Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 grudnia 2010 r., IV CSK 224/10
Celem zastosowania klauzuli porządku publicznego nie jest ochrona
konkretnego interesu strony, której dotyczy wyrok zagranicznego sądu, ale
ochrona porządku prawnego państwa, w którym wyrok ten ma być wykonany.
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sędzia SA Jan Kremer
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "S.L." w L. (Republika Czeska) przy
uczestnictwie "F.A.S.", spółki z o.o. w S.K. o stwierdzenie wykonalności na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Hradec Králové
(Republika Czeska) z dnia 3 stycznia 2008 r., po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2010 r. skargi kasacyjnej uczestnika
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 maja 2009 r.
oddalił skargę kasacyjną oraz wniosek wnioskodawcy o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy stwierdził wykonalność na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Hradec Králové,
Oddział w Pardubicach z dnia 3 stycznia 2008 r., utrzymanego w mocy
postanowieniem Sądu Najwyższego w Pradze z dnia 7 maja 2008 r., orzekającego
o zabezpieczeniu roszczenia wnioskodawcy o wstrzymanie przez uczestnika
produkcji i sprzedaży autobusów o określonych w pozwie oznaczeniach, przez
zobowiązanie uczestnika do zaprzestania produkcji, importu, eksportu, sprzedaży,
dystrybucji i promowania autobusu "S.", zarówno samodzielnie, jak też za
pośrednictwem osoby trzeciej. Pozew wnioskodawcy wniesiony do Sądu
Wojewódzkiego w Hradec Králové, Oddział w Pardubicach oparty został na
twierdzeniach o dopuszczeniu się przez uczestnika czynów nieuczciwej
konkurencji, tj. naruszenia tajemnicy produkcyjnej i techniczno-handlowej w
rozumieniu art. 51 cz.k.h., ewentualnie know how w zakresie podstawowych
elementów konstrukcyjnych autobusów "S.".
Sąd Okręgowy przyjął, że wniosek, który podlegał rozpoznaniu na podstawie
art. 41 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznania orzeczeń sądowych oraz ich wykonania w sprawach cywilnych
i handlowych (Dz.Urz. WE L 12 z dnia 16 stycznia 2001 r., s. 1, Dz. Urz. UE rozdział
19, t. 4, s. 42 – dalej: "rozporządzenie") spełniał warunki przewidziane w art. 53, w
związku z tym, na podstawie art. 41 powinno nastąpić stwierdzenie wykonalności
postanowienia objętego wnioskiem.
W zażaleniu uczestnik zarzucił naruszenie klauzuli porządku publicznego
określonej w art. 34 ust. 1 rozporządzenia. Wniósł o oddalenie wniosku lub o
uzależnienie wykonania orzeczenia od złożenia przez wnioskodawcę kaucji w
kwocie 10 000 000 zł na zabezpieczenie roszczeń odszkodowawczych uczestnika,
jakie powstaną z chwilą jego uchylenia. W razie wątpliwości co do wykładni pojęcia
"porządek publiczny", wniósł o skierowanie przedstawionego w zażaleniu pytania
prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny Gdańsku oddalił zażalenie.
Wskazał, że sąd może odmówić stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu
zagranicznego jedynie z przyczyn określonych w art. 34 i 35 RWE, a zgodnie art. 35
ust. 2 RWE zagraniczne orzeczenie nie może być przedmiotem jego kontroli
merytorycznej. Kierując się tą zasadą, Sąd Apelacyjny oddalił wnioski dowodowe
uczestnika, w tym wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, jako
zmierzające do wykazania, że zabezpieczenie roszczeń wnioskodawcy nie wymaga
orzeczonego przez sąd czeski zakazu produkcji i sprzedaży autobusów "S." jako
całości i że wykonanie zabezpieczenia spowoduje dla uczestnika skutki likwidacji.
Nie znalazł podstaw do zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem
dotyczącym wykładni pojęcia „porządku publicznego”, które – w jego ocenie –
zostało już dostatecznie wyjaśnione w orzecznictwie.
Wskazał, że podstawą odmowy stwierdzenia wykonalności może być
oczywista sprzeczność uznania z porządkiem publicznym państwa członkowskiego.
Zgodnie ze stanowiskiem, jakie prezentuje orzecznictwo Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości, klauzula porządku publicznego powinna być używana w
sytuacjach wyjątkowych, a odwołanie się do niej jest dopuszczalne, jeżeli uznanie
byłoby w stopniu niedającym się zaakceptować sprzeczne z porządkiem prawnym
państwa uznającego i naruszałoby jego fundamentalną zasadę.
Nie podzielił zarzutu skarżącego, że postanowienie sądu czeskiego zmierza
do zaspokojenia roszczenia wnioskodawcy, co naruszałoby podstawową zasadę
polskiego porządku prawnego wyrażoną w art. 731 k.p.c., przepis ten bowiem – jak
stwierdził – nie ma zastosowania przy zabezpieczeniu roszczeń niepieniężnych. Za
pozostającą poza zakresem rozpoznawanej sprawy uznał podnoszoną przez
uczestnika okoliczność, że wnioskodawca domaga się przed sądem czeskim w
kolejnych wnioskach dalszych zabezpieczeń ustanawiających zakaz produkcji i
sprzedaży przez uczestnika kolejnych autobusów.
Jako nieuzasadniony oddalił zarzut uczestnika naruszenia klauzuli porządku
publicznego przez pozbawienie go przed sądem czeskim prawa do obrony, zarzut
ten bowiem uczestnik podnosił uprzednio w skardze konstytucyjnej złożonej do
czeskiego Sądu Konstytucyjnego, która została oddalona. Wskazał też, że zgodnie
z art. 34 pkt 2 RWE, sąd nie uznaje orzeczenia, jeżeli pozwanemu, który nie wdał
się w spór, nie doręczono odpisu pisma wszczynającego postępowanie lub
dokumentu równorzędnego w odpowiednim czasie i w sposób, który umożliwia
przygotowanie obrony, chyba że pozwany w odpowiednim czasie nie wniósł
środków zaskarżenia. Uczestnikowi doręczono pismo wszczynające postępowanie
oraz orzeczenia sądów czeskich, które zaskarżył on w wymaganych terminach,
jednak bez powodzenia.
W skardze kasacyjnej uczestnika skarżący zarzucił naruszenie art. 3 ust. 1
lit. a oraz art. 28-30 TWE przez ich niezastosowanie, w tym zaniechanie analizy,
czy zasada swobodnego przepływu towarów, zakaz stanowienia ograniczeń
ilościowych oraz wszelkich środków równoważnych stanowią składową polskiego
porządku prawnego, o którym mowa w art. 34 ust. 1 rozporządzenia, naruszenie
art. 45 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 34 ust. 1 i 2 rozporządzenia przez
oddalenie żądania uczestnika odmowy stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów
czeskich przy zastosowaniu błędnej interpretacji art. 34 ust. 1, zgodnie z którą
przepis ten może być stosowany wyjątkowo i tylko w przypadkach oczywistych, co
w sprawie nie miało miejsca, oraz art. 34 ust. 2 przez przyjęcie, że określa on
jedyny możliwy przypadek pozbawienia prawa do obrony, naruszenie art. 731 w
związku z art. 755 § 1 pkt 1 k.p.c. przez uznanie, że dokonane przez sądy czeskie
zabezpieczenie nowacyjne nie narusza reguły przewidzianej w art. 731 k.p.c.,
naruszenie art. 328 § 2, art. 378 i 368 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. przez
nierozpatrzenie zarzutów uczestnika dotyczących naruszenia wskazanych
przepisów Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz naruszenie art.
233 w związku z art. 227 k.p.c. przez odmowę przeprowadzenia dowodów
wnioskowanych przez uczestnika opartą na błędnej ocenie, że zmierzają do
rozpoznania meritum sprawy.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, względnie o uchylenie
postanowień obu Sądów i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania lub zmianę zaskarżonego postanowienia przez zmianę postanowienia
Sądu Okręgowego i odmowę stwierdzenia wykonalności przedmiotowego
postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie „porządku publicznego” w rozumieniu art. 34 pkt 1 rozporządzenia
obejmuje podstawowe normy tworzące system prawny danego państwa,
wynikające z ustawy konstytucyjnej oraz rządzące poszczególnymi dziedzinami
prawa. Należą do nich normy i wartości leżące u podstaw danego systemu
prawnego. Powołanie się na zasadę porządku publicznego jako przesłankę
odmowy uznania i wykonania orzeczenia sądu zagranicznego może opierać się na
twierdzeniu o naruszeniu zasad ustanowionych przez prawo międzynarodowe. W
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wskazuje się na
naruszenia zasad ustanowionych przez konwencję o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności z 1950 r. jako podstawę powołania się na klauzulę
porządku publicznego (m.in. orzeczenia w sprawie Krombach v. Bamberski, C 7/98,
wyrok z dnia 28 marca 2000 r., ECR 2000/3/I-01935, oraz w sprawie Palladoah v.
Netherlands z dnia 22 września 1994 r., A. 297–B).
Stosowanie klauzuli porządku publicznego mogą uzasadniać tylko normy
bezwzględnie obowiązujące o fundamentalnym charakterze dla systemu prawnego.
Aktualne pozostają w odniesieniu do art. 34 pkt 1 RWE wskazania co do wykładni i
stosowania klauzuli porządku publicznego wynikające z dotychczasowego
orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w myśl których odwołanie
się do tej klauzuli może nastąpić jedynie wtedy, gdy uznanie lub wykonanie
orzeczenia wydanego w innym układającym się państwie byłoby sprzeczne w
niedopuszczalnym stopniu z porządkiem prawnym państwa, w którym dochodzi do
wykonania orzeczenia, ponieważ narusza zasadę podstawową. Złamanie zakazu
kontroli orzeczenia zagranicznego co do meritum jest możliwe, jeżeli naruszenie
stanowi oczywiste pogwałcenie zasady prawnej uważanej za istotną w porządku
prawnym państwa, w którym dochodzi do wykonania lub pogwałcenie prawa
uznanego w tym porządku za podstawowe.
Przepis art. 34 pkt 1, który stanowi przeszkodę w realizacji celu
rozporządzenia, tj. zagwarantowania swobodnego przepływu orzeczeń w sprawach
cywilnych i handlowych między poszczególnymi państwami Wspólnoty, powinien
być interpretowany w sposób ścisły (wyrok Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 1994 r. w sprawie Solo Kleinmotoren, C-414/92,
ECR 1994/6/I-02237). Ze względu na zakaz merytorycznej kontroli orzeczenia
zagranicznego, wynikający z art. 36 i 45 ust. 2 RWE, sąd państwa wezwanego nie
może odmówić uznania lub wykonania orzeczenia jedynie z powodu różnicy między
normą prawną zastosowaną przez sąd państwa pochodzenia a normą, jaką
zastosowałby sąd państwa wezwanego, gdyby to on orzekał w sprawie. Sąd
państwa wezwanego nie może też badać prawidłowości oceny prawnej ani oceny
stanu faktycznego dokonanych przez sąd państwa pochodzenia (wyrok
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 marca 2000 r., C-7/98, pkt 36).
Istota niezgodności orzeczenia sądu zagranicznego z porządkiem prawnym
państwa wezwanego w kontekście klauzuli porządku publicznego nie polega na
jego niezgodności z przepisami prawa tego państwa, nawet bezwzględnie
obowiązującymi, lecz na sprzeczności skutków jego uznania i wykonania z
podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa, w którym ma ono nastąpić.
Jak ustalono w piśmiennictwie, „zasadą prawną” w przyjętym tu rozumieniu jest
norma nadrzędna, bardziej ogólna i chroniąca dobro szczególnie cenne w
porównaniu z innymi „zwykłymi normami”. Chodzi przy tym nie o każdą zasadę
prawną, lecz jedynie o niektóre „podstawowe” dla porządku prawnego.
Podkreślenia wymaga, że celem klauzuli porządku publicznego, o której mowa, nie
jest ochrona konkretnego interesu strony, naruszonego np. przez błędne
zastosowanie przepisu, czy jego niezastosowanie, lecz ochrona porządku
prawnego państwa wezwanego.
Oczywiście chybione ze wskazanych przyczyn jest powoływanie się przez
skarżącego na sprzeczność orzeczenia z art. 731 w związku z art. 755 k.p.c. jako
podstawę uzasadniającą odmowę jego wykonania na terenie Polski, jak też
wywodzenie tej sprzeczności z przekonania o tym, jak o udzieleniu zabezpieczenia
w zawisłej miedzy stronami spawie orzekłby na jego podstawie sąd polski. Należy
podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, że zakaz wynikający z art. 731 k.p.c. nie
dotyczy zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych przez unormowanie praw i
obowiązków stron na czas trwania postępowania (art. 755 § 1 pkt 1 k.p.c.). (...)
Nie może odnieść skutku skierowana pod adresem orzeczeń sądów czeskich
krytyka dotycząca orzeczonego sposobu zabezpieczenia i związany z nią postulat
dokonania „choćby pobieżnej, merytorycznej oceny okoliczności niniejszej sprawy,
na potrzeby oceny, czy rozstrzygnięcia sądów czeskich mają charakter arbitralny i
jawnie dyskryminacyjny”, gdyż sprzeciwiają się temu bezwzględne przepisy art. 36 i
45 ust. 1 rozporządzenia. W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny trafnie nie podzielił
stanowiska uczestnika, który formułując zarzut pozbawienia go przed sądami
czeskimi prawa do obrony, przez oparcie rozstrzygnięcia na prywatnej opinii
biegłego i braku wyważenia interesów obu stron, zmierzał w istocie do narzucenia
Sądowi Apelacyjnemu powinności merytorycznej kontroli orzeczenia sądu
czeskiego.
Nie zachodzi zarzucane w skardze kasacyjnej naruszenie art. 34 i 45 RWE
przez nieuwzględnienie przy wydawaniu zaskarżonego postanowienia, że
postanowienie sądu czeskiego o zabezpieczeniu, zakazujące przedsiębiorcy –
uczestnikowi w innym państwie produkcji, importu, eksportu, sprzedaży i dystrybucji
opisanego w nim autobusu jest niezgodne z zasadą swobodnego przepływu
towarów i wolnej konkurencji wynikającą z art. 3 ust. 1 lit a oraz art. 28-30 TWE,
która weszła do krajowego porządku prawnego.
Pozostawiając na uboczu kwestię, czy zarzucane błędne zastosowanie prawa
wspólnotowego, w szczególności zasady swobodnego przepływu towarów i
swobody konkurencji, stanowi oczywiste naruszenie zasady prawa traktowanej jako
podstawowa w ramach polskiego porządku prawnego, w pierwszej kolejności
wskazać trzeba, że zasada ta ustanawia ochronę działań zgodnych z prawem i nie
ma charakteru bezwzględnego. Zgodnie z art. 30 TWE, wymiana handlowa między
państwami członkowskimi Unii Europejskiej może zostać zakazana lub
ograniczona, jeżeli jest to uzasadnione m.in. ochroną własności komercyjnej i
przemysłowej. Do istoty sporu należy w konkretnej sprawie badanie i ocena
istnienia przesłanek ustanowienia takiego zakazu lub ograniczenia. Sąd czeski
przyjął, że zostało ono wykazane umową licencyjną, protokołami przekazania
dokumentacji rysunkowej oraz opinią biegłego, z których wynika, iż uczestnik, mimo
wygaśnięcia umowy licencyjnej, nadal produkuje autobusy zawierające jednakowe z
nią elementy. Ocena tych ustaleń i opartych na nich ocen prawnych nie należała, o
czym już była mowa, do kognicji Sądu Apelacyjnego. Zbędne było zatem
dowodzenie – czego domagał się uczestnik – okoliczności mających prowadzić do
ich podważenia, a to uzasadniało oddalenie zgłoszonych przez niego wniosków
dowodowych. Nie doszło więc do zarzucanego naruszenia art. 233 w związku z art.
227 k.p.c. W tej sytuacji dostrzeżony przez skarżącego niedostatek motywacji
stanowiska Sądu Apelacyjnego w zakresie dotyczącym oddalenia zarzutów
naruszenia art. 3 ust. 1 lit. a oraz 28-30 TWE, który – chociaż okazał się
uzasadniony – nie mógł wpłynąć na wynik sprawy.
Nie można odmówić racji twierdzeniu skarżącego, że naruszenie zasad
porządku publicznego w zakresie prawa procesowego wykracza poza sytuację
określoną w art. 34 ust. 2 rozporządzenia, zachodzi ono bowiem wówczas, gdy
postępowanie przed sądem pochodzenia orzeczenia w sposób rażący odbiega od
podstawowych zasad prawa procesowego, którymi są reguły i gwarancje
procesowe państwa uznającego i na ich gruncie nie może być zaakceptowane.
Naruszenia takie jednak, sprowadzające się do twierdzonej przewlekłości
postępowania, co było już przedmiotem postępowania przed Sądem
Konstytucyjnym w Pradze, który oddalił skargę uczestnika, nie zostały przez
uczestnika wykazane.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).