III CSK 39/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-05-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CKN 503/00 III CRN 281/75 III CZP 60/83
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CSK 39/10
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Anna Kozłowska
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku A. F.
przy uczestnictwie D. J. i in. , o dział spadku,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w […]
z dnia 2 września 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 3 lutego 2009 r. dokonał działu
spadku po Z. F. i C. F. Apelacja wnioskodawczyni A. F. została przez Sąd
Okręgowy oddalona postanowieniem z dnia 2 września 2009 r. Sąd Okręgowy
stanął na stanowisku, że zasadnie doszło do zaliczenia na schedę spadkową
wnioskodawczyni wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego tj. kwoty 225362 zł, a to wobec faktu, że to prawo było przedmiotem
darowizny.
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni od postanowienia Sąd Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 1039
§1 w zw. z art. 1042 i 888 k.c., a także art. 207, 217 k.p.c., i zmierza do uchylenia
tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1039 § 1 k.c. jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział
spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem,
spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową
otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy
lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem
od obowiązku zaliczenia. Przez użyte w tym artykule określenie „darowizna” należy
rozumieć wszelkie przysporzenia dokonane pod tytułem darmym, które za życia
spadkodawcy przeszły z jego majątku do majątku spadkobiercy i stały się
własnością tego ostatniego. Zaliczeniu podlegają więc także inne korzyści, jakie
nieodpłatnie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy (postanowienie SN z dnia
24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00, nie publ.). Orzecznictwo przyjmuje, że taką
korzyścią może być nieformalna darowizna dokonana przez spadkodawcę, np.
darowizna nieruchomości bez zachowania aktu notarialnego, jeżeli w jej
następstwie miało miejsce nabycie własności w innej drodze. W szczególności
chodzi o nieruchomości rolne nabyte drogą uwłaszczenia lub objęte przez
spadkobiercę w posiadanie na poczet schedy spadkowej (uchwała SN z dnia
7 grudnia 1983 r., III CZP 60/83, OSNC 1984, nr 7, poz. 108; postanowienie SN
z dnia 23 października 1975 r., III CRN 281/75, OSNC 1976, nr 10, poz. 212).
3
Według wiążących Sąd Najwyższy ustaleń spadkodawca Z. F. zabiegał o
uzyskanie przez wnioskodawczynię spółdzielczego prawa do lokalu typu
własnościowego, a także w znacznej mierze pokrył wymagany wkład budowlany
(źródłem finansowania był także m. in. umorzony kredyt). W tych okolicznościach,
wbrew poglądowi Sądu Okręgowego, niepodobna przyjąć, że podlegającym
zaliczeniu na schedę spadkową przedmiotem darowizny uczynionej przez
spadkodawcę na rzecz wnioskodawczyni było spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu. Prawo to nie było bowiem kiedykolwiek składnikiem majątku spadkodawcy,
które mogło przejść z jego majątku do majątku wnioskodawczyni. Inaczej mówiąc,
nie było ono obiektem transferu z majątku spadkodawcy do majątku spadkobiercy,
aby można jego wartość zaliczyć na schedę spadkową.
Skoro Sąd Okręgowy orzekając w sprawie wyszedł z odmiennych, błędnych
założeń, to zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.
Odnośnie do zarzutów skargi kasacyjnej dotyczących naruszenia
wskazanych przepisów prawa procesowego wskutek pominięcia przez Sąd
Rejonowy zgłoszonego ustnie na ostatniej rozprawie dowodu z opinii biegłego na
okoliczność rozliczenia „korzyści, jakie G. K. uzyskała z wyłączeniem innych osób
uprawnionych z domu przy ulicy T.” należy zauważyć, że postanowienie tego Sądu
nie zawiera rozstrzygnięcia o roszczeniu z tytułu posiadania tej nieruchomości.
Skarżący w skardze kasacyjnej nie podnosi, iż z tego tytułu zgłosił stosowne
roszczenie. Z uzasadnienia Sądów niższych instancji też nie wynika, aby takie
roszczenie zostało zgłoszone.
Trzeba zaś przypomnieć, że w ramach postępowania o dział spadku
unormowanego w art. 680-689 k.p.c. sąd rozstrzyga o wielu zagadnieniach
faktycznych i prawnych, w tym o wzajemnych roszczeniach pomiędzy
współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych i pobranych
pożytków. O ile rozstrzygnięcia o składzie majątku spadkowego, o tym komu on
przypada, czy też o spłatach muszą zapaść z urzędu jako konieczne części
orzeczenia działowego, o tyle o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy należących
do spadku i pobierania z nich pożytków - tylko na żądanie zainteresowanych
współspadkobierców. Przed wszczęciem postępowania sądowego o dział spadku
4
roszczenia o należności z tego tytułu rozpoznawane są w postępowaniu
procesowym. Do postępowania działowego - w razie czasowego zbiegu -
przekazane zostały w imię kompleksowości załatwiania spraw i eliminowania
zbędnych postępowań sądowych.
Stąd, nie podlegały uwzględnieniu zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące
pominięcia przytoczonego dowodu z opinii biegłego, skoro nie wynika z nich,
iż skarżący zgłosił roszczenie z tytułu posiadania nieruchomości położonej przy
ulicy T. W przypadku zaś braku zgłoszenia tego roszczenia nie byłoby już tylko z tej
oczywistej przyczyny podstaw do dopuszczenia tego dowodu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł, jak wyżej.
jz
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Anna Kozłowska
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku A. F.
przy uczestnictwie D. J. i in. , o dział spadku,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w […]
z dnia 2 września 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 3 lutego 2009 r. dokonał działu
spadku po Z. F. i C. F. Apelacja wnioskodawczyni A. F. została przez Sąd
Okręgowy oddalona postanowieniem z dnia 2 września 2009 r. Sąd Okręgowy
stanął na stanowisku, że zasadnie doszło do zaliczenia na schedę spadkową
wnioskodawczyni wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego tj. kwoty 225362 zł, a to wobec faktu, że to prawo było przedmiotem
darowizny.
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni od postanowienia Sąd Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 1039
§1 w zw. z art. 1042 i 888 k.c., a także art. 207, 217 k.p.c., i zmierza do uchylenia
tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1039 § 1 k.c. jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział
spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem,
spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową
otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy
lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem
od obowiązku zaliczenia. Przez użyte w tym artykule określenie „darowizna” należy
rozumieć wszelkie przysporzenia dokonane pod tytułem darmym, które za życia
spadkodawcy przeszły z jego majątku do majątku spadkobiercy i stały się
własnością tego ostatniego. Zaliczeniu podlegają więc także inne korzyści, jakie
nieodpłatnie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy (postanowienie SN z dnia
24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00, nie publ.). Orzecznictwo przyjmuje, że taką
korzyścią może być nieformalna darowizna dokonana przez spadkodawcę, np.
darowizna nieruchomości bez zachowania aktu notarialnego, jeżeli w jej
następstwie miało miejsce nabycie własności w innej drodze. W szczególności
chodzi o nieruchomości rolne nabyte drogą uwłaszczenia lub objęte przez
spadkobiercę w posiadanie na poczet schedy spadkowej (uchwała SN z dnia
7 grudnia 1983 r., III CZP 60/83, OSNC 1984, nr 7, poz. 108; postanowienie SN
z dnia 23 października 1975 r., III CRN 281/75, OSNC 1976, nr 10, poz. 212).
3
Według wiążących Sąd Najwyższy ustaleń spadkodawca Z. F. zabiegał o
uzyskanie przez wnioskodawczynię spółdzielczego prawa do lokalu typu
własnościowego, a także w znacznej mierze pokrył wymagany wkład budowlany
(źródłem finansowania był także m. in. umorzony kredyt). W tych okolicznościach,
wbrew poglądowi Sądu Okręgowego, niepodobna przyjąć, że podlegającym
zaliczeniu na schedę spadkową przedmiotem darowizny uczynionej przez
spadkodawcę na rzecz wnioskodawczyni było spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu. Prawo to nie było bowiem kiedykolwiek składnikiem majątku spadkodawcy,
które mogło przejść z jego majątku do majątku wnioskodawczyni. Inaczej mówiąc,
nie było ono obiektem transferu z majątku spadkodawcy do majątku spadkobiercy,
aby można jego wartość zaliczyć na schedę spadkową.
Skoro Sąd Okręgowy orzekając w sprawie wyszedł z odmiennych, błędnych
założeń, to zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.
Odnośnie do zarzutów skargi kasacyjnej dotyczących naruszenia
wskazanych przepisów prawa procesowego wskutek pominięcia przez Sąd
Rejonowy zgłoszonego ustnie na ostatniej rozprawie dowodu z opinii biegłego na
okoliczność rozliczenia „korzyści, jakie G. K. uzyskała z wyłączeniem innych osób
uprawnionych z domu przy ulicy T.” należy zauważyć, że postanowienie tego Sądu
nie zawiera rozstrzygnięcia o roszczeniu z tytułu posiadania tej nieruchomości.
Skarżący w skardze kasacyjnej nie podnosi, iż z tego tytułu zgłosił stosowne
roszczenie. Z uzasadnienia Sądów niższych instancji też nie wynika, aby takie
roszczenie zostało zgłoszone.
Trzeba zaś przypomnieć, że w ramach postępowania o dział spadku
unormowanego w art. 680-689 k.p.c. sąd rozstrzyga o wielu zagadnieniach
faktycznych i prawnych, w tym o wzajemnych roszczeniach pomiędzy
współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych i pobranych
pożytków. O ile rozstrzygnięcia o składzie majątku spadkowego, o tym komu on
przypada, czy też o spłatach muszą zapaść z urzędu jako konieczne części
orzeczenia działowego, o tyle o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy należących
do spadku i pobierania z nich pożytków - tylko na żądanie zainteresowanych
współspadkobierców. Przed wszczęciem postępowania sądowego o dział spadku
4
roszczenia o należności z tego tytułu rozpoznawane są w postępowaniu
procesowym. Do postępowania działowego - w razie czasowego zbiegu -
przekazane zostały w imię kompleksowości załatwiania spraw i eliminowania
zbędnych postępowań sądowych.
Stąd, nie podlegały uwzględnieniu zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące
pominięcia przytoczonego dowodu z opinii biegłego, skoro nie wynika z nich,
iż skarżący zgłosił roszczenie z tytułu posiadania nieruchomości położonej przy
ulicy T. W przypadku zaś braku zgłoszenia tego roszczenia nie byłoby już tylko z tej
oczywistej przyczyny podstaw do dopuszczenia tego dowodu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł, jak wyżej.
jz