Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 196/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSA Jan Kremer
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko S. W.
o ochronę praw autorskich,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 września 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
M. J., po sprecyzowaniu żądania, wniósł o zobowiązanie S. W. do dokonania
bliżej opisanych zmian we wznoszonym przez niego budynku oraz do zmiany projektu
jego ogrodzenia. Zarzucił, że projekt budynku wznoszonego przez pozwanego w W.
przy ul. M. powiela z nieistotnymi zmianami projekt, według którego wzniesiony został
2
przez niego budynek mieszkalny położony w W. przy ul. R., do którego to projektu
przysługują mu autorskie prawa majątkowe. Wskazał, że istnienie tej ostatniej
okoliczności wynika z umowy o prace projektowe zawartej przez niego w dniu 15 lipca
2001 r. z pracownią architektoniczną „Biuro P.(…)” z siedzibą w K., dołączonej do
pozwu.
Pozwany nie uznał powództwa. Nie kwestionując przysługiwania powodowi
autorskich praw majątkowych do projektu architektonicznego, według którego
wzniesiony został jego budynek, podniósł, że inwestycja, którą on realizuje,
wykonywana jest na podstawie innego projektu architektonicznego i nie narusza
autorskich praw majątkowych związanych z projektem, zgodnie z którym wzniesiony
został budynek powoda.
Sąd Okręgowy w S. ustalił, że projekt architektoniczny budynku wzniesionego
przez powoda wykonali architekci J. D. i Z. G. z pracowni „Biuro P.(…)” z siedzibą w K.
Projekt architektoniczny budynku wznoszonego przez pozwanego, na podstawie umowy
zawartej przez niego w dniu 15 listopada 2002 r. z „Pracownią architektoniczną J. G.” z
siedzibą w W., wykonali architekci J. G. i Z. G. Okoliczności charakteryzujące oba
projekty nie wykazują cech oryginalnej twórczości, natomiast są wyrazem tworzenia w
jednym stylu, tzw. stylu preriowym, rozpowszechnionym w Ameryce w latach 30-tych XX
wieku przez F.L. Wrighta. Przyjmując, że „w procesach o naruszenia autorskich praw
majątkowych na powodzie ciąży obowiązek wykazania, że jest uprawniony do utworu,
że wspólne elementy jego utworu oraz wytworu niematerialnego rozpowszechnianego
przez pozwanego mają charakter twórczy oraz…, że elementy twórcze zostały
przeniesione właśnie z jego utworu do dzieła naruszającego”, Sąd Okręgowy uznał, iż
pozwany nie dokonał bezprawnego naruszenia praw autorskich jakie przysługują
powodowi i wyrokiem z dnia 19 marca 2009 r. oddalił powództwo.
Apelację powoda od tego wyroku, kwestionującą prawidłowość przebiegu
postępowania i oceny dowodów a także zasadność merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy, czego dotyczyły zarzuty naruszenia przepisów postępowania oraz art. 1 oraz
art. 17 w zw. z art. 41 i 79 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim
i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej –
„pr.aut.”), Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 23 września 2009 r. Sąd ten
stwierdził, że wyrok Sądu pierwszej instancji ostatecznie odpowiada prawu, chociaż nie
z przyczyn wywiedzionych w jego pisemnych motywach. Uznał, że Sąd Okręgowy
bezkrytycznie przyjął w ślad za powodem, iż przysługują mu autorskie prawa majątkowe
3
do projektu wzniesionego przez niego budynku. Tymczasem materiał zebrany w sprawie
nie dawał podstawy do przyjęcia za udowodnione twierdzenie powoda o przysługiwaniu
mu autorskich praw majątkowych do projektu wykonanego przez architektów J. D. i Z.
G.; nie byli oni stroną umowy zawartej przez powoda w dniu 15 lipca 2001 r., a brak jest
pisemnego dowodu (art. 53 Pr. aut.) stwierdzającego przeniesienie przez nich
autorskich praw majątkowych na pracownię architektoniczną będącą stroną tej umowy.
Kwestię tą, jako dotyczącą prawa materialnego, Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę z
urzędu.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł powód. Podstawami
skargi są: naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 8 ust. 3 i art. 79 ust. 1 Pr. aut. w zw. z art. 6 k.c. oraz naruszenie
przepisów postępowania – art. 230, 231, 378 oraz art. 386 § 4 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 176 Konstytucji. Skarżący wniósł o uchylenie obu wyroków wydanych w
sprawie i przekazanie jej do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej albo drugiej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prawidłowo Sąd Apelacyjny przyjął, że w sprawie o ochronę autorskich praw
majątkowych do powoda należy wykazanie, że przysługują mu te prawa i że kwestia ta,
dotycząca legitymacji procesowej, należy do sfery prawa materialnego. Zasadne jest
także stanowisko Sądu Apelacyjnego co do tego, że sąd drugiej instancji nie jest
związany zarzutami apelacji dotyczącymi naruszenia prawa materialnego i uprawniony
jest do rozstrzygnięcia sprawy na podstawie samodzielnie zastosowanego prawa
materialnego (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2008 r., mająca moc zasady prawnej, III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Sąd
drugiej instancji może wszakże tak postąpić tylko wówczas, gdy materiał procesowy
stanowiący podstawę orzekania na to pozwala.
W rozpoznawanej sprawie powód powołał się na to, że przysługują mu autorskie
prawa majątkowe do projektu architektonicznego, na dowód czego dołączył do pozwu
umowę z dnia 15 lipca 2001 r. zawartą z pracownią architektoniczną (z H. P.), w której
stwierdzone zostało zobowiązanie do przeniesienia na niego tych praw w zakresie ich
jednorazowej realizacji (§ 2 umowy). Trafnie Sąd Apelacyjny dostrzegł, że nie jest to
jednakże dowód wystarczający do stwierdzenia przejścia na powoda praw
przysługujących architektom, którzy byli twórcami projekty i nie byli stroną umowy
zawartej z powodem. Jednakże w sytuacji, gdy pozwany nie uznał powództwa z tego
4
względu, że twierdził, iż nie naruszył autorskich praw majątkowych powoda,
ale nie zarzucił, iż prawa te powodowi nie przysługują, Sąd Okręgowy władny był na
podstawie art. 230 k.p.c. przyjąć fakt przysługiwania powodowi autorskich praw
majątkowych za przyznany. Wprawdzie w uzasadnieniu wydanego przez ten Sąd
wyroku nie został powołany wymieniony przepis jako podstawa ustalenia przysługiwania
powodowi autorskich praw majątkowych. Wszakże z tego, iż po pierwsze, brak jest w
tym uzasadnieniu stwierdzenia, popartego odpowiednim wywodem, z którego
wynikałoby, że Sąd przyjął, iż powód nie udowodnił przysługiwania mu autorskich praw
majątkowych bądź ustalił fakt nieprzysługiwania powodowi tych praw, a po drugie, iż
jako okoliczność uzasadniającą oddalenie powództwa wskazał jedynie niewykazanie
bezprawnego naruszenia tych praw przez pozwanego, należy wnosić, że podstawą
faktyczną wyroku jest ustalenie przysługiwania powodowi autorskich praw majątkowych i
że jego podstawą jest art. 230 k.p.c. Należy zauważyć, ze można by też utrzymywać, iż
ustalenie to zostało dokonane z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. Zarzutu naruszenia art.
230 k.p.c. ani art. 233 § 1 k.p.c. odnośnie wymienionego ustalenia apelacja powoda
jednakże nie zawiera i Sąd Apelacyjny, wobec związania go zarzutami apelacji
dotyczącymi naruszenia przepisów postępowania (por. powołaną wyżej uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego), nie był władny do zakwestionowania
prawidłowości tego ustalenia.
Stosowanie prawa materialnego zdeterminowane jest ustaleniami faktycznymi
dokonanymi w sprawie. Ustalenie, że powodowi przysługiwały autorskie prawa
majątkowe przesądza przyjęcie, że przysługuje mu roszczenie o ochronę tych praw i że
powód ma legitymację procesową w sprawie o ich ochronę. Przyjęcie przez Sąd
Apelacyjny, wbrew ustaleniu dokonanemu przez Sąd pierwszej instancji, które nie tylko
że nie zostało skutecznie podważone w apelacji ale w ogóle nie zostało objęte jej
zarzutami, iż powód nie udowodnił, że przysługują mu autorskie prawa majątkowe – co
uzasadnia oddalenie powództwa – nastąpiło z mającym istotny wpływ na wynik sprawy
naruszeniem art. 378 § 1 w związku z art. 230 i 233 § 1 k.p.c. Sprawia to, że skarga
kasacyjna jest zasadna.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.