I UK 227/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 14 stycznia 2011 r.
I UK 227/10
Rozliczanie zasiłków w rozumieniu art. 109 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.) nie obejmuje zwrotu nienależnie pobranych zasiłków.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Józef Iwulski, Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 stycznia
2011 r. sprawy z odwołania Marii S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w N.S. o wydanie zaświadczenia, na skutek skargi kasacyjnej ubezpie-
czonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 lutego 2010 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 22 kwietnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w N.S. odmówił Marii S. wydania zaświadczenia o treści podanej w jej wniosku z 30
marca 2009 r., tj. potwierdzającego, iż na dzień tego wniosku uległa przedawnieniu
jej należność na rzecz ZUS w wysokości 44.771,10 zł z tytułu zasiłku chorobowego
wypłaconego od 16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r., oraz od 23 stycznia 1998
r. do 28 czerwca 1998 r., wynikająca z decyzji z 9 lipca 1998 r.
Wyrokiem z dnia 24 września 2009 r., Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił
odwołanie Marii S. od powyższej decyzji. Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 9
lipca 1998 r. organ rentowy zobowiązał Marię S. do zwrotu wypłaconego zasiłku cho-
robowego za okres od 16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. oraz od 23 stycznia
1998 r. do 28 czerwca 1998 r. w łącznej kwocie 44.771,10 zł. Wnioskodawczyni od-
wołała się do powyższej decyzji. Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy
w Krakowie oddalił odwołanie, a postanowieniem z dnia 1 września 2003 r. odrzucił
apelację od wyroku. Postanowieniem z dnia 5 listopada 2003 r., Sąd Apelacyjny w
2
Krakowie oddalił zażalenie na postanowienie odrzucające apelację, wobec czego
wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie uprawomocnił się z dniem 14 sierpnia 2003 r.
Ze względu na brak dobrowolnej zapłaty 31 maja 2004 r. skierowano sprawę na
drogę egzekucji administracyjnej. Tytuł wykonawczy doręczono odwołującej się 16
listopada 2004 r. Egzekucja prowadzona przez Urząd Skarbowy w G. jest bezsku-
teczna.
Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona obecnie decyzja Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w N.S. jest prawidłowa. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że
istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się wyłącznie do kwestii, czy do prze-
dawnienia nienależnie pobranego przez Marię S. świadczenia należy stosować prze-
pisy ustawy z dnia 25 listopada 1986 roku o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych przewidujące 5-letni termin przedawnienia, czy przepisy ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w których przedaw-
nienie zostało obecnie wydłużone do 10 lat oraz czy należność ta uległa już prze-
dawnieniu. Przepis art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. stanowił, że
osoba, która pobrała nienależnie świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społeczne-
go, jest obowiązana do ich zwrotu. Należności z tytułu nienależnie pobranych świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od
dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej należność. Przepis art. 35 ust. 4 stoso-
wał się odpowiednio (art. 37 ust. 8). Stosownie do art. 35 ust. 4 ustawy bieg prze-
dawnienia przerywało odroczenie terminu płatności, rozłożenie spłaty należności na
raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności
tej został zawiadomiony dłużnik. Powołany wyżej akt prawny stracił moc z dniem 1
stycznia 1999 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych), z tym, że art. 35 ust. 4 ustawy stracił moc z dniem 25 listopada
1998 r. (art. 122 ust.1 pkt 1 i art.127 pkt 1). Stosownie do treści art. 84 ust. 1 obecnie
obowiązującej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała
nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego
zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa
cywilnego. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedaw-
nieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te
należności. Przepisy art. 24 ust. 5-5c stosuje się odpowiednio (art. 84 ust. 7 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych). Z art. 24 ust. 5b ustawy wynika, iż bieg terminu
3
przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzają-
cej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiado-
miony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Stosownie do art. 109
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenie społeczne i
zasiłki oraz zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne należne za okres do dnia 31 grudnia
1998 r. płatnicy składek są zobowiązani rozliczać i opłacać na podstawie przepisów
dotychczasowych. Maria S. w odwołaniu od zaskarżonej decyzji wywodziła, że po-
wyższy przepis ma zastosowanie do jej sytuacji z uwagi na to, że decyzja z dnia 9
lipca 1998 r. została wydana na podstawie przepisów ustawy z 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych i ocena wynikającego z niej zo-
bowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia powinna być dokonana w
świetle przepisów tej ustawy. W ocenie odwołującej się pojęcie „rozliczania zasiłków"
mieści w sobie również zasady ich zwrotu. Dlatego też - stosownie do art. 109
ustawy - powinny w jej przypadku mieć zastosowanie przepisy dotychczasowe (tj.
ustawa z 25 listopada 1986 roku o organizacji o finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych) przewidujące 5-letni termin przedawnienia. W związku z tym odwołująca się
podnosiła, że dochodzone przez ZUS należności uległy przedawnieniu, gdyż od daty
uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie (14 sierpnia 2003 roku)
upłynął już okres pięciu lat. W ocenie Sądu Okręgowego, powyższe twierdzenia od-
wołującej się są pozbawione podstaw, a to dlatego że do zaległości istniejącej na
koncie rozliczeniowym Marii S. należy stosować przepisy dotyczące przedawnienia
zawarte w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych. Brak jest podstaw do zastosowania przepisów dotychczasowych. Podstawy
takiej nie stanowi - wbrew twierdzeniom odwołującej się - art. 109 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, który odnosi się wyłącznie do rozliczania i opłacania skła-
dek i zasiłków. Za powyższym stanowiskiem przemawia chociażby okoliczność, że
art. 24 ustawy systemie ubezpieczeń społecznych (regulujący między innymi kwestie
przedawnienia) wszedł w życie - stosownie do art. 127 pkt 1 ustawy systemowej - z
dniem 25 listopada 1998 r., a więc przed datą 31 grudnia 1998 r. wskazaną w powo-
łanym wyżej art. 109 ustawy. Już to wskazuje, że ustawodawca nie zamierzał objąć
regulacją art. 109 instytucji przedawnienia. Ponadto w ocenie Sądu w pojęciu „rozli-
czania i opłacania" nie zawiera się kwestia biegu terminu przedawnienia należności.
W niniejszej sprawie wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie oddalający odwo-
łanie Marii S. od decyzji ZUS stwierdzającej istnienie zaległości uprawomocnił się
4
dnia 14 sierpnia 2003 r. Od dnia uprawomocnienia wyroku rozpoczął bieg 10 - letni
termin przedawnienia nienależnie pobranego świadczenia (wprowadzony z dniem 1
stycznia 2003 r. - powinno być 1 lipca 2004 r. - ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 121, poz. 1264, ze zm.). Zgodnie z dyspozycją art.
84 ust. 7 w związku z art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
przedawnienie zostało zawieszone i nie biegnie, ponieważ postępowanie egzekucyj-
ne do tej pory nie zostało ukończone. Sąd Okręgowy uznał, że należność z tytułu
nienależnie pobranego świadczenia nie uległa przedawnieniu, a zatem brak jest pod-
staw do wydania zaświadczenia o treści żądanej przez odwołującą się.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją wniesioną przez wnioskodawczy-
nię. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 24 lutego 2010 r., oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że przy niespornym
między stronami stanie faktycznym istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia,
czy do obowiązku zwrotu przez wnioskodawczynię wynikających z decyzji z dnia 9
lipca 1998 r. kwot nienależnie wypłaconego zasiłku chorobowego za okres od dnia
16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. w kwocie 30.114 zł oraz za okres od 23
stycznia 1998 r. do 20 czerwca 1998 r. w kwocie 14.657,10 zł należy stosować pię-
cioletni termin przedawnienia w oparciu o przepis art. 109 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585) w związku z art. 37 ust. 8 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o orga-
nizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr
25, poz. 137), jak domagała się apelująca, czy też w oparciu o art. 84 ust.7 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. W ocenie Sądu drugiej instancji, dla rozstrzy-
gnięcia powyższej kwestii zasadnicze znaczenie ma charakter świadczenia objętego
obowiązkiem zwrotu. Przepis art. 109 ustawy systemowej swoją dyspozycją obej-
muje bowiem rozliczanie i opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne i zasiłki
oraz zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne należne za okres do dnia 31 grudnia 1998 r. i
tylko w stosunku do wymienionych świadczeń odsyła do stosowania przepisów do-
tychczasowych. Tymczasem zobowiązanie wnioskodawczyni, wynikające z decyzji z
dnia 9 lipca 1998 r., dotyczy zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w postaci
zasiłku chorobowego za okresy wymienione w decyzji i zostało nałożone na wnio-
skodawczynię na skutek stwierdzenia tą samą decyzją, iż Maria S. od dnia 1 wrześ-
nia 1995 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu, wobec czego wypłacone jej
5
zasiłki chorobowe podlegają zwrotowi jako świadczenia nienależnie pobrane. Zda-
rzenie w postaci wypłacania zasiłku chorobowego wnioskodawczyni miało miejsce
pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) oraz ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji
i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Decyzja o obowiązku zwrotu wypłaconych
zasiłków została wydana także w dacie obowiązywania wymienionych ustaw, nato-
miast uprawomocniła się w czasie obowiązywania ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Ustawa zasiłkowa z 1974 r. utraciła moc z dniem 1 września 1999 r., a
w jej miejsce obowiązuje od tej daty ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.), która nie zawiera przepisu
przewidującego dalsze obowiązywanie (stosowanie) przepisów ustawy dawnej.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która weszła w życie z dniem 1 stycz-
nia 1999 r. (z wyjątkami wymienionymi w art. 127 pkt 1-5, które weszły w życie wcze-
śniej, lub po tej dacie), pozbawiła mocy prawnej ustawę o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych z 1986 r. (art. 122 pkt 1). W rozdziale 13 Przepisy przej-
ściowe i końcowe zawiera ona uregulowania przewidujące dalsze obowiązywanie
przepisów dotychczasowych. Nie dotyczą one jednak kwestii zwrotu nienależnie po-
branych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Rozpoznawanie spraw z zakresu
ubezpieczeń społecznych odbywa się w myśl przepisów Kodeksu postępowania cy-
wilnego (art. 1 k.p.c.). Stosownie do art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy sąd
wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozpra-
wy. Stan rzeczy, o którym mowa w powołanym przepisie, dotyczy nie tylko okolicz-
ności faktycznych, ale również obowiązującego w chwili wydania wyroku prawa ma-
terialnego. W myśl ogólnych zasad obowiązywania prawa w czasie ustawa później-
sza uchyla ustawę wcześniejszą, chyba że ustawa nowa przewiduje dalsze obowią-
zywanie niektórych przepisów ustawy dawnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego, z dniem
wejścia w życie nowych przepisów, sprawy zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
z ubezpieczenia społecznego podlegają rozstrzygnięciu w oparciu o te nowe uregu-
lowania zarówno w przedmiocie świadczeń bezpodstawnie pobranych (ustawa zasił-
kowa z 1999 r.), jak i świadczeń nienależnie pobranych (ustawa systemowa). Odno-
śnie do relacji między ustawą zasiłkową a ustawą systemową Sąd Apelacyjny do-
szedł do wniosku, że kształtuje się ona jak stosunek między regulacją ogólną a re-
6
gulacją szczególną. Ustawa o s.u.s. w art. 84 ust. 1 przewiduje, że osoba, która po-
brała nienależnie świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego
zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa
cywilnego. Ustawa zasiłkowa z 1999 r. - jako regulacja szczególna - przewiduje w
art. 66 ust. 2, że jeżeli bezpodstawna wypłata zasiłku nastąpiła z winy ubezpieczo-
nego lub wskutek okoliczności, o których mowa w jej art. 15-17, 59 ust. 6 i 7, wypła-
cone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących
lub ściągnięciu w trybie egzekucji administracyjnej. Zgodnie z literalnym brzmieniem
przepisu odnosi się on do przypadków bezpodstawnej wypłaty zasiłku osobom mają-
cym status osoby ubezpieczonej. Tymczasem Maria S. w datach wypłaty zasiłku
chorobowego nie miała statusu osoby ubezpieczonej, ponieważ prawomocnie zo-
stała wyłączona z ubezpieczenia społecznego od dnia 1 września 1995 r. W tej sytu-
acji Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawczyni jest zobowiązana do zwrotu niena-
leżnie wypłaconych jej zasiłków chorobowych i macierzyńskich w oparciu o zasady
określone w art. 84 ustawy systemowej. Konsekwencją stosowania do obowiązku
zwrotu przez wnioskodawczynię art. 84 ustawy systemowej jest przyjęcie, że prze-
dawnienie jej zobowiązania następuje zgodnie z regulacją zawartą w ust. 7 tego
przepisu. Zatem od daty uprawomocnienia się w dniu 14 sierpnia 2003 r. decyzji or-
ganu rentowego z dnia 9 lipca 1998 r., ustalającej obowiązek i wysokość należności
podlegającej zwrotowi rozpoczął bieg 5 - letni termin przedawnienia tego roszczenia.
W trakcie biegu terminu przedawnienia nastąpiło jego wydłużenie na skutek noweli-
zacji art. 84 ust. 7 z dniem 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmia-
nie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
W świetle powyższego, w ocenie Sądu drugiej instancji, termin przedawnienia
zobowiązania wnioskodawczyni wobec ZUS z tytułu nienależnie pobranych zasiłków
chorobowych, biegnący od dnia 14 sierpnia 2003 r., od dnia 1 lipca 2004 r. uległ wy-
dłużeniu do 10 lat. Następnie, w dniu 16 listopada 2004 r., tj. w dacie doręczenia
wnioskodawczyni zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przedmiotowego świadcze-
nia, termin przedawnienia uległ zawieszeniu w myśl art. 84 ust. 7 w związku z art. 24
ust.5b w brzmieniu obowiązującym w dacie tego zdarzenia.
Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną wnie-
sioną przez wnioskodawczynię, w której zarzucono: niewłaściwą wykładnię „regulacji
art. 109 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych”, prowadząca do jego nieza-
7
stosowania w stanie faktycznym niniejszej sprawy, wskutek uznania, że przepis ten
nie ma zastosowania do zwrotu przez świadczeniobiorców nienależnie pobranych
przed dniem 31 grudnia 1998 r. od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych świadczeń;
niewłaściwą wykładnię „regulacji art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych”, poprzez uznanie, że przepis ten ma zastosowanie do osób które pobrały nie-
należne świadczenia z ubezpieczenia społecznego jeszcze przed wejściem w życie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; niezastosowanie w sprawie „dyspozycji
art. 37 ust. 8 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych”, mimo iż
z regulacji art. 109 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynikał obowiązek
jej zastosowania do rozliczenia zasiłków pobranych przed dniem 31 grudnia 1998 r.;
niezastosowanie w sprawie „dyspozycji art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw.
z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych” i nieprzyjęcie, że przedawnie-
nie zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia oznacza wygaśnię-
ciem tego zobowiązania z mocy prawa.
W skardze wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekaza-
nie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania, w wypad-
ku zaś uznania przez Sąd Najwyższy, że wskazane naruszenia mają charakter
oczywisty, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o orzeczenie,
że obowiązek zwrotu przez Marię S. nienależnie pobranych od ZUS kwot w wysoko-
ści 44.771,10 zł z tytułu zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego w okresie od 16
grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. i od 23 stycznia 1998 r. do 20 czerwca 1998
r. wynikający z decyzji z dnia 9 lipca 1998 r. [...] wygasł wskutek przedawnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Rozważania powołanych
podstaw skargi należy rozpocząć od określenia rodzaju zobowiązania, którego prze-
dawnienie jest przedmiotem sporu. Zobowiązaniem wnioskodawczyni względem or-
ganu rentowego jest nienależnie pobrane świadczenie, ściślej: zwrot nienależnego
świadczenia. Zobowiązanie to powstaje w dniu uprawomocnienia się decyzji stwier-
dzającej nienależność świadczenia i zobowiązującej świadczeniobiorcę do jego
zwrotu. Wcześniej nie istnieje zobowiązanie, dopiero mocą tej decyzji świadczenie
staje się nienależne, chociażby w świetle prawa nie budziło wątpliwości, że było po-
brane niezgodnie z przepisami, w okolicznościach opisanych obecnie w art. 84 ust. 2
8
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Zostało ustalone w sprawie, że decyzja
zobowiązująca Marię S. do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków uprawomocniła
się 14 sierpnia 2003 r., tego dnia uprawomocnił się bowiem wyrok oddalający jej od-
wołanie od decyzji organu rentowego z dnia 9 lipca 1998 r. W tych okolicznościach
nie może budzić wątpliwości, że zobowiązanie Marii S. względem organu rentowego
powstało pod rządami ustawy systemowej z 1998 r. Do przedawnienia tego zobowią-
zania ma więc zastosowanie przepis art. 84 ust. 7 tej ustawy. Termin przedawnienia
określony w tym przepisie rozpoczyna bieg od dnia uprawomocnienia się decyzji
ustalającej „należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń”.
Wnioskodawczyni bezpodstawnie określa swoje zobowiązanie jako rozliczenie
zasiłku. Na wnioskodawczyni nie ciążył obowiązek rozliczenia zasiłku chorobowego,
została ona zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku. Zobowiązanie
będące przedmiotem rozważań dotyczy zasiłku tylko pośrednio, niejako w jego tle.
Źródłem zobowiązania, o którym wnioskodawczyni twierdzi, że uległo przedawnieniu,
jest nienależne pobranie zasiłków, jednakże nie wiąże się ono z rozliczaniem zasiłku.
Nie ma powodów do rozważania znaczenia pojęcia rozliczania w języku potocznym
ani prawnym. Przepis art. 109 ustawy systemowej, na który powołuje się skarżąca, a
w którym użyte zostało określenie „rozliczać”, nie jest adresowany do świadczenio-
biorców lecz do płatników (składek i zasiłków). Wynika to wprost, w sposób niebu-
dzący żadnych wątpliwości, z jego treści. To płatnicy składek są zobowiązani na
podstawie dotychczasowych przepisów „rozliczać” i opłacać składki na ubezpiecze-
nie społeczne oraz zasiłki . Nie ma mowy w tym przepisie o świadczeniobiorcach i
zobowiązaniach łączących ich z organem rentowym. Wnioskodawczyni nie była płat-
nikiem zasiłku, była świadczeniobiorcą. Jej zobowiązanie, o którym twierdzi, że ule-
gło przedawnieniu w świetle dotychczasowych przepisów (w rozumieniu art. 109), nie
polegało na rozliczaniu zasiłku lecz powstało na skutek uprawomocnienia się decyzji
ustalającej nienależne pobranie świadczenia i zobowiązującej do jego zwrotu. W art.
109 ustawy systemowej zawarto odesłanie do dotychczasowych przepisów tylko w
odniesieniu do płatników składek, na których ciążył względem organu rentowego ob-
owiązek opłacania składek i rozliczania zasiłków. Obowiązek „rozliczania” zasiłków
ciąży na płatnikach z mocy przepisów zawartych obecnie w rozdziale 11 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze
9
zm.) np. w art. 61 i 64 tej ustawy. Poprzednio obowiązki płatników w zakresie zasił-
ków wynikały z rozdziału 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, np. z art.
48, 51 i 53. Zobowiązanie wnioskodawczyni nie ma z tym obowiązkiem nic wspólne-
go. Zobowiązanie to różni się podmiotowo i przedmiotowo od regulacji art. 109
ustawy systemowej. Wnioskodawczyni nie była płatnikiem składek ani zasiłków, a
obciążające ją zobowiązanie nie dotyczy rozliczania zasiłków. Sąd Najwyższy nie
znalazł żadnych podstaw do stosowania tego przepisu do ustalenia podstawy praw-
nej właściwej do oceny zarzutu przedawnienia zobowiązania wnioskodawczyni z ty-
tułu zwrotu kwot nienależnie pobranych zasiłków. Okres, za który zasiłki zostały po-
brane, nie ma znaczenia dla stosowania przepisów o przedawnieniu. Zobowiązanie
nie dotyczy rozliczenia zasiłku lecz jego nienależnego pobrania. Wyroki sądów admi-
nistracyjnych, na które powołuje się skarżąca, odnosiły się do kwestii składek należ-
nych od płatników. Mimo że w art. 109 uregulowane zostały kwestie rozliczania i
opłacania nie tylko składek ale i zasiłków, poglądy wyrażone w tych orzeczeniach nie
mogą być rozważane w tej sprawie, gdyż sporne przedawnienie dotyczy całkowicie
odmiennego zobowiązania.
Podstawę rozważań zarzutu przedawnienia stanowi art. 84 ust. 7 ustawy sys-
temowej, jak to prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku. Przepis
art. 37 ust. 8 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpie-
czeń społecznych nie miał w sprawie zastosowania. Nie nastąpiło wygaśnięcie zo-
bowiązania w myśl art. 59 § 1 pkt. 9 Ordynacji podatkowej, gdyż zobowiązanie wnio-
skodawczyni określone w decyzji z 9 lipca 1998 r. nie uległo przedawnieniu.
Z tych przyczyn skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================
I UK 227/10
Rozliczanie zasiłków w rozumieniu art. 109 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.) nie obejmuje zwrotu nienależnie pobranych zasiłków.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Józef Iwulski, Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 stycznia
2011 r. sprawy z odwołania Marii S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w N.S. o wydanie zaświadczenia, na skutek skargi kasacyjnej ubezpie-
czonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 lutego 2010 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 22 kwietnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w N.S. odmówił Marii S. wydania zaświadczenia o treści podanej w jej wniosku z 30
marca 2009 r., tj. potwierdzającego, iż na dzień tego wniosku uległa przedawnieniu
jej należność na rzecz ZUS w wysokości 44.771,10 zł z tytułu zasiłku chorobowego
wypłaconego od 16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r., oraz od 23 stycznia 1998
r. do 28 czerwca 1998 r., wynikająca z decyzji z 9 lipca 1998 r.
Wyrokiem z dnia 24 września 2009 r., Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił
odwołanie Marii S. od powyższej decyzji. Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 9
lipca 1998 r. organ rentowy zobowiązał Marię S. do zwrotu wypłaconego zasiłku cho-
robowego za okres od 16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. oraz od 23 stycznia
1998 r. do 28 czerwca 1998 r. w łącznej kwocie 44.771,10 zł. Wnioskodawczyni od-
wołała się do powyższej decyzji. Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy
w Krakowie oddalił odwołanie, a postanowieniem z dnia 1 września 2003 r. odrzucił
apelację od wyroku. Postanowieniem z dnia 5 listopada 2003 r., Sąd Apelacyjny w
2
Krakowie oddalił zażalenie na postanowienie odrzucające apelację, wobec czego
wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie uprawomocnił się z dniem 14 sierpnia 2003 r.
Ze względu na brak dobrowolnej zapłaty 31 maja 2004 r. skierowano sprawę na
drogę egzekucji administracyjnej. Tytuł wykonawczy doręczono odwołującej się 16
listopada 2004 r. Egzekucja prowadzona przez Urząd Skarbowy w G. jest bezsku-
teczna.
Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona obecnie decyzja Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w N.S. jest prawidłowa. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że
istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się wyłącznie do kwestii, czy do prze-
dawnienia nienależnie pobranego przez Marię S. świadczenia należy stosować prze-
pisy ustawy z dnia 25 listopada 1986 roku o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych przewidujące 5-letni termin przedawnienia, czy przepisy ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w których przedaw-
nienie zostało obecnie wydłużone do 10 lat oraz czy należność ta uległa już prze-
dawnieniu. Przepis art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. stanowił, że
osoba, która pobrała nienależnie świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społeczne-
go, jest obowiązana do ich zwrotu. Należności z tytułu nienależnie pobranych świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od
dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej należność. Przepis art. 35 ust. 4 stoso-
wał się odpowiednio (art. 37 ust. 8). Stosownie do art. 35 ust. 4 ustawy bieg prze-
dawnienia przerywało odroczenie terminu płatności, rozłożenie spłaty należności na
raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności
tej został zawiadomiony dłużnik. Powołany wyżej akt prawny stracił moc z dniem 1
stycznia 1999 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych), z tym, że art. 35 ust. 4 ustawy stracił moc z dniem 25 listopada
1998 r. (art. 122 ust.1 pkt 1 i art.127 pkt 1). Stosownie do treści art. 84 ust. 1 obecnie
obowiązującej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała
nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego
zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa
cywilnego. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedaw-
nieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te
należności. Przepisy art. 24 ust. 5-5c stosuje się odpowiednio (art. 84 ust. 7 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych). Z art. 24 ust. 5b ustawy wynika, iż bieg terminu
3
przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzają-
cej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiado-
miony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Stosownie do art. 109
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenie społeczne i
zasiłki oraz zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne należne za okres do dnia 31 grudnia
1998 r. płatnicy składek są zobowiązani rozliczać i opłacać na podstawie przepisów
dotychczasowych. Maria S. w odwołaniu od zaskarżonej decyzji wywodziła, że po-
wyższy przepis ma zastosowanie do jej sytuacji z uwagi na to, że decyzja z dnia 9
lipca 1998 r. została wydana na podstawie przepisów ustawy z 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych i ocena wynikającego z niej zo-
bowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia powinna być dokonana w
świetle przepisów tej ustawy. W ocenie odwołującej się pojęcie „rozliczania zasiłków"
mieści w sobie również zasady ich zwrotu. Dlatego też - stosownie do art. 109
ustawy - powinny w jej przypadku mieć zastosowanie przepisy dotychczasowe (tj.
ustawa z 25 listopada 1986 roku o organizacji o finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych) przewidujące 5-letni termin przedawnienia. W związku z tym odwołująca się
podnosiła, że dochodzone przez ZUS należności uległy przedawnieniu, gdyż od daty
uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie (14 sierpnia 2003 roku)
upłynął już okres pięciu lat. W ocenie Sądu Okręgowego, powyższe twierdzenia od-
wołującej się są pozbawione podstaw, a to dlatego że do zaległości istniejącej na
koncie rozliczeniowym Marii S. należy stosować przepisy dotyczące przedawnienia
zawarte w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych. Brak jest podstaw do zastosowania przepisów dotychczasowych. Podstawy
takiej nie stanowi - wbrew twierdzeniom odwołującej się - art. 109 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, który odnosi się wyłącznie do rozliczania i opłacania skła-
dek i zasiłków. Za powyższym stanowiskiem przemawia chociażby okoliczność, że
art. 24 ustawy systemie ubezpieczeń społecznych (regulujący między innymi kwestie
przedawnienia) wszedł w życie - stosownie do art. 127 pkt 1 ustawy systemowej - z
dniem 25 listopada 1998 r., a więc przed datą 31 grudnia 1998 r. wskazaną w powo-
łanym wyżej art. 109 ustawy. Już to wskazuje, że ustawodawca nie zamierzał objąć
regulacją art. 109 instytucji przedawnienia. Ponadto w ocenie Sądu w pojęciu „rozli-
czania i opłacania" nie zawiera się kwestia biegu terminu przedawnienia należności.
W niniejszej sprawie wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie oddalający odwo-
łanie Marii S. od decyzji ZUS stwierdzającej istnienie zaległości uprawomocnił się
4
dnia 14 sierpnia 2003 r. Od dnia uprawomocnienia wyroku rozpoczął bieg 10 - letni
termin przedawnienia nienależnie pobranego świadczenia (wprowadzony z dniem 1
stycznia 2003 r. - powinno być 1 lipca 2004 r. - ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 121, poz. 1264, ze zm.). Zgodnie z dyspozycją art.
84 ust. 7 w związku z art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
przedawnienie zostało zawieszone i nie biegnie, ponieważ postępowanie egzekucyj-
ne do tej pory nie zostało ukończone. Sąd Okręgowy uznał, że należność z tytułu
nienależnie pobranego świadczenia nie uległa przedawnieniu, a zatem brak jest pod-
staw do wydania zaświadczenia o treści żądanej przez odwołującą się.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją wniesioną przez wnioskodawczy-
nię. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 24 lutego 2010 r., oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że przy niespornym
między stronami stanie faktycznym istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia,
czy do obowiązku zwrotu przez wnioskodawczynię wynikających z decyzji z dnia 9
lipca 1998 r. kwot nienależnie wypłaconego zasiłku chorobowego za okres od dnia
16 grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. w kwocie 30.114 zł oraz za okres od 23
stycznia 1998 r. do 20 czerwca 1998 r. w kwocie 14.657,10 zł należy stosować pię-
cioletni termin przedawnienia w oparciu o przepis art. 109 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585) w związku z art. 37 ust. 8 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o orga-
nizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr
25, poz. 137), jak domagała się apelująca, czy też w oparciu o art. 84 ust.7 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. W ocenie Sądu drugiej instancji, dla rozstrzy-
gnięcia powyższej kwestii zasadnicze znaczenie ma charakter świadczenia objętego
obowiązkiem zwrotu. Przepis art. 109 ustawy systemowej swoją dyspozycją obej-
muje bowiem rozliczanie i opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne i zasiłki
oraz zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne należne za okres do dnia 31 grudnia 1998 r. i
tylko w stosunku do wymienionych świadczeń odsyła do stosowania przepisów do-
tychczasowych. Tymczasem zobowiązanie wnioskodawczyni, wynikające z decyzji z
dnia 9 lipca 1998 r., dotyczy zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w postaci
zasiłku chorobowego za okresy wymienione w decyzji i zostało nałożone na wnio-
skodawczynię na skutek stwierdzenia tą samą decyzją, iż Maria S. od dnia 1 wrześ-
nia 1995 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu, wobec czego wypłacone jej
5
zasiłki chorobowe podlegają zwrotowi jako świadczenia nienależnie pobrane. Zda-
rzenie w postaci wypłacania zasiłku chorobowego wnioskodawczyni miało miejsce
pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) oraz ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji
i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Decyzja o obowiązku zwrotu wypłaconych
zasiłków została wydana także w dacie obowiązywania wymienionych ustaw, nato-
miast uprawomocniła się w czasie obowiązywania ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Ustawa zasiłkowa z 1974 r. utraciła moc z dniem 1 września 1999 r., a
w jej miejsce obowiązuje od tej daty ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.), która nie zawiera przepisu
przewidującego dalsze obowiązywanie (stosowanie) przepisów ustawy dawnej.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która weszła w życie z dniem 1 stycz-
nia 1999 r. (z wyjątkami wymienionymi w art. 127 pkt 1-5, które weszły w życie wcze-
śniej, lub po tej dacie), pozbawiła mocy prawnej ustawę o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych z 1986 r. (art. 122 pkt 1). W rozdziale 13 Przepisy przej-
ściowe i końcowe zawiera ona uregulowania przewidujące dalsze obowiązywanie
przepisów dotychczasowych. Nie dotyczą one jednak kwestii zwrotu nienależnie po-
branych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Rozpoznawanie spraw z zakresu
ubezpieczeń społecznych odbywa się w myśl przepisów Kodeksu postępowania cy-
wilnego (art. 1 k.p.c.). Stosownie do art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy sąd
wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozpra-
wy. Stan rzeczy, o którym mowa w powołanym przepisie, dotyczy nie tylko okolicz-
ności faktycznych, ale również obowiązującego w chwili wydania wyroku prawa ma-
terialnego. W myśl ogólnych zasad obowiązywania prawa w czasie ustawa później-
sza uchyla ustawę wcześniejszą, chyba że ustawa nowa przewiduje dalsze obowią-
zywanie niektórych przepisów ustawy dawnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego, z dniem
wejścia w życie nowych przepisów, sprawy zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
z ubezpieczenia społecznego podlegają rozstrzygnięciu w oparciu o te nowe uregu-
lowania zarówno w przedmiocie świadczeń bezpodstawnie pobranych (ustawa zasił-
kowa z 1999 r.), jak i świadczeń nienależnie pobranych (ustawa systemowa). Odno-
śnie do relacji między ustawą zasiłkową a ustawą systemową Sąd Apelacyjny do-
szedł do wniosku, że kształtuje się ona jak stosunek między regulacją ogólną a re-
6
gulacją szczególną. Ustawa o s.u.s. w art. 84 ust. 1 przewiduje, że osoba, która po-
brała nienależnie świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego
zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa
cywilnego. Ustawa zasiłkowa z 1999 r. - jako regulacja szczególna - przewiduje w
art. 66 ust. 2, że jeżeli bezpodstawna wypłata zasiłku nastąpiła z winy ubezpieczo-
nego lub wskutek okoliczności, o których mowa w jej art. 15-17, 59 ust. 6 i 7, wypła-
cone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących
lub ściągnięciu w trybie egzekucji administracyjnej. Zgodnie z literalnym brzmieniem
przepisu odnosi się on do przypadków bezpodstawnej wypłaty zasiłku osobom mają-
cym status osoby ubezpieczonej. Tymczasem Maria S. w datach wypłaty zasiłku
chorobowego nie miała statusu osoby ubezpieczonej, ponieważ prawomocnie zo-
stała wyłączona z ubezpieczenia społecznego od dnia 1 września 1995 r. W tej sytu-
acji Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawczyni jest zobowiązana do zwrotu niena-
leżnie wypłaconych jej zasiłków chorobowych i macierzyńskich w oparciu o zasady
określone w art. 84 ustawy systemowej. Konsekwencją stosowania do obowiązku
zwrotu przez wnioskodawczynię art. 84 ustawy systemowej jest przyjęcie, że prze-
dawnienie jej zobowiązania następuje zgodnie z regulacją zawartą w ust. 7 tego
przepisu. Zatem od daty uprawomocnienia się w dniu 14 sierpnia 2003 r. decyzji or-
ganu rentowego z dnia 9 lipca 1998 r., ustalającej obowiązek i wysokość należności
podlegającej zwrotowi rozpoczął bieg 5 - letni termin przedawnienia tego roszczenia.
W trakcie biegu terminu przedawnienia nastąpiło jego wydłużenie na skutek noweli-
zacji art. 84 ust. 7 z dniem 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmia-
nie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
W świetle powyższego, w ocenie Sądu drugiej instancji, termin przedawnienia
zobowiązania wnioskodawczyni wobec ZUS z tytułu nienależnie pobranych zasiłków
chorobowych, biegnący od dnia 14 sierpnia 2003 r., od dnia 1 lipca 2004 r. uległ wy-
dłużeniu do 10 lat. Następnie, w dniu 16 listopada 2004 r., tj. w dacie doręczenia
wnioskodawczyni zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przedmiotowego świadcze-
nia, termin przedawnienia uległ zawieszeniu w myśl art. 84 ust. 7 w związku z art. 24
ust.5b w brzmieniu obowiązującym w dacie tego zdarzenia.
Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną wnie-
sioną przez wnioskodawczynię, w której zarzucono: niewłaściwą wykładnię „regulacji
art. 109 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych”, prowadząca do jego nieza-
7
stosowania w stanie faktycznym niniejszej sprawy, wskutek uznania, że przepis ten
nie ma zastosowania do zwrotu przez świadczeniobiorców nienależnie pobranych
przed dniem 31 grudnia 1998 r. od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych świadczeń;
niewłaściwą wykładnię „regulacji art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych”, poprzez uznanie, że przepis ten ma zastosowanie do osób które pobrały nie-
należne świadczenia z ubezpieczenia społecznego jeszcze przed wejściem w życie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; niezastosowanie w sprawie „dyspozycji
art. 37 ust. 8 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych”, mimo iż
z regulacji art. 109 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynikał obowiązek
jej zastosowania do rozliczenia zasiłków pobranych przed dniem 31 grudnia 1998 r.;
niezastosowanie w sprawie „dyspozycji art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw.
z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych” i nieprzyjęcie, że przedawnie-
nie zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia oznacza wygaśnię-
ciem tego zobowiązania z mocy prawa.
W skardze wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekaza-
nie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania, w wypad-
ku zaś uznania przez Sąd Najwyższy, że wskazane naruszenia mają charakter
oczywisty, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o orzeczenie,
że obowiązek zwrotu przez Marię S. nienależnie pobranych od ZUS kwot w wysoko-
ści 44.771,10 zł z tytułu zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego w okresie od 16
grudnia 1996 r. do 11 września 1997 r. i od 23 stycznia 1998 r. do 20 czerwca 1998
r. wynikający z decyzji z dnia 9 lipca 1998 r. [...] wygasł wskutek przedawnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Rozważania powołanych
podstaw skargi należy rozpocząć od określenia rodzaju zobowiązania, którego prze-
dawnienie jest przedmiotem sporu. Zobowiązaniem wnioskodawczyni względem or-
ganu rentowego jest nienależnie pobrane świadczenie, ściślej: zwrot nienależnego
świadczenia. Zobowiązanie to powstaje w dniu uprawomocnienia się decyzji stwier-
dzającej nienależność świadczenia i zobowiązującej świadczeniobiorcę do jego
zwrotu. Wcześniej nie istnieje zobowiązanie, dopiero mocą tej decyzji świadczenie
staje się nienależne, chociażby w świetle prawa nie budziło wątpliwości, że było po-
brane niezgodnie z przepisami, w okolicznościach opisanych obecnie w art. 84 ust. 2
8
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Zostało ustalone w sprawie, że decyzja
zobowiązująca Marię S. do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków uprawomocniła
się 14 sierpnia 2003 r., tego dnia uprawomocnił się bowiem wyrok oddalający jej od-
wołanie od decyzji organu rentowego z dnia 9 lipca 1998 r. W tych okolicznościach
nie może budzić wątpliwości, że zobowiązanie Marii S. względem organu rentowego
powstało pod rządami ustawy systemowej z 1998 r. Do przedawnienia tego zobowią-
zania ma więc zastosowanie przepis art. 84 ust. 7 tej ustawy. Termin przedawnienia
określony w tym przepisie rozpoczyna bieg od dnia uprawomocnienia się decyzji
ustalającej „należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń”.
Wnioskodawczyni bezpodstawnie określa swoje zobowiązanie jako rozliczenie
zasiłku. Na wnioskodawczyni nie ciążył obowiązek rozliczenia zasiłku chorobowego,
została ona zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku. Zobowiązanie
będące przedmiotem rozważań dotyczy zasiłku tylko pośrednio, niejako w jego tle.
Źródłem zobowiązania, o którym wnioskodawczyni twierdzi, że uległo przedawnieniu,
jest nienależne pobranie zasiłków, jednakże nie wiąże się ono z rozliczaniem zasiłku.
Nie ma powodów do rozważania znaczenia pojęcia rozliczania w języku potocznym
ani prawnym. Przepis art. 109 ustawy systemowej, na który powołuje się skarżąca, a
w którym użyte zostało określenie „rozliczać”, nie jest adresowany do świadczenio-
biorców lecz do płatników (składek i zasiłków). Wynika to wprost, w sposób niebu-
dzący żadnych wątpliwości, z jego treści. To płatnicy składek są zobowiązani na
podstawie dotychczasowych przepisów „rozliczać” i opłacać składki na ubezpiecze-
nie społeczne oraz zasiłki . Nie ma mowy w tym przepisie o świadczeniobiorcach i
zobowiązaniach łączących ich z organem rentowym. Wnioskodawczyni nie była płat-
nikiem zasiłku, była świadczeniobiorcą. Jej zobowiązanie, o którym twierdzi, że ule-
gło przedawnieniu w świetle dotychczasowych przepisów (w rozumieniu art. 109), nie
polegało na rozliczaniu zasiłku lecz powstało na skutek uprawomocnienia się decyzji
ustalającej nienależne pobranie świadczenia i zobowiązującej do jego zwrotu. W art.
109 ustawy systemowej zawarto odesłanie do dotychczasowych przepisów tylko w
odniesieniu do płatników składek, na których ciążył względem organu rentowego ob-
owiązek opłacania składek i rozliczania zasiłków. Obowiązek „rozliczania” zasiłków
ciąży na płatnikach z mocy przepisów zawartych obecnie w rozdziale 11 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze
9
zm.) np. w art. 61 i 64 tej ustawy. Poprzednio obowiązki płatników w zakresie zasił-
ków wynikały z rozdziału 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, np. z art.
48, 51 i 53. Zobowiązanie wnioskodawczyni nie ma z tym obowiązkiem nic wspólne-
go. Zobowiązanie to różni się podmiotowo i przedmiotowo od regulacji art. 109
ustawy systemowej. Wnioskodawczyni nie była płatnikiem składek ani zasiłków, a
obciążające ją zobowiązanie nie dotyczy rozliczania zasiłków. Sąd Najwyższy nie
znalazł żadnych podstaw do stosowania tego przepisu do ustalenia podstawy praw-
nej właściwej do oceny zarzutu przedawnienia zobowiązania wnioskodawczyni z ty-
tułu zwrotu kwot nienależnie pobranych zasiłków. Okres, za który zasiłki zostały po-
brane, nie ma znaczenia dla stosowania przepisów o przedawnieniu. Zobowiązanie
nie dotyczy rozliczenia zasiłku lecz jego nienależnego pobrania. Wyroki sądów admi-
nistracyjnych, na które powołuje się skarżąca, odnosiły się do kwestii składek należ-
nych od płatników. Mimo że w art. 109 uregulowane zostały kwestie rozliczania i
opłacania nie tylko składek ale i zasiłków, poglądy wyrażone w tych orzeczeniach nie
mogą być rozważane w tej sprawie, gdyż sporne przedawnienie dotyczy całkowicie
odmiennego zobowiązania.
Podstawę rozważań zarzutu przedawnienia stanowi art. 84 ust. 7 ustawy sys-
temowej, jak to prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku. Przepis
art. 37 ust. 8 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpie-
czeń społecznych nie miał w sprawie zastosowania. Nie nastąpiło wygaśnięcie zo-
bowiązania w myśl art. 59 § 1 pkt. 9 Ordynacji podatkowej, gdyż zobowiązanie wnio-
skodawczyni określone w decyzji z 9 lipca 1998 r. nie uległo przedawnieniu.
Z tych przyczyn skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================