Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 141/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa Barbary K.
przeciwko B. P. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółce Komandytowej w P.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z 1 lipca 2009 r. pozbawił wykonalności w stosunku
do powódki Barbary K. tytuł wykonawczy w postaci prawomocnego wyroku Sądu
Wojewódzkiego z 28 stycznia 1998 r. zasądzającego od pozwanych Waldemara K.
i Krzysztofa B. solidarnie na rzecz B. P. spółki z o.o. w P. kwotę 65.327,04 złotych
z ustawowym odsetkami od wskazanych w wyroku kwot i dat, któremu Sąd
Okręgowy nadał 29 grudnia 2006 r. klauzulę wykonalności także przeciwko
powódce jako małżonce dłużnika, z ograniczeniem jej odpowiedzialności do
majątku objętego wspólnością majątkową, w części dotyczącej zapłaty odsetek od
wskazanych w wyroku kwot za okres wskazany w wyroku, oddalił powództwo
w pozostałym zakresie i zniósł wzajemnie między stronami koszty zastępstwa
procesowego.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka zawarła z mężem dnia 25 września 1996
r. umowę o wyłączeniu wspólności majątkowej, a w dniu 14 lipca 2000 r. umowę o
podziale majątku wspólnego, na podstawie której mąż pozwanej przeniósł na jej
rzecz swój udział w prawie użytkowania wieczystego gruntu i prawie własności
budynku położonego w T. przy ul. K.[…]. Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2006 r. Sąd
Okręgowy uznał umowę o podziale majątku wspólnego za bezskuteczną w
stosunku do wierzycielki (pozwanej) i zezwolił jej na przeprowadzenie egzekucji tej
wierzytelności z tych praw rzeczowych. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym
zawiadomieniem z dnia 18 stycznia 2008 r. poinformował powódkę o wszczęciu
przeciwko niej egzekucji i dnia 7 lutego 2008 r. zawiadomił, że egzekucja została
skierowana do tej nieruchomości. Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie mają
zastosowanie przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu sprzed
nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691), co
wynika z art. 5 ust. 5 pkt 2 tej ustawy. Zobowiązanie dłużnika (męża powódki)
powstało przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, przed tym dniem
uprawomocnił się też wyrok zasądzający świadczenie. Powódka, po nadaniu
przeciwko niej klauzuli wykonalności, stała się dłużniczką pozwanej. Była ona
uprawniona do podniesienia zarzutu przedawnienia.
3
W ocenie Sądu Okręgowego, wniosek o nadanie wyrokowi klauzuli
wykonalności nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia, gdyż nie jest złożony
bezpośrednio w celu egzekwowania roszczenia i samodzielnie nie prowadzi do
egzekucji. Roszczenie główne nie uległo przedawnieniu, bo jego okres, według
art. 125 k.c., wynosi 10 lat od dnia prawomocności wyroku zasądzającego
świadczenie (od dnia 19 lutego 1998 r.) i został przerwany w dniu 18 stycznia
2008 r. przez złożenie wniosku egzekucyjnego. Natomiast roszczenie o odsetki
uległo częściowo przedawnieniu, tj. za okres sprzed trzech lat przed dniem złożenia
wniosku egzekucyjnego przeciwko powódce, czyli za okres do dnia 17 stycznia
2005 r. Dlatego Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w tej części wskutek
przedawnienia roszczenia o odsetki, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo na
podstawie art. 840 k.p.c., nie podzielając zarzutów powódki.
Obie strony wniosły apelacje od wyroku Sądu Okręgowego.
Wyrokiem z dnia 17 listopada 2009 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę
3.617 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalił apelację powódki i zasądził
od powódki na rzecz pozwanej kwotę 6.660 złotych tytułem zwrotu kosztów
procesu za drugą instancję.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, apelacja powódki jest bezpodstawna, zasadna
jest natomiast apelacja pozwanej. Według art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c., powódka mogła
podnieść zarzuty z własnego prawa oraz zarzuty, których jej małżonek wcześniej
nie mógł podnieść. Podniosła zarzut przedawnienia roszczenia
skierowanego przeciwko niej oraz zarzut nadużycia prawa przez pozwaną przez
skierowanie przeciwko niej egzekucji. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd, że skoro
małżonek dłużnika nie jest dłużnikiem osobistym, a odpowiada tylko z majątku
wspólnego, to wierzyciel nie ma przeciwko takiemu małżonkowi roszczenia
w sensie materialnoprawnym, wskutek czego małżonek może podnieść zarzut
przedawnienia roszczenia skierowanego przeciwko dłużnikowi osobistemu.
Oznacza to, że podniesiony przez powódkę zarzut przedawnienia roszczenia
skierowanego przeciwko niej jest bezprzedmiotowy. Nawet przy odrzuceniu tego
poglądu należałoby uznać, że roszczenie przeciwko powódce skierowane zostało
4
z chwilą nadania wyrokowi klauzuli wykonalności postanowieniem z dnia
29 grudnia 2006 r., a skoro egzekucja przeciwko niej wszczęta została na
podstawie wniosku pozwanej złożonego 18 stycznia 2008 r., to złożenie wniosku
egzekucyjnego przerwało bieg przedawnienia stosownie do art. 123 § 1 pkt 1 k.c.,
nie było więc podstaw do uwzględnienia powództwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, powódka nie może zwalczać tytułu
wykonawczego zarzutem nadużycia prawa. Klauzula wykonalności została nadana
i wiąże każdy sąd. Powódka nie wskazała bliżej, jaka zasada współżycia
społecznego została przez pozwaną naruszona wskutek skierowania przeciwko niej
egzekucji. Ponadto nie do zaakceptowania jest argument powódki, że nie miała
wiedzy o rozmiarze zobowiązań zaciąganych przez męża, więc nie może ponosić
odpowiedzialności z majątku wspólnego za zaciągnięte przez niego zobowiązania.
Skoro zgodziła się na zaangażowanie majątku wspólnego w działalność
gospodarczą męża, to mogła też żądać od niego informacji o rozmiarach
działalności i zaciąganiu przynajmniej większych jednorazowo zobowiązań.
Jeżeli tego nie czyniła, to trzeba uznać, iż pozostawiła mężowi wolną rękę w tym
zakresie, działając w zaufaniu do niego.
Powódka w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie prawa materialnego,
mianowicie art. 117 § 1 i art. 125 § 1 k.c. w związku z art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz
art. 5 k.c., a także przepisów postępowania, mianowicie art. 316 § 1 i art. 321 § 1
w związku z art. 386 § 4, art. 386 § 1, art. 385 i art. 102 k.p.c. We wniosku
o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powódka powołała się również m.in.
na art. 41 k.r.o. w kontekście biegu terminu przedawnienia roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 117 § 1 i art. 125 § 1 k.c. w związku z art. 840 § 1 pkt
3 k.p.c. jest częściowo trafny, choć z innych powodów niż wskazane w skardze
kasacyjnej. Małżonek dłużnika niebędący dłużnikiem osobistym odpowiada
z majątku wspólnego, na podstawie przepisów art. 41 k.r.o. zarówno w obecnym
brzmieniu, jak i w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją dokonaną
na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., za cudzy dług. Jest to jeden
z wielu występujących w prawie cywilnym odpowiedzialności bez długu, a ściślej
5
bez własnego długu. Taki małżonek nie staje się dłużnikiem w znaczeniu prawa
materialnego także z chwilą nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności
na podstawie art. 787 k.p.c. Staje się on z tą chwilą tzw. dłużnikiem
egzekwowanym, w konsekwencji czego przysługuje mu obrona przy pomocy
środków przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym,
w szczególności w postaci wniesienia powództwa opozycyjnego (art. 840 k.p.c.)
oraz o umorzenie egzekucji (art. 825 pkt 3 k.p.c.; zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 498/00, niepubl.). Nie można
w konsekwencji zasadnie twierdzić, że terminy przedawnienia roszczeń biegną
odrębnie dla małżonka – dłużnika i jego współmałżonka niebędącego dłużnikiem.
W konsekwencji współmałżonek, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia,
z natury rzeczy nie zgłasza w takim przypadku zarzutu z własnego prawa (art. 840
§ 1 pkt 3 k.p.c.). W okolicznościach niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości,
że nadanie przez Sąd tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko
powódce nie przerwało biegu przedawnienia roszczenia (art. 123 § 1 k.c.).
Nie budzi też wątpliwości, że przerwanie biegu przedawnienia nastąpiło z chwilą
złożenia przeciwko niej wniosku egzekucyjnego. Nie można wszakże twierdzić,
że takie przerwanie biegu przedawnienia odnosi się również do tych roszczeń
o odsetki, w stosunku do których termin trzyletni, o którym mowa w art. 125 § 1 k.c.,
upłynął już przed dniem 18 stycznia 2008 r.
Zgłoszeniem zarzutu z własnego prawa (art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.) może być
natomiast, co do zasady, twierdzenie małżonka dłużnika, wobec którego nadano
klauzulę wykonalności, że prowadzenie przeciwko niemu egzekucji stanowi
nadużycie prawa (art. 5 k.c.). Nie oznacza to bowiem, że art. 5 k.c. staje się w ten
sposób samoistną podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 78/03, Prokuratura i Prawo
2004, nr 6; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 943/00,
niepubl.; odmiennie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1999 r., II CKN
151/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 134). Powoływanie się na art. 5 k.c. jest wszakże
niedopuszczalne wtedy, gdy inny przepis odwołuje się do zasad współżycia
społecznego w taki sposób, że określa granice ochrony konkretnego prawa
podmiotowego. Takim przepisem był, mający zastosowanie w niniejszej sprawie,
6
art. 41 § 3 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją dokonaną
na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., zgodnie z którym sąd mógł
ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez
wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli, ze względu na
charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego
dłużnikiem do powstania majątku wspólnego, zaspokojenie z majątku wspólnego
byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Był to przepis szczególny
w stosunku do art. 5 k.c., który w konsekwencji wyłączał jego zastosowanie. Zarzut
naruszenia art. 41 § 3 k.r.o. mógł być podnoszony w powództwie
przeciwegzekucyjnym (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10
września 2008 r., I ACa 743/07, POSAG 2009, nr 1, poz. 42), mimo że, zgodnie
z art. 787 § 2 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją dokonaną na
podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. (zob. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 17 września 2008 r., III CZP 77/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 114),
w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności sąd, na wniosek małżonka
dłużnika, orzekał również o ograniczeniu lub wyłączeniu możliwości zaspokojenia
się przez wierzyciela z majątku wspólnego. Wprawdzie bowiem nadanie klauzuli
wykonalności na podstawie art. 787 § 1 k.p.c. następowało po wysłuchaniu przez
sąd drugiego małżonka, ale mimo to art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. zapewniał mu na równi
z dłużnikiem możność obrony merytorycznej w toku postępowania egzekucyjnego
w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
25 lutego 1998 r., II CKN 603/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 165).
Wobec uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w związku z częściowym
uwzględnieniem zarzutów naruszenia prawa materialnego zbędne jest odnoszenie
się do podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów
postępowania.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji.