielu pracowników i posiada wyspecjalizowany dział
zajmujący się wyłącznie zagadnieniami z zakresu podatku dochodowego.
Sąd drugiej instancji podzielił też stanowisko zaskarżonego wyroku, że
rozbieżne orzecznictwo w sprawie zaliczania spornych składek na ubezpieczenie
OC członków zarządu spółek do przychodów pracownika nie zwalnia pozwanej od
odpowiedzialności za przedmiotową szkodę. Spółka nie wykazała, że jej
stanowisko w sprawie interpretacji spornych składek było usprawiedliwione, w
szczególności nie przedstawiła żadnego dowodu na to, że mając wątpliwości, czy
sporne składki należy traktować jako przychody pracowników, występowała w
okresie zatrudnienia powoda o indywidualną interpretację tej kwestii do właściwego
Urzędu Skarbowego. Wniosek o taką interpretację Spółka złożyła dopiero w
styczniu 2008 r.
Rozpoznając podnoszony w apelacji pozwanej zarzut naruszenia art. 362
k.p.c. Sąd drugiej instancji uznał, że zaskarżony wyrok nie narusza tego przepisu,
Wskazał, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone
działaniami jego pracowników. Ponadto Sąd uznał, że powód w okresie
zatrudnienia u strony pozwanej na stanowisku prezesa zarządu wykonywał swoje
obowiązki prawidłowo. Wykształcenie powoda oraz jego dotychczasowe
doświadczenie zawodowe nie pozwalały mu na merytoryczne kontrolowanie
rozliczeń podatkowych Spółki. W sytuacji, gdy pozwana ma wyspecjalizowany dział
zajmujący się rozliczaniem podatków dochodowych pracowników, którym
zarządzają odpowiedzialne za to osoby, od prezesa zarządu nie można oczekiwać
merytorycznej kontroli pracowników tego działu, gdyż za to odpowiada ich
bezpośredni przełożony, a powód takim bezpośrednim przełożonym tych
pracowników nie był.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną w całości
pozwana Spółka. Skargę oparto na obydwu podstawach (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c.). W ramach podstawy materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.)
zarzucono niewłaściwe zastosowanie:
5
- art. 415 k.c. polegające na uznaniu odpowiedzialności odszkodowawczej
pozwanego w sytuacji, gdy brak jest przesłanek koniecznych do zaistnienia po
stronie pozwanej takiej odpowiedzialności tj. braku winy pozwanej i związku
przyczynowego pomiędzy szkodą powoda i działaniem pozwanej;
- art. 362 k.c. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy powód zatrudniony na
stanowisku Prezesa Zarządu pozwanej Spółki przyczynił się do powstania własnej
szkody.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono
naruszenie:
a) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. przez
wadliwe uzasadnienie zaskarżonego wyroku przez nie ustosunkowanie się w nim
do zarzutów apelacji;
b) art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.
polegające na przyjęciu przez sąd w zaskarżonym wyroku za własne ustaleń
faktycznych i prawnych Sądu Rejonowego bez jakichkolwiek rozważań w tej
kwestii, w sytuacji gdy zarzuty apelacji obejmowały sprzeczność przedmiotowych
ustaleń sądu pierwszej instancji ze zgromadzonym materiałem i wskazanymi
przepisami prawa, co skutkowało w konsekwencji nie rozpoznaniem zarzutów
apelacji;
c) art. 386 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie w całości apelacji pozwanego, pomimo
jej zasadności;
d) art. 385 k.p.c. przez jego zastosowanie, pomimo że apelacja pozwanego jest w
całości zasadna.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji oraz orzeczenie o kosztach
procesu z uwzględnieniem kosztów dotychczasowego postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o oddalenie w całości
skargi kasacyjnej jako wniesionej bez uzasadnionych podstaw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Zarzuty pierwszej z podstaw skargi kasacyjnej są zasadne wyłącznie w
zakresie nieodpowiedniości subsumcyjnej między ustalonymi okolicznościami
faktycznymi (podstawą faktyczną wyroku), a zastosowanym, w ocenie prawnej
wyroku, art. 415 k.c.
Wskazany przepis odnosi się do odpowiedzialności za zawinione własne
zachowanie osoby wyrządzającej szkodę. Tymczasem, według ustaleń
zaskarżonego wyroku, szkoda o którą w sprawie chodzi, nie została wyrządzona na
skutek zawinionego czynu własnego pozwanej osoby prawnej; nie została
wyrządzona z winy organu tej osoby (por. art. 416 k.c.), ale na skutek zawinionego
zaniechania przez podległe pozwanej służby pobrania określonej zaliczki na
podatek dochodowy z tytułu określonego przychodu powoda jako pracownika
pozwanej Spółki. Dla ustaleń takich – tu tylko przytoczonych w istotnym zakresie i
w nieco uogólnionej postaci – właściwą podstawę odpowiedzialności pozwanej
osoby prawnej za szkodę wyrządzoną przez pracowników pozwanej przy
wykonywaniu powierzonych im czynności z ich winy, stanowi art. 430 k.c. Ustalenia
zaskarżonego wyroku zdają się odpowiadać wynikającym z tego przepisu
przesłankom odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną „przez podwładnego”. Po
pierwsze między pozwaną Spółką, a pracownikami wykonującymi wyznaczone im
przez pracodawcę zadania istniał wymagany stosunek zwierzchnictwa i
podporządkowania. Po drugie Sąd ustalał winę „służb” pozwanej odpowiedzialnych
za wykonanie powierzonego im zadania (a nie winę organu spółki). Po trzecie
wreszcie szkoda której naprawienia powód dochodzi, została wyrządzona „przy
wykonywaniu” powierzonych pracownikom pozwanej czynności.
Drugi z zasadnych zarzutów materialnoprawnej podstawy skargi odnosi się
do szkody jako przesłanki odpowiedzialności pozwanej Spółki. W ocenie prawnej
dotyczącej szkody Sąd drugiej instancji niesłusznie pominął niektóre z istotnych
okoliczności faktycznych. Mianowicie Sąd ograniczył swą ocenę w tym przedmiocie
wyłącznie do tego, że powód zapłacił odsetki za spóźnione – z przyczyn za które
odpowiada pozwana – uiszczenie przewidzianej zaliczki na podatek dochodowy.
Pominięte zostały natomiast okoliczności dotyczące zachowania się pozwanej po
ujawnieniu przedmiotowej zaległości podatkowej, że pozwana zapłaciła podatek
dochodowy nie żądając jej zwrotu od powoda. Nie ma racji Sąd drugiej instancji, że
7
pozwana powinna domagać się rozliczenia z tego tytułu w osobnym procesie. Takie
„odesłanie” stron do odrębnego procesu nie jest właściwe, gdyż wszystkie
okoliczności dotyczące najpierw przyczyn powstania zaległości, potem ich
ujawnienia i działań strony pozwanej, zmierzających do ograniczenia straty powoda
– pozostają ze sobą w ścisłym związku przyczynowym. Jeśli jest tak, jak to
przedstawia strona pozwana że zapłaciła ujawnioną zaległość zaliczki podatkowej
bez zamiaru domagania się jej zwrotu od powoda – to w takiej sytuacji oznaczałoby
to, że z konsekwencjami zarzuconego pozwanej zaniechania ściśle wiąże się nie
tylko strata powoda polegająca na zapłaceniu odsetek za opóźnienie uiszczenia
podatku ale także określone przysporzenie majątkowe polegające na tym, że
odpowiedzialna za sytuację zaległości podatkowej Spółka świadczyła z tej
przyczyny na rzecz powoda określone świadczenie (pokryła za niego część jego
zobowiązania podatkowego).
Okoliczności powyższe powinny być odpowiednio wyjaśnione i rozważone,
bo chodzi o szkodę jaką poniósł powód w następstwie sytuacji faktycznej
polegającej na bezprawnym zaniechaniu – prawidłowo to Sąd ustalił – „rozliczenia”
przez pracodawcę w przewidzianym do tego terminie określonych przychodów
powoda wynikających z zatrudnienia. Trzeba więc ustalić szkodę (stratę) jaką
powód poniósł w następstwie zarzuconego pozwanej czynu z uwzględnieniem
także pewnych korzyści jakie na skutek przedmiotowego zdarzenia odniósł
(compensatio lucri cum damno).
Z powyższych przyczyn, uznając że zastosowanie w zaskarżonym wyroku
art. 415 k.c. nie ma podstawy w ustalonym stanie faktycznym a z kolei rozpatrzona
przez Sąd w zaskarżonym wyroku część stanu faktycznego nie obejmuje
okoliczności istotnych dla ustalenia szkody jako jednej z przesłanek
odpowiedzialności Sąd Najwyższy uwzględnił wniosek skargi o uchylenie
zaskarżonego wyroku w celu ponownego rozpoznania sprawy.
Ze względu na wskazane wyżej przyczyny przedwczesne byłoby
rozpoznanie drugiego z zarzutów materialnoprawnej podstawy, dotyczących
niezastosowania art. 362 k.c.
Bezzasadne są natomiast zarzuty procesowej podstawy skargi. Wbrew
zarzutowi dotyczącemu art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżony wyrok zawiera wymagane
8
części składowe uzasadnienia, w szczególności wyjaśnienie obu podstaw wyroku
(faktycznej i prawnej) z wyjaśnieniem przyczyn oddalenia apelacji. Zarzut ten i
następny (dotyczący art. 233 § 1 k.p.c.) jest bezpodstawną – w kontekście
wskazanych przepisów postępowania – polemiką z oceną dotyczącą subsumcji
przepisów prawa materialnego. Po ustaleniu bezzasadności apelacji Sąd drugiej
instancji nie mógł też – jak tego oczekuje autor skargi kasacyjnej – zastosować art.
386 § 1 k.p.c., określającego formę orzeczenia „w razie uwzględnienia apelacji”.
/tp/