Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 168/10
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSA Jan Kremer
w sprawie z wniosku Kazimierza G.
przy uczestnictwie Joanny K., Ryszarda P. i Zofii P.
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania Joanny K.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 18 listopada 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od Joanny K. na rzecz Kazimierza G.
kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
W dniu 24 września 2001 r. Sąd Rejonowy w uwzględnieniu wniosku
Kazimierza G. wykreślił z działu III księgi wieczystej Kw nr [...] wpis dotyczący
obciążenia nieruchomości, dla której prowadzona jest ta księga, prawem
dożywotniego użytkowania na rzecz wnioskodawcy. Podstawą wykreślenia było
oświadczenie wnioskodawcy o zrzeczeniu się użytkowania zawarte w akcie
notarialnym z dnia 11 września 2001 r. W wyniku rozpoznania apelacji
wnioskodawcy Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 listopada 2009 r. uchylił
wymieniony wpis i oddalił wniosek o jego dokonanie. Powołując art. 246 § 1 i art. 61
k.c. Sąd Okręgowy uznał, że wobec niedołączenia do wniosku dokumentu
wskazującego, iż oświadczenie o zrzeczeniu się użytkowania doszło do właściciela
nieruchomości, a zatem że jest skuteczne, brak jest podstawy do uwzględnienia
wniosku.
Wymienione postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną
uczestniczka postępowania Joanna K. Podstawami skargi jest naruszenie
przepisów postępowania: art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z § 7 tego artykułu i w zw. z art.
31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst
jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej – „u.k.w.h.”), art. 382 i 328
§ 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 385 i 228 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 382
k.p.c. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawca wniósł o odrzucenie
skargi, odmowę jej przyjęcia lub jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z poglądem utrwalonym tak w doktrynie jak i w orzecznictwie,
zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego obejmuje obowiązek badania ważności
i skuteczności czynności prawnej, która stanowi materialnoprawną podstawę
wniosku. Trafnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że warunkiem uwzględnienia wniosku
o wykreślenie z księgi wieczystej prawa dożywotniego użytkowania obciążającego
nieruchomość jest stwierdzenie, że oświadczenie wnioskodawcy o zrzeczeniu się
3
tego prawa jest ważne i skuteczne. Zasadnie także Sąd Okręgowy odwołał się
do art. 246 § 1 k.c., według którego oświadczenie uprawnionego o zrzeczeniu się
ograniczonego prawa rzeczowego powinno być złożone właścicielowi rzeczy
obciążonej i do art. 61 § 1 k.c., w myśl którego oświadczenie woli, które ma być
złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób,
że mogła zapoznać się z jego treścią. W sytuacji, gdy do wniosku zostało
dołączone oświadczenie wnioskodawcy o zrzeczeniu się dożywotniego
użytkowania złożone przed notariuszem pod nieobecność właściciela
nieruchomości i nie został dołączony dokument, z którego wynikałoby,
że oświadczenie to doszło do właściciela nieruchomości w taki sposób, iż mógł
zapoznać się z jego treścią, nie było podstawy do stwierdzenia, że wywarło ono
skutek prawny.
Stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis (także
o wykreślenie wpisu – art. 6268
§ 7 k.p.c.) , sąd bada jedynie treść i formę wniosku,
dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten
w istocie stanowi powtórzenie nieobowiązującego już art. 46 u.k.w.h., pomija
jednakże treść objętą ustępem drugim tego artykułu, który stanowił,
że postanowienie odmawiające dokonania wpisu może opierać się
na okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości sądu
w inny sposób. Oznacza to, że obecnie odmowa dokonania wpisu nie może opierać
się na okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości
sądu w inny sposób. Wyrażony tak w piśmiennictwie jak i w orzecznictwie
pogląd dopuszczający oparcie wpisu na okolicznościach, które są znane sądowi
z urzędu nie przekonuje. Po pierwsze, już według nieobowiązującego stanu
prawnego nie było dopuszczalne oparcie wpisu na okolicznościach, które są
powszechnie znane lub doszły do wiadomości sądu w inny sposób. Po drugie,
pominięcie w obowiązującym unormowaniu przepisu o treści odpowiadającej
dawnemu art. 46 ust. 2 u.k.w.h. nie może być rozumiane jako nie mające
merytorycznego znaczenia. Po trzecie, nie wydaje się obecnie za możliwe przyjęcie
dopuszczenia dokonania wpisu na okolicznościach, które są znane sądowi
z urzędu, na podstawie odpowiednio zastosowanego (art. 13 § 2 k.p.c.) art. 228 § 2
k.p.c. Takie zastosowanie byłoby możliwe, gdyby art. 6268
§ 2 k.p.c. w sposób
4
wyraźny nie ograniczał kognicji sądu wieczystoksięgowego do badania tylko
materiału wskazanego w tym przepisie. Poza tym, przepis art. 228 § 2 k.p.c.
uzależnia uwzględnienie faktów znanych sądowi urzędowo od zwrócenia na nie
uwagi stron na rozprawie. Rozpoznawanie spraw wieczystoksięgowych
na posiedzeniu niejawnym (art. 6261
§ 1 k.p.c.) wyklucza zaś taką możliwość.
Nie można zaś przyjąć, że odpowiednie zastosowanie art. 228 § 2 k.p.c. mogłoby
polegać na zastosowaniu tego przepisu z pominięciem istotnego jego elementu,
chroniącego strony przed zaskakiwaniem ich możliwością uwzględnienia faktów
znanych sądowi urzędowo.
Konkluzją powyższych rozważań jest stwierdzenie, że sąd rozpoznający
wniosek o wykreślenie wpisu dotyczącego obciążenia nieruchomości prawem
dożywotniego użytkowania na rzecz wnioskodawcy nie miał obowiązku wziąć
pod uwagę z urzędu treści znajdującego się w aktach księgi wieczystej aktu
notarialnego z dnia 24 września 2001 r. zawierającego umowę sprzedaży
nieruchomości, z którego wynika, że ówczesna właścicielka nieruchomości Halina
G. wiedziała o złożeniu przez wnioskodawcę oświadczenia o zrzeczeniu się prawa
dożywotniego użytkowania nieruchomości.
W okolicznościach sprawy zachodziła zatem przyczyna uzasadniająca
oddalenie wniosku (art. 6269
k.p.c.). Należy dodać, że w obowiązującym stanie
prawnym brak jest przepisu takiego, jak uchylony art. 48 ust. 2 u.k.w.h., według
którego w razie istnienia przeszkody do wpisu sąd mógł wyznaczyć wnioskodawcy
odpowiedni termin do jej usunięcia i dopiero po bezskutecznym upływie tego
terminu mógł odmówić dokonania wpisu. Oddalenie wniosku z powodu przeszkody
do dokonania wpisu nie wyklucza ponowienia wniosku przez wnioskodawcę
lub złożenia go przez inną osobę zainteresowaną (art. 6262
§ 5 k.p.c.) i dokonania
na jego podstawie wpisu, jeżeli przyczyna, która spowodowała uprzednie oddalenie
wniosku zostanie usunięta.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako
mniemającą uzasadnionych podstaw (art. 38914
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 1
zd. pierwsze w zw. z art. 13 § 2 i art. 520 § 2 k.p.c. oraz § 13 ust. 4 pkt 2
5
w zw. z § 8 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).