Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 5 STYCZNIA 2011 R.
V KK 116/10
Niestawiennictwo należycie powiadomionego o terminie rozprawy
apelacyjnej pełnomocnika wyznaczonego dla wnioskodawcy z powodu
określonego w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., tamuje rozpoznanie sprawy o od-
szkodowanie dochodzone na podstawie art. 552 k.p.k. (art. 79 § 3 k.p.k. w
zw. z art. 450 § 3 k.p.k. i art. 556 § 3 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN J. Sobczak.
Sędziowie SN: K. Cesarz (sprawozdawca), Z. Puszkarski.
Prokurator Prokuratury Generalnej: L. Nowakowski.
Sąd Najwyższy w sprawie Stefana L., o zadośćuczynienie za nie-
słuszne zatrzymanie, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 5
stycznia 2011 r. kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 7 października 2009 r., utrzymują-
cego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w L. z dnia 10 czerwca 2009 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i p r z e k a z a ł sprawę Sądowi Apelacyjne-
mu w W. do ponownego rozpoznania (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z dnia 10 czerwca 2009 r., oddalił
wniosek Stefana L. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzy-
manie w dniu 9 maja 2006 r., przez funkcjonariuszy Policji.
W apelacji zarzucono błędy w ustaleniach faktycznych oraz obrazę
prawa materialnego w postaci art. 244 § 1 k.p.k. i art. 15 ustawy o Policji,
po czym wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie żądanego
zadośćuczynienia albo uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 7 października 2009 r., Sąd Apelacyjny w W. utrzy-
mał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł pełnomocnik wnio-
skodawcy z urzędu, zarzucając wystąpienie uchybienia wymienionego w
art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., ponieważ w rozprawie apelacyjnej nie uczestni-
czył pełnomocnik wnioskodawcy, oraz rażące naruszenie: art. 5 ust. 1 lit.c
Europejskiej Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wol-
ności, art. 41 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 244 § 1 k.p.k., a nadto obrazę
art. 2 § 2, art. 4, art. 5 § 2, art. 7 i art. 424 § 1 k.p.k.
W konkluzji skarżący wnosił o uchylenie obu wyroków i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wnosił o jej oddalenie,
natomiast na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej po-
stulował o uwzględnienie kasacji z uwagi na wystąpienie uchybienia z art.
439 § 1 pkt 10 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Trafny jest zarzut zaistnienia tzw. bezwzględnego powodu odwoław-
czego, określonego w art. 439 § 1 pkt 10 część druga k.p.k. Przypomnieć
3
należy, że Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 28 maja 2007 r. wyznaczył
wnioskodawcy na podstawie art. 556 § 3 zd. 2 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt
3 k.p.k. pełnomocnika z urzędu, po przeprowadzeniu dowodu z opinii
dwóch biegłych lekarzy psychiatrów, złożonej w sprawie II K 731/06 Sądu
Rejonowego w L., którzy stwierdzili u Stefana L. cechy osobowości parano-
icznej, i w związku z tym znacznie ograniczoną możność rozpoznania zna-
czenia czynu oraz pokierowania swym postępowaniem, polegającego na
znieważeniu funkcjonariuszy Policji bezpośrednio przed zatrzymaniem
wnioskodawcy (art. 226 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.). W sprawie tej bie-
gli ostatecznie stwierdzili, że Stefan L. z uwagi na chorobę psychiczną w
postaci zespołu urojeniowego tempore criminis miał całkowicie zniesioną
poczytalność i „może uczestniczyć w postępowaniu karnym w sensie fi-
zycznym, natomiast nie jest w stanie samodzielnie realizować linii obrony z
uwagi na występujące zaburzenia myślenia”. Opinia ta oraz uzupełniające
ustnie opinie zespołów biegłych, którzy występowali w tejże sprawie, sta-
nowiły jedną z podstaw prawomocnego umorzenia postępowania wobec
Stefana L. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. o zarzucony czyn z art. 226
§ 1 k.k. z powodu niepoczytalności oskarżonego. Orzeczenia Sądów obu
instancji – z dnia 3 marca 2004 r. i z 24 kwietnia 2009 r., a także akta je
zawierające, Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 10 czerwca 2009 r. zali-
czył do materiału dowodowego. Brał w niej udział pełnomocnik z urzędu.
Nie ulega zatem wątpliwości, że nie tylko w czasie postępowania pierwszo-
instancyjnego, ale również postępowania odwoławczego zachodziła uza-
sadniona wątpliwość co do poczytalności wnioskodawcy, określona w art.
79 § 1 pkt 3 k.p.k., rozumiana na gruncie procesowym w ten sposób, że nie
jest on w stanie bez pomocy pełnomocnika prowadzić rozsądnej (rozum-
nej) obrony; tu – swoich praw (zob. wywód postanowienia z dnia 29 marca
2010 r., I KZP 6/10, OSNKW 2010, z. 8, poz. 65). Dostrzegł to już Sąd
pierwszej instancji, który wyznaczył wnioskodawcy pełnomocnika z urzędu,
4
uznając, że postępowanie musi się toczyć z jego udziałem. Wyrazem
uznania nie tylko obowiązkowej reprezentacji, ale i obowiązkowego
uczestnictwa pełnomocnika w rozprawie było jej odroczenie w dniu 28 maja
2007 r., w celu umożliwienia mu zapoznania się z aktami i wezwania go do
udziału w niej. Sąd jako podstawę takiej decyzji trafnie wskazał art. 556 § 3
zd. 2 k.p.k. Przepis ten stanowi, że „żądający odszkodowania może usta-
nowić pełnomocnika. Przepisy art. 78 – 81 stosuje się odpowiednio”. Ode-
słanie do całego art. 79 k.p.k. powoduje konieczność stosowania również §
3, określającego, że udział w rozprawie obrońcy, a więc i pełnomocnika, w
wypadku, o którym mowa w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., jest obowiązkowy.
Przepis art. 556 § 3 zd. 2 k.p.k., czego nie dostrzeżono w pisemnej odpo-
wiedzi na kasację, dopełnia dyspozycję art. 88 § 1 k.p.k., a w odniesieniu
do art. 78 k.p.k. jedynie ją powtarza. Rezultaty wykładni systemowej wyklu-
czają przyjęcie, że art. 88 § 1 k.p.k. stanowi swoisty lex specialis do art.
556 § 3 zd. 2 k.p.k., tylko dlatego, że ten pierwszy przepis również powołu-
je art. 78 k.p.k.
Obowiązek odpowiedniego stosowania art. 79 (w tym § 3) k.p.k. do
pełnomocnika, wynikający z dyspozycji art. 556 § 3 zd. drugie k.p.k., po-
szerza o pełnomocnika wnioskodawcy obarczonego cechą, o której mowa
w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., krąg osób, objętych dyspozycją art. 450 § 1 k.p.k.
Do takiego pełnomocnika nie ma więc zastosowania art. 450 § 2 k.p.k.,
przewidujący fakultatywny tylko udział pełnomocnika w rozprawie odwo-
ławczej, jeżeli prezes sądu lub sąd nie uzna jego udziału za konieczny. W
konsekwencji, niestawiennictwo należycie powiadomionego o terminie roz-
prawy apelacyjnej pełnomocnika wyznaczonego dla wnioskodawcy z po-
wodu określonego w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., tamuje rozpoznanie sprawy o
odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 552 k.p.k. (art. 79 § 3 k.p.k.
w zw. z art. 450 § 3 k.p.k. z art. 556 § 3 k.p.k.). Słusznie też zauważono w
literaturze, że udział pełnomocnika w rozprawie jest obowiązkowy, ponie-
5
waż art. 79 § 3 k.p.k. nie ogranicza obowiązkowego udziału obrońcy w roz-
prawie głównej, lecz przewiduje go w odniesieniu do wszystkich rozpraw
(P. Hofmański, E. Sadzik i K. Zgryzek,: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz do art. 468 – 682, t. III, Warszawa 2007, s. 407). Niebranie
przez takiego pełnomocnika udziału w rozprawie powoduje więc koniecz-
ność uchylenia zaskarżonego orzeczenia niezależnie od granic zaskarże-
nia i podniesionych zarzutów (art. 439 § 1 pkt 10 część druga k.p.k.).
Pierwszy zarzut kasacyjny, to jest wystąpienie bezwzględnej przy-
czyny odwoławczej, okazał się zatem zasadny. Rozpoznanie skargi w tym
zakresie było wystarczające dla wydania wyroku, a rozpoznanie pozosta-
łych jawiło się jako przedwczesne (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Wyznaczając rozprawę Sąd odwoławczy będzie respektował przyto-
czone wyżej zapatrywanie prawne, a rozpatrując merytorycznie apelację
skonfrontuje powód zatrzymania, wymieniony w protokole zatrzymania
osoby, z kumulatywnymi podstawami zastosowania tego środka przymusu,
określonymi w art. 244 § 1 k.p.k., oraz oceni, czy niewskazanie którejkol-
wiek z tych akcesoryjnych podstaw w protokole zatrzymania przesądza o
jego niezasadności, czy zasadność tę można wykazywać przy pomocy tak-
że innych środków dowodowych.