Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 161/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
przeciwko Jerzemu O. i Bożenie O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 września 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną
2) zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę
2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego
3) zasądza od Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego kwotę
2700,- (dwa tysiące siedemset) złotych na rzecz adwokata
Olgierda Ś., powiększoną o podatek VAT, z tytułu zwrotu
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
pozwanym z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 września 2009 r. Sąd Apelacyjny na skutek apelacji
pozwanych Jerzego O. i Bożeny O. w sprawie o zapłatę przeciwko Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zmienił wyrok Sądu Okręgowego. z dnia
28 listopada 2007 r. w ten sposób, że skorygował o jeden dzień okres za jaki
zostały w stosunku rocznym zasądzone odsetki od kwoty 120.468,13 złotych,
oddalając powództwo o zapłatę odsetek w wysokości 65% w stosunku rocznym od
tej kwoty za dzień 11 lutego 1994 r. i w pozostałym zakresie oddalając apelację
oraz zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz powódki zwrot kosztów
postępowania apelacyjnego.
Według ustalonego stanu faktycznego pomiędzy pozwanymi Jerzym
i Bożeną małżonkami O. a Bankiem Spółdzielczym w Ł. została zawarta dnia 21
kwietnia 1993 r. umowa o spłatę zrestrukturyzowanego długu, w myśl której
pozwani zobowiązali się do spłaty długu w wysokości 1.2014.681.300 starych
złotych w terminie do dnia 15 października 1998 r., w określonych w umowie
półrocznych ratach, płatnych od dnia 15 kwietnia 1994 r. do dnia 15 października
1998 r. W umowie Bank zastrzegł sobie prawo do postawienia
zrestrukturyzowanego długu w stan natychmiastowej wymagalności w przypadku
m.in. niezrealizowania planu naprawczego. Zawierając umowę Bank dokonał
restrukturyzacji zadłużenia, zgodnie z postanowieniami umowy z dnia 14 listopada
1992 r., zawartej z Bankiem Spółdzielczym w G., działającym w imieniu i na rzecz
Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa.
Dnia 4 lutego 1994 r. Bank Spółdzielczy w Ł. wypowiedział pozwanym
umowę z dnia 21 kwietnia 1993 r. i wyznaczył termin spłaty długu na dzień 11
lutego 1994 r., podając za przyczynę wypowiedzenia umowy niewywiązywanie się
przez Jerzego O. i Bożenę O. z ustalonych umownie terminów spłat rat kredytów i
odsetek oraz wyzbywanie się majątku ruchomego bez dokonywania spłat
zadłużenia, które to niedokonywanie spłat było bezsporne. Wierzytelność określona
umową pozostawała w dyspozycji Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia
Rolnictwa w W. Na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (jedn. tekst Dz. U. z
2005 r. Nr 31, poz. 264 ze zm., dalej jako ustawa z 1993 r.), do Agencji tej przeszły
3
środki finansowe i inne mienie dotychczasowego Funduszu Restrukturyzacji i
Oddłużenia Rolnictwa oraz zobowiązania i wierzytelności tego Funduszu.
Dnia 18 lutego 1998 r. Jerzy i Bożena małżonkowie O. wnieśli przeciwko
powodowi pozew o stwierdzenie nieważności umowy z dnia 21 kwietnia 1993 r.
z powodu zawarcia tej umowy pod wpływem błędu. Powództwo to zostało
prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 21 października 2003
r., a apelacja Jerzego O. i Bożeny O. została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 13 września 2005 r.
W niniejszej sprawie uwzględnienie powództwa Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa wobec pozwanych Jerzego O. i Bożeny O. nastąpiło na
podstawie art. 353 § 1 k.c.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. pozwani zarzucili wyrokowi Sądu Apelacyjnego z dnia 15
września 2009 r. naruszenie przepisów postępowania cywilnego, tj. art. 386 § 1
k.p.c. przez nieuwzględnienie okoliczności, że powód nie miał zdolności procesowej
do występowania z roszczeniem, co winno było skutkować oddaleniem powództwa.
Naruszenie przepisów prawa materialnego dotyczy błędnej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania art. 118 k.c. polegające na nieuwzględnieniu zarzutu
przedawnienia roszczeń w zakresie odsetek, które, jak sformułowano w skardze
„traktować należy jako świadczenie okresowe przedawniające się z upływem 3 lat,
przyjmując, że odsetki, tak jak należność główna przedawniają się z upływem 10 -
letniego terminu przedawnienia". Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o
kosztach postępowania kasacyjnego, z tym, że koszty pomocy prawnej udzielonej
pozwanym z urzędu powinny zostać zasądzone w wysokości 150% stawki
minimalnej.
W odpowiedzi na skargę strona powodowa wniosła o jej oddalenie
z zasądzeniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu.
Niezasadny jest zarzut naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 386 § 1
k.p.c. poprzez nieoddalenie powództwa ze względu na brak, jak stwierdzili skarżący
4
zdolności procesowej powodowej Agencji. Na wstępie należy stwierdzić,
że zdolność procesowa, którą określa art. 65 k.p.c. dotyczy zdolności podmiotów
prawa (osób fizycznych, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych), które
mają zdolność do podejmowania czynności procesowych. Brak zdolności
procesowej może zostać naprawiony na podstawie art. 70 i 71 k.p.c., a jeżeli to nie
nastąpi pozew podlega odrzuceniu przez sąd (art. 199 § 2 k.p.c.). Z wywodów
skargi wynika, że skarżącym chodzi nie o zarzucenie zaskarżonemu wyrokowi
naruszenia przepisów postępowania cywilnego w związku z brakiem zdolności
procesowej Agencji, ale o brak legitymacji czynnej powodowej Agencji.
Z treści art. 12 ust. 1 i 2 powołanej ustawy z 1993 r. wynika, że z dniem
wejścia w życie tej ustawy do Agencji przeszły środki finansowe i inne mienie
dotychczasowego Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa oraz
zobowiązania i wierzytelności finansowe tego Funduszu, a Agencja przejęła także
zobowiązania i wierzytelności powstałe z tytułu zwrotnej pomocy budżetowej, jaka
udzielona została przez ministra właściwego do spraw rozwoju wsi na
restrukturyzację i modernizację rolnictwa przed powstaniem Funduszu
Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa. Trudno zapewne o wyraźniejsze
wskazanie woli ustawodawcy co do następstwa prawnego powstałej Agencji
w stosunku do ogółu zobowiązań i wierzytelności dotychczasowego Funduszu,
którego dłużnikami byli pozwani. Odnosi się to również do wątpliwości zgłoszonych
przez skarżących, czy wierzytelności wynikające z umów zawieranych
z Funduszem będącym dysponentem środków Skarbu Państwa Ministra Rolnictwa
i Gospodarki Żywnościowej są wierzytelnościami w rozumieniu art. 12 ustawy
z 1993 r.
Z treści powołanego wcześniej przepisu wynika, że wszelkie wierzytelności
przysługujące Funduszowi na podstawie zawartych z nim umów przeszły na rzecz
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, tym bardziej, jeśli wierzytelności
te mają źródło w środkach Skarbu Państwa. Kwestia ta wielokrotnie znajdowała
podobne rozstrzygnięcie w orzecznictwie (por. uchwałę SN z dnia 11 października
2001 r., III CZP 45/01, OSNC 2002, nr 6, poz. 73; wyrok Sądu Apelacyjnego
w Lublinie z dnia 20 lipca 2005 r., I ACa 370/05, niepubl.; wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 23 listopada 2005 r., VI ACa 242/05, niepubl.; wyrok Sądu
5
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2006 r., VI ACa 848/06, niepubl.
W wyroku z dnia 23 grudnia 1996 r. (I ACr 395/96, niepubl.) Sąd Apelacyjny trafnie
zwrócił uwagę na to, że majątek Funduszu pochodził ze środków określonych w § 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1992 r. w sprawie zasad
funkcjonowania oraz źródeł zasilania Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia
Rolnictwa (Dz. U. Nr 49, poz. 222 ze zm.), a w związku z tym, że był to fundusz
celowy, wyodrębniony w ramach budżetu; tylko zobowiązania związane
z majątkiem Funduszu, a nie wszelkie zobowiązania przejęła Agencja na podstawie
art. 12 ustawy z 1993 r. To samo można odnieść do wierzytelności, najpierw
Funduszu, a następnie Agencji, przy czym z porównania regulacji prawnych
dotyczących obu tych podmiotów (ustawy z 1993 r. i powołanego rozporządzenia
z 1992 r., mającego podstawę w art. 31 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 31 stycznia
1989 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz.U. Nr 4, poz. 22 ze zm.) widać tożsamość
ich zadań, w szczególności w zakresie szeroko rozumianej pomocy udzielanej
rolnictwu i gospodarstwom rolnym w celu ich modernizacji.
Takie właśnie względy leżały u podstaw umowy zawartej w 1993 r. między
pozwanymi a Bankiem działającym w imieniu i na rzecz Funduszu Restrukturyzacji
i Oddłużenia Rolnictwa, udzielającym pomocy pozwanym w restrukturyzacji ich
zadłużenia z tytułu prowadzenia działalności rolniczej. W rezultacie
niezrealizowania planu naprawczego, towarzyszącego restrukturyzacji nastąpiło,
zgodnie z warunkami umowy jej wypowiedzenie i powstanie wierzytelności dla
Funduszu, a następnie Agencji, co stało się przedmiotem roszczenia Agencji
w niniejszej sprawie. Artykuł 12 ustawy z 1993 r. ma zastosowanie do stosunku
zobowiązaniowego, łączącego powodową Agencję i pozwanych, tak jak przyjął
to Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku.
Nie może być także uwzględniony zarzut naruszenia art. 118 k.c. Przepis ten
stanowi o dziesięcioletnim terminie przedawnienia, a dla roszczeń okresowych oraz
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej termin ten wynosi trzy lata.
Skarżący w toku procesu, także w apelacji nie podnosili przedawnienia roszczeń
o odsetki za okres od kwietnia 1993 r. do listopada 1998 r., zarzucając jedynie
przedawnienie roszczeń powódki ze względu na terminy przedawnienia roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zarzut ten nie został
6
uwzględniony przez Sąd pierwszej instancji, natomiast dziesięcioletni termin
przedawnienia roszczenia głównego w niniejszej sprawie nie był podważany
w apelacjach pozwanych.
Odsetki stanowią świadczenie pieniężne uboczne dłużnika, o charakterze
okresowym w rozumieniu art. 118 k.c. Najczęściej są liczone w stosunku rocznym
procentowo do świadczenia głównego. Termin trzyletni przedawnienia roszczenia
o odsetki jest niezależny od tego, czy roszczenie główne jest związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej, czy takim nie jest, jednak roszczenie
o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się
roszczenia głównego (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 26 stycznia
2005 r., III CZP 42/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 149; wyrok SN z dnia 9 czerwca
2005 r., III CK 619/04, Lex nr 180855). W sprawie niniejszej roszczenie główne nie
zostało jeszcze spełnione i nie przedawniło się, zatem nie rozpoczął się bieg
przedawnienia roszczeń o odsetki. Wniosek ten można wyprowadzić z art. 481 § 1
k.c. w związku z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., z których to przepisów wynika,
że żądanie zapłaty odsetek w okolicznościach niniejszej sprawy mogło zostać
zgłoszone przez wierzyciela dopiero, gdy znany mu był cały okres opóźnienia
dłużnika i to stanowiło najwcześniejszy możliwy termin, od którego zaczął biec
termin przedawnienia. Nie jest zatem trafne stanowisko podniesione przez
skarżących, że roszczenie o odsetki za opóźnienie w spłacie długu głównego za
wskazywany okres od 1993 do 1998 r. przedawniło się, ponieważ nie mógł zostać
określony, zgodnie z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. początek biegu tego
przedawnienia. Zarzut naruszenia art. 118 k.c. przez zaskarżony wyrok nie może
zostać uwzględniony.
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39814
k.p.c. skargę
kasacyjną oddalić, rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 39821
w związku z art. 98 i 391 § 1 k.p.c. oraz § 19 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).