Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 131/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: A. A. i in. ,
o przeniesienie odpowiedzialności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 19 stycznia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
19 stycznia 2010 r. oddalił apelację wnioskodawcy J. S. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 marca 2009 r.,
wydanego w sprawie z udziałem zainteresowanych: A. A. i in. , o przeniesienie
2
odpowiedzialności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, którym Sąd oddalił
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17
grudnia 2007 r. stwierdzającej, że odpowiada on całym swoim majątkiem za
zobowiązania Przedsiębiorstwa Automatyki M. S.A. z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne za luty 2002 r. oraz maj- wrzesień 2002 r. w łącznej
kwocie 910.389, 90 zł.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca był członkiem zarządu P.P.A. M.
S.A. (zwanej dalej Spółką) w okresie od 26 lutego 2000 r. do 8 września 2003 r., tj.
do dnia ogłoszenia upadłości Spółki. 4 października 2002 r. Spółka złożyła wniosek
o otwarcie postępowania układowego, które zostało otwarte w dniu 16 grudnia 2002
r. 8 kwietnia 2003 r. układ został przyjęty przez wierzycieli, a 14 kwietnia 2003 r.
zatwierdził go postanowieniem Sąd Rejonowy. Z bilansu Spółki z 30 czerwca 2003
r. wynikało, że na dzień jego sporządzenia Spółka osiągnęła stratę w kwocie
720.688 zł netto. Spółka nie opłaciła składek na ubezpieczenie społeczne,
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Z tych tytułów na dzień wydania zaskarżonej decyzji (17 grudnia 2007 r.) powstały
zaległości w kwocie 910.389,90 zł.
Wobec niewywiązywania się z postanowień układu Spółka złożyła 25 lipca
2003 r. wniosek o ogłoszenie upadłości. W związku z zadłużeniem, 3 września
2003 r. organ egzekucyjny wszczął na podstawie wystawionych przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat Miejski tytułów wykonawczych postępowanie
egzekucyjne przeciwko Spółce, w toku którego dokonano zajęcia jej rachunku
bankowego. Wszczęcie tego postępowania egzekucyjnego nastąpiło przed
ogłoszeniem upadłości Spółki. 5 grudnia 2003 r. Bank Przemysłowy S.A.
poinformował, że w związku z ogłoszeniem upadłości Spółki zajęcie rachunku nie
może być zrealizowane. W dniu 8 września 2003 r. Sąd Rejonowy ogłosił upadłość
Spółki.
Pismem z dnia 16 października 2003 r. organ ubezpieczeń społecznych
zgłosił do masy upadłości Spółki wierzytelność. Plan podziału funduszów masy
upadłości przewidywał zaspokojenie organu rentowego w kwocie 6.342,76 zł (1,5%
zgłoszony do masy upadłości wierzytelności). W postępowaniu upadłościowym
organ rentowy nie został w całości zaspokojony. Postanowieniem z dnia 15 maja
3
2006 r. Sąd Rejonowy, w związku z dokonaniem przez syndyka całkowitej likwidacji
majątku masy upadłości i wykonaniu planu podziału, stwierdził ukończenie
postępowania upadłościowego. Postanowienie o wykreśleniu Spółki z Krajowego
Rejestru Sądowego uprawomocniło się 7 września 2006 r.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację wnioskodawcy, podzielił stanowisko
Sądu Okręgowego, że wnioskodawca jako członek zarządu Spółki odpowiada za jej
zaległości z tytułu składek społeczne wskazane w zaskarżonej decyzji z dnia 17
grudnia 2007 r., ponieważ nie spełnił przesłanek uwalniających go od tej
odpowiedzialności z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8 poz. 60 ze zm., zwanej dalej
Ordynacją podatkową), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2003
r., (tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy -
Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 169, poz.
1387). Wnioskodawca nie wskazał bowiem, aby istniał jakikolwiek majątek Spółki, z
którego można było prowadzić egzekucję. Ponadto wniosek o ogłoszenie upadłości
Spółki nie został zgłoszony przez wnioskodawcę w czasie właściwym, ponieważ
według ustaleń Sądu Okręgowego z analizy sprawozdań finansowych oraz akt
rejestrowych Spółka już w 2001 r., jak również w 2002 r. wykazywała znaczne
straty, co powinno prowadzić do złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości już w
tym okresie. Za rok obrotowy 2001 Spółka odnotowała stratę w wysokości
2.282.484,64 zł netto, natomiast w 2002 r. - 3.084,693,27 zł. Oznaczało to, że zła
sytuacja finansowa Spółki uzasadniała złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości na
kilka miesięcy przed datą złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego.
Wnioskodawca nie wykazał w żaden sposób, że niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Jednocześnie organ rentowy
udowodnił istnienie pozytywnych przesłanek odpowiedzialności wnioskodawcy z
tytułu tych zaległości. Bezspornie wnioskodawca w okresie od 26 lutego 2000 r. do
8 września 2003 r. był członkiem zarządu Spółki, a zakończenie postępowania
upadłościowego po skutecznej likwidacji całości masy upadłości upadłego i braku
zaspokojenia wierzyciela oznaczało, że egzekucja prowadzona na rzecz organu
ubezpieczeń społecznych okazała się bezskuteczna.
4
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: art. 116 Ordynacji podatkowej przez jego błędną
wykładnię „i przyjęcie odpowiedzialności członka zarządu spółki akcyjnej za
zobowiązania spółki z uwagi na nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości we
właściwym czasie, w sytuacji gdy zgłoszenie upadłości nastąpiło w czasie
wykonywania układu zatwierdzonego wcześniej postanowieniem Sądu w
następstwie niemożności jego wykonania, a więc w czasie właściwym w rozumieniu
tego przepisu”. Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest
występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, czy wszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości, o którym mowa w art. 116 §
1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, „a mianowicie złożenie przez członka zarządu spółki
akcyjnej podania o otwarcie postępowania układowego, przyjęcie układu przez
wierzycieli, a następnie jego zatwierdzenie przez Sąd stanowi przesłankę do
uznania, że zgłoszony w następstwie niemożności wykonania układu, wniosek o
ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, co jednocześnie
wyklucza, że winien być on zgłoszony jeszcze przed wszczęciem postępowania
układowego”.
W postępowaniu o otwarcie postępowania układowego Sąd nie dopatrzył się
negatywnych przesłanek postępowania układowego, co oznaczało, że nie istniały
wówczas jeszcze przesłanki do zgłoszenia wniosku o upadłość Spółki i nie mogły
one istnieć przed zgłoszeniem wniosku o układ. Według skarżącego zgodnie z art.
116 Ordynacji podatkowej dla skutecznego uwolnienia się od odpowiedzialności
członka zarządu z tytułu składek wystarczy też wszczęcie postępowania
układowego we właściwym czasie. Zatwierdzenie przez Sąd układu z wierzycielami
oznacza, że podanie o jego otwarcie zostało zgłoszone we właściwym czasie, a
ponadto istnieją ku temu uzasadnione podstawy. Jeżeli zatem dłużnik składa
wniosek o ogłoszenie upadłości, w sytuacji, gdy zawarty układ w dalszym ciągu jest
wykonywany, to wniosek o upadłość jest zgłoszony w czasie właściwym, który
uwalnia członka zarządu Spółki od ponoszenia odpowiedzialności za jej zaległości
składkowe z art. 116 Ordynacji podatkowej.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji,
5
względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, a także o
zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów postępowania w
postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie mogła być uwzględniona. Nie zawierała ona
proceduralnych zarzutów kasacyjnych, co oznaczało związanie Sądu Najwyższego
(art. 39813
§ 2 k.p.c.) ustaleniem zaskarżonego wyroku, że pogarszająca się
sytuacja finansowa Spółki, która w roku obrotowym 2001 odnotowała stratę w
wysokości 2.282.484,64 zł netto, a w 2002 r. - 3.084.693,27 zł netto, „uzasadniała
złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości na kilka miesięcy przed dniem złożenia
wniosku o otwarcie postępowania układowego”. Wprawdzie taka konkluzja zdaje
się pozostawać prima facie w sprzeczności ze wszczęciem i zatwierdzeniem
postępowania układowego Spółki z jej wierzycielami, w którym - wedle twierdzeń
autora skargi kasacyjnej - Sąd nie dopatrzył się „negatywnych przesłanek
skutkujących bezzasadnością postępowania układowego, a tym samym nie
zaistniały przesłanki konieczne do ogłoszenia upadłości i nie mogły one istnieć
przed zgłoszeniem wniosku o układ”, tyle że ujawniona kolizja ma charakter
pozorny, ponieważ z miarodajnych ustaleń faktycznych wynika, że Spółka po
zatwierdzeniu w dniu 14 kwietnia 2003 r. układu z wierzycielami dopiero 25 lipca
2003 r. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości i to „wobec nie wywiązywania się z
postanowień układu”. Podważa to racjonalność twierdzeń autora skargi kasacyjnej,
jakby zawarcie układu, który nie był wykonywany, nie sprzeciwiało się „dobrym
obyczajom i porządkowi publicznemu”, a skarżący „jako ówczesny członek zarządu
dysponując takim samym rozeznaniem, nie mógł przy zachowaniu wszelkich reguł
staranności jakie wiążą się ze sprawowaniem tej funkcji stwierdzić, że może być
inaczej”. Tymczasem ustalenie, że zatwierdzony postanowieniem właściwego sądu
układ dłużnika z wierzycielami, który nie był realizowany przez dłużną Spółkę, nie
wykluczało przyjęcia, że wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki był oczywiście
spóźniony. Ponadto judykatura przyjmuje, że zawarcie układu, który nie był
wykonywany, bo z jego postanowień Spółka nie wywiązywała się, sprzeciwia się
6
dobrym obyczajom i porządkowi publicznemu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 20 lipca 1995 r., III CZP 87/95, OSNC 1995 z. 11, poz. 162.
W poddanym osądowi zakresie Sąd Najwyższy miał ponadto na uwadze, że
w stanie prawnym adekwatnym do osądzenia sprawy, należności z tytułu składek
były wyłączone z postępowania układowego (art. 25 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887, aktualnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych). Mogło to oznaczać, że zaległości
składkowe nie były objęte oceną zdolności układowej dłużnika i możliwości
zawarcia układu z wierzycielami. Równocześnie wyłączenie zaległości składkowych
z postępowania układowego w żadnym razie nie zwalniało dłużnika (płatnika tych
składek) z obowiązku spłaty zaległych i opłacania bieżących należności
składowych. Takie stanowisko w szczególności potwierdził Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 19 marca 2010 r., II UK 258/09 (dotychczas niepublikowany),
przyjmując, że zawarcie układu nie eliminuje możliwości powstania stanu
niewypłacalności spółki uzasadniającego złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości,
jeżeli spółka nie spłaca nieobjętych układem należności publicznoprawnych
powstałych przed jego zawarciem i należności powstałych na bieżąco. Oznacza to,
że utrzymywanie się lub powstanie nawet w trakcie postępowania układowego
przesłanek do ogłoszenia upadłości nie zwalnia zarządu spółki ze zgłoszenia „we
właściwym czasie” wniosku o ogłoszenie jej upadłości.
Dopiero w zmodyfikowanym od 1 lipca 2004 r. i aktualnym stanie prawnym
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zakład może wyrazić zgodę na
objęcie układem należności z tytułu składek finansowanych przez płatnika składek
(art. 25 ust. 2), ale spłata zaległości składkowych, które zostały objęte układem,
może polegać wyłącznie na rozłożeniu ich na raty (art. 25 ust. 3 zdanie pierwsze).
Te podstawowe regulacje systemowe wpływają na ocenę wszczęcia postępowania
zapobiegającego upadłości (postępowania układowego) we właściwym czasie, jako
przesłanki uwalniającej członka zarządu spółki akcyjnej (albo spółki z o.o.) od
ponoszenia odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki także dlatego, że art.
116 Ordynacji podatkowej stosuje się odpowiednio z odesłania art. 31 ustawy
systemowej. Takie złożone uwarunkowania normatywne oraz miarodajne ustalenia
7
faktyczne zaskarżonego wyroku sprawiały, że w rozpoznawanej sprawie Sąd
Najwyższy uznał, iż zawarcie układu z wierzycielami, który nie był realizowany ze
względu na utrzymujący się stan niewypłacalności spółki akcyjnej, bo w dalszym
ciągu nie płaciła ona długów, gdyż jej majątek nie wystarczał na ich pokrycie, nie
zwalniało tej spółki z obowiązków spłaty zaległości składkowych w całości oraz
bieżącego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 25 ust.
1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a zarządu spółki z obowiązku
zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, pod
rygorem przeniesienia na członków zarządu odpowiedzialności za zaległości
składkowe na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej. Inaczej rzecz ujmując,
zawarcie przez spółkę akcyjną (dłużnika) z jej wierzycielami układu, który nie
obejmował należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne
oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, nie
wykluczało przeniesienia odpowiedzialności na członków jej zarządu za zaległości
składkowe Spółki akcyjnej na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w
zgodzie z art. 39814
1 k.p.c.