Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 120/10
POSTANOWIENIE
Dnia 2 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z urzędu
przy udziale Spółdzielni Mieszkaniowej "N. M." w W. i Spółdzielni Budowlano-
Mieszkaniowej "N. E." w W.
o zmianę danych w KRS,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania - Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej
"N. E." w W.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 4 listopada 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od uczestnika postępowania - Spółdzielni
Budowlano-Mieszkaniowej "N. E." w W. na rzecz
uczestnika postępowania - Spółdzielni Mieszkaniowej "N.
M." w W. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6 marca 2009 r. umorzył
postępowanie w sprawie wszczętej z urzędu na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o
Krajowym Rejestrze Sądowym o wykreślenie z Krajowego Rejestru Sądowego
Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” w W. z powodu prawomocnego uchylenia
uchwały walnego zgromadzenia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „N. E.” z
dnia 25 kwietnia 1998 r. o podziale tej spółdzielni. Postanowienie to zapadło po
wcześniejszym uchyleniu przez Sąd Okręgowy postanowienia Sądu Rejonowego z
dnia 30 maja 2008 r. o wszczęciu z urzędu postępowania i wykreśleniu z
Krajowego Rejestru Sądowego Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” w W.
W ocenie Sądu Rejonowego, prawomocne uchylenie uchwały o podziale
spółdzielni nie eliminuje konstytutywnego skutku wynikającego z wpisu do rejestru
nowej spółdzielni, wyodrębnionej w wyniku podziału. Nowa spółdzielnia, z chwilą
wpisania jej do rejestru, nabyła osobowość prawną i rozpoczęła funkcjonowanie
w obrocie prawnym. Jej wykreślenie musi poprzedzać przeprowadzenie
postępowania likwidacyjnego, gdyż uchylenie uchwały o podziale należy traktować
jako zarejestrowanie spółdzielni z naruszeniem przepisów prawa. W trybie
przewidzianym w art. 12 ust. 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym można
wykreślić z tego rejestru jedynie dane niedopuszczalne ze względu na
obowiązujące przepisy prawa, nie można natomiast wykreślić podmiotu uprzednio
wpisanego w tym rejestrze. O ponownym wpisie do rejestru Spółdzielni
Mieszkaniowej „N. M.” Sąd orzekł na podstawie art. 6947
k.p.c.
Postanowieniem z dnia 4 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestnika postępowania Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „N. E.” w W.
wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy uznał za
prawidłowe ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Odnosząc się do zarzutu podniesionego w apelacji uznał dodatkowo, że podstawą
wykreślenia z urzędu z rejestru Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” nie może być art.
24 ust. 4 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, gdyż prowadziłoby to do
obejścia przewidzianego prawem spółdzielczym trybu likwidacji spółdzielni.
Od powyższego postanowienia skargę kasacyjną wniósł
uczestnik postępowania Spółdzielnia Budowlano - Mieszkaniowa „N. E.” w W.,
3
który zaskarżył je w całości, opierając ją na podstawie naruszenia prawa
materialnego:
- art. 113 § 1 oraz art. 114 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, co było wynikiem przyjęcia,
że zachodzą przesłanki do otwarcia likwidacji Spółdzielni Mieszkaniowej „N.
M.” z siedzibą w W., pomimo braku faktycznych podstaw do przyjęcia, iż te
przesłanki występują;
- art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sądowym (jedn. tekst . Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) poprzez
dokonanie ponownego wpisu z urzędu danych nieodpowiadających
rzeczywistemu stanowi rzeczy, tj. uchylenie wpisu wykreślającego i ponowne
wpisanie w rejestrze Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” z siedzibą w W.,
pomimo uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego uchylającego
uchwałę walnego zgromadzenia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „N.
E.” w W. z dnia 25 kwietnia 1998 r. w przedmiocie podziału spółdzielni.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spółdzielnie mieszkaniowe podlegają szczególnej regulacji prawnej zawartej
w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst
Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), w której nie ma jednak
przepisów dotyczących likwidacji tych spółdzielni. Ustawa ta normuje jedynie
niektóre konsekwencje prawne wynikające z przeprowadzenia postępowania
likwidacyjnego spółdzielni mieszkaniowej (por. art. 16 i art. 1718
ustawy). Z tego
względu, zgodnie z art. 1 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych,
w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie do spółdzielni mieszkaniowych stosuje
się przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst
Dz.U. 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm. – dalej Prawo spółdzielcze), w tym
przepisy, zawarte w art. 113 i 114 tej ustawy, dotyczące postępowania
likwidacyjnego wobec spółdzielni. Przed wejściem w życie - z dniem 24 kwietnia
2001 r. - ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, nie
4
było także szczególnych przepisów w Prawie spółdzielczym dotyczących podstaw
wszczęcia postępowania likwidacyjnego wobec takich spółdzielni.
Artykuł 113 § 1 Prawa spółdzielczego wymienia okoliczności, których
wystąpienie powoduje przejście spółdzielni w stan likwidacji, natomiast art. 114 § 1
określa przyczyny, które mogą stanowić podstawą podjęcia uchwały przez związek
rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona albo – w zw. z art. 259 § 3 Prawa
spółdzielczego - przez Krajową Radę Spółdzielczą, gdy spółdzielnia jest
niezrzeszona, o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji. Według art. 126 § 3 oraz
art. 136 Prawa spółdzielczego wykreślenie spółdzielni z rejestru jest ostatnią
czynnością podejmowaną przez sąd rejestrowy po zakończeniu, odpowiednio,
postępowania likwidacyjnego albo postępowania upadłościowego wobec
spółdzielni. Powołane przepisy uzasadniają wniosek, że wykreślenie spółdzielni
z Krajowego Rejestru Sądowego jest możliwe w zasadzie po przeprowadzeniu
postępowania likwidacyjnego albo upadłościowego. Tylko wyjątkowo, w sytuacji
określonej w art. 115 Prawa spółdzielczego, może nastąpić wykreślenie spółdzielni
z rejestru sądowego bez przeprowadzenia tych postępowań. Według tego przepisu,
jeżeli spółdzielnia nie rozpoczęła działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej
zarejestrowania i nie posiada majątku, może ulec wykreśleniu z rejestru na wniosek
związku rewizyjnego albo - w związku z art. 259 § 3 Prawa spółdzielczego -
Krajowej Rady Spółdzielczej.
W art. 122 oraz 125 Prawa spółdzielczego określono zadania likwidatora,
a tym samym pośrednio cele postępowania likwidacyjnego. Najogólniej rzecz
ujmując są nimi: zakończenie bieżącej działalności spółdzielni, ściągnięcie
należności przysługujących spółdzielni oraz zaspokojenie jej wierzycieli.
Realizacja tych celów jest aktualna także wówczas, gdy spółdzielnia została
wpisana do rejestru sądowego na podstawie wadliwej uchwały o podziale
spółdzielni. Zgodnie z art. 11 § 1 Prawa spółdzielczego z chwilą wpisu spółdzielni
do rejestru nabywa ona osobowość prawną. Wpis do rejestru sądowego ma więc
charakter konstytutywny. Na wywołanie tego skutku prawnego nie ma wpływu
ewentualna wadliwość uchwały o podziale spółdzielni. Również ustanie bytu
prawnego spółdzielni jest konsekwencją wykreślenia spółdzielni z rejestru
sądowego (por. uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego: z dnia 8 lipca 1992 r.,
5
III CZP 82/92, OSP 1993, nr 7-8, poz. 151 oraz z dnia 21 sierpnia 1996 r., I PZP
15/96, OSP 1997, nr 5, poz. 103, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
3 grudnia 1999 r., I CKN 261/98, Lex nr 452824, uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 17 maja 2002 r., I CKN 204/00, Lex nr 55250). Uchylenie przez
sąd uchwały organu spółdzielni o podziale spółdzielni nie powoduje więc ex lege
ustania, powstałej w wyniku podziału, spółdzielni, do czego niezbędne jest
wykreślenie spółdzielni z rejestru sądowego.
Od chwili prawomocnego wpisu do rejestru sądowego
(wymóg prawomocności obowiązywał od dnia wejścia w życie nieobowiązującego
już rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 1995 r. w sprawie
sposobu prowadzenia sądowego rejestru spółdzielni, Dz.U. Nr 123, poz. 129)
powstała w wyniku podziału, spółdzielnia posiada zdolność prawną i zdolność do
czynności prawnych, może więc występować w obrocie cywilnoprawnym,
tj. nabywać prawa i obowiązki. Stosunki prawne, od chwili rejestracji nowopowstałej
spółdzielni nie są statyczne, lecz mają charakter dynamiczny. Nowa spółdzielnia
może zarówno zbywać posiadany majątek, jak również nabywać prawa majątkowe.
Spółdzielnia ta ma własne zobowiązania publicznoprawne. Zmiany mogą dotyczyć
także stosunków spółdzielczych. Powyższe konsekwencje, wynikające z wpisu do
rejestru sądowego powstałej wskutek podziału spółdzielni, wyłączają możliwość jej
wykreślenia z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w razie
uchylenia uchwały o podziale spółdzielni. Konieczność przeprowadzenia
postępowania likwidacyjnego uzasadniona jest ochroną uczestników obrotu
cywilnoprawnego, którzy w zaufaniu do danych zawartych w rejestrze sądowym
weszli w stosunki prawne z powstałą wskutek podziału nową spółdzielnią.
Nie istnieje bowiem przepis prawa, który przewidywałby sukcesję prawną
spółdzielni, która podlegała podziałowi po nowopowstałej spółdzielni w razie
jej wykreślenia z rejestru sądowego. Dlatego spółdzielnia, która podlegała
podziałowi nie odpowiada za zobowiązania spółdzielni powstałej w wyniku jej
podziału i następnie wykreślonej z rejestru sądowego (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1996 r., I PZP 15/96). W postępowaniu
likwidacyjnym wszczętym wobec spółdzielni powstałej w wyniku podziału
spółdzielni, powinny natomiast zostać uwzględnione, możliwe - ze względu na
6
zmienione okoliczności faktyczne i prawne - skutki prawne wynikające z uchylenia
uchwały o podziale spółdzielni.
W postanowieniu z dnia 5 maja 2005 r., IV CK 18/2005 (Lex nr 311345)
Sąd Najwyższy wykluczył, aby na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o Krajowym
Rejestrze Sądowym było dopuszczalne wykreślenie podmiotu wpisanego uprzednio
do rejestru. Jako istotny argument za określoną wykładnią tego przepisu uznano,
że nie może on prowadzić do obchodzenia przewidzianego prawem spółdzielczym
trybu likwidacyjnego, nawet w przypadku, gdy po zarejestrowaniu spółdzielni sąd
rejestrowy uznał, że uchwała o podziale spółdzielni została podjęta z naruszeniem
przepisów ustawy – Prawo spółdzielcze, a więc nie mogła doprowadzić do
skutecznego podziału spółdzielni. Wykreślenie spółdzielni z rejestru stanowi
zakończenie całego procesu mającego doprowadzić do wyeliminowania z obrotu
cywilnoprawnego funkcjonującej w nim wcześniej osoby prawnej. Stanowisko to
jest aktualne także wówczas, gdy uchwała organu spółdzielni o podziale spółdzielni
zostanie uchylona prawomocnym wyrokiem sądu, który zgodnie z art. 365 § 1
k.p.c., wiąże strony i sąd, który go wydał, ale także inne sądy. Wyrok ten swoimi
skutkami dotyka obie – poprzednią i nowopowstałą – spółdzielnie (por. wyrok Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 grudnia 1992 r. I ACr 478/92, OSA 1993, Nr 7,
poz. 51). Wyrok uchylający uchwałę organu spółdzielni o podziale spółdzielni nie
niweczy jednak skutków prawnych wynikających z konstytutywnego wpisu
nowopowstałej spółdzielni do rejestru sądowego. Do sytuacji tej ma zastosowanie
art. 114 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego, który dotyczy zarejestrowania spółdzielni
z naruszeniem prawa. W chwili wydania postanowienia o wpisie do rejestru
sądowego – rozpoznanej sprawie - Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” istniała
uchwała walnego zgromadzenia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „N. E.” z
dnia 25 kwietnia 1998 r. o podziale tej spółdzielni, jednakże prawomocny wyrok
Sądu Okręgowego z dnia 7 listopada 2001 r. uchylający tę uchwałę jest skuteczny ex
tunc, (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK
356/02, Lex nr 187166), bowiem uchwała była dotknięta wadą względnej nieważności,
co wynikało z konstrukcji art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego, w brzmieniu
obowiązującym w chwili podjęcia zaskarżonej uchwały. Podstawą wpisu spółdzielni do
7
rejestru była więc wadliwa uchwała organu spółdzielni, co odpowiada regulacji
zawartej w art. 114 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego.
Z tych przyczyn, mimo że zasadnie podniesiono w skardze kasacyjnej,
iż w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie miały zastosowania przepisy art. 113
§ 1 oraz art. 114 § 1 pkt 1 Prawa spółdzielczego, aktualne pozostało stanowisko Sądu
drugiej instancji, że miał zastosowanie art. 114 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego.
Należy przy tym podkreślić, że przepis ten został dodany do Prawa spółdzielczego
ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419) w celu uregulowania sytuacji prawnej
spółdzielni wpisanej do rejestru sądowego, gdy ulegał uchyleniu wpis tej spółdzielni.
W art. 114 § 1 pkt 2 Prawa spółdzielczego określono, że taki stan nie uzasadnia
wykreślenia spółdzielni z rejestru sądowego bez przeprowadzenia postępowania
likwidacyjnego.
Uwzględniając powyższe za nieuzasadniony należy uznać także zarzut
naruszenia art. 24 ust. 4 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Przedmiotem
postępowania, wszczętego przez Sąd rejestrowy z urzędu, było wykreślenie
z Krajowego Rejestru Sądowego Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.” w W. Sąd
rejestrowy nie dysponował dokumentem, który mógłby stanowić podstawę do
wykreślenia tej Spółdzielni z rejestru. Ponowny wpis, wykreślonej wcześniej z
Krajowego Rejestru Sądowego spółdzielni, był natomiast konsekwencją umorzenia
postępowania, w ramach którego dokonano nieprawomocnego wykreślenia z
Krajowego Rejestru Sądowego Spółdzielni Mieszkaniowej „N. M.”, które to orzeczenie
zostało wcześniej uchylone postanowieniem Sądu odwoławczego.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c.