Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 151/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSA Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa Leszka B.
przeciwko Spółce Energetycznej "J." Spółce Akcyjnej
o przywrócenie do pracy, odszkodowanie, wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 4 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i przyznaje od powoda na rzecz
strony pozwanej 1350 zł (tysiąc trzysta pięćdziesiąt) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Leszek B. wniósł pozew przeciwko Spółce Energetycznej J. S. A., w którym
domagał się przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku zastępcy
prezesa zarządu - dyrektora ds. remontów i zakupów, zasądzenia odszkodowania z
tytułu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w wysokości 11 951 zł brutto
za każdy miesiąc z ustawowymi odsetkami oraz kosztów postępowania. W
uzasadnieniu pozwu zakwestionowano prawidłowość wypowiedzenia umowy o
pracę. Wypowiedzenie naruszało art. 39 k.p. Powód zarzucił, że wskazana w
wypowiedzeniu przyczyna odwołania go z funkcji zastępcy prezesa nie jest
rzeczywista. Pismem z 25 marca 2009 r. powód sprecyzował żądanie pozwu w ten
sposób, że oprócz przywrócenia do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i
płacy oraz zasądzenia na jego rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy alternatywnie domagał się zasądzenia odszkodowania za okres od 11
stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2010 r., powołując się na wyrok TK z 27 listopada
2007 r., SK 18/05. W jego opinii wyrok TK miałby uzasadniać żądanie zasądzenia
odszkodowania ponad 3-miesięczny limit z art.50 § 3 k.p. i art. 58 k.p.
Sąd Rejonowy wyrokiem z 24 września 2009 r. zasądził od pozwanej 35
853,63 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę oraz 2 379,19 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając powództwo
w pozostałej części. Sąd ustalił, że powód na podstawie umowy o pracę z 19
grudnia 2007 r. został zatrudniony u pozwanej na stanowisku zastępcy prezesa
zarządu – dyrektora ds. remontów i zakupów do czasu powołania tegoż zastępcy
nie później jednak niż do 18 marca 2008 r. 26 lutego 2008 r. strony zawarły kolejną
umowę o pracę na czas określony, na podstawie której powód miał pełnić te same
obowiązki do dnia odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia spółki
zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za 2009 r. 12 sierpnia 2008 r. powód
został odwołany ze stanowiska uchwałą zgromadzenia akcjonariuszy z 11 sierpnia
2008 r. 23 grudnia 2008 r. złożono powodowi wypowiedzeniu umowy o pracę z
zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia, wskazując jako przyczynę
odwołanie z funkcji zastępcy prezesa. Jako podstawę wskazano § 9 ust. 2 umowy o
3
pracę – klauzulę wypwoiedzenia (art. 33 k.p.). Miesięczne wynagrodzenie powoda
wynosiło 11 951,21 zł. Powód z dniem 1 marca 2009 r. uzyskał uprawnienia
emerytalne. Sąd w uzasadnieniu stwierdził, że skoro strony łączyła umowa o pracę
zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 6 miesięcy, to stosownie mogły one
przewidzieć dopuszczalność jej rozwiązania za wypowiedzeniem (§ 9 ust. 2 umowy
o pracę). Takie postanowienie jest ważne (art. 18 k.p.), ponieważ § 9 ust. 2 umowy
o pracę przewidywał możliwość rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę za
dwutygodniowym wypowiedzeniem jedynie w przypadku odwołania powoda z
zajmowanego stanowiska z innych przyczyn niż wymienione w § 9 ust. 1 umowy tj.
dających podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Taka
klauzula umowna było dla powoda korzystna, ponieważ określała tylko jedną
przyczynę wypowiedzenia. Ponadto powód wyraził zgodę na treść tego
postanowienia. Wypowiedzenie umowy powoda nastąpiło jednak z naruszeniem
art. 39 k.p., co uzasadniało przyznanie odszkodowania w wysokości określonej w
art. 50 § 4 k.p. W pozostałym zakresie oddalono powództwo jako bezzasadne. Brak
było podstaw do zasądzenia odszkodowania za dalszy okres pozostawania bez
pracy. Wskazany przez powoda wyrok TK dotyczy odszkodowania z art. 58 k.p.,
którego nie stosuje się w sprawie.
Od wyroku apelację wniosły obie strony. Powód kwestionował
rozstrzygnięcie w części oddalającej roszczenie o przywrócenie do pracy i
przyznanie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz oddalającej
roszczenie o odszkodowania ponad zasądzoną kwotę. Zarzucił przede wszystkim
naruszenie prawa materialnego art. 18 k.p., art. 33 k.p. i art. 50 k.p. poprzez
przyjęcie, że umowa o pracę w części dopuszczającej jednostronne wypowiedzenie
umowy o pracę jest ważna oraz poprzez przyznanie powodowi odszkodowania
jedynie w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. Pozwany zaskarżył wyrok w
całości i zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 39 k.p.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 2 marca
2010 r. oddalił apelację powoda, zmienił zaskarżony wyrok w pkt. 3 z apelacji
pozwanej w ten sposób, że koszty zastępstwa procesowego wzajemnie zniósł,
oddalił apelację pozwanej w pozostałej części, zniósł wzajemnie pomiędzy stronami
koszty zastępstwa procesowego za II instancję. W uzasadnieniu wyroku
4
podkreślono przede wszystkim, że klauzula przewidująca wcześniejsze rozwiązanie
umowy terminowej, która umożliwia wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy
jedynie przez pracodawcę z pewnością nie korzystna dla pracownika powoda. Taki
kształt klauzuli w efekcie doprowadził do niekorzystnego dla powoda
ukształtowania jego sytuacji przez pozbawienie go zatrudnienia przed nadejściem
terminu określonego w umowie. Pracownik nie miał podobnego uprawnienia. W
konsekwencji klauzula dopuszczająca wypowiedzenie umowy o pracę na czas
określony zgodnie z art. 18 § 2 k.p. jest nieważna. Rozwiązanie umowy o pracę z
powodem nastąpiło zatem na podstawie nieważnego postanowienia umownego,
tym samym z naruszeniem przepisów. Art. 50 § 3 k.p. uzasadnia w takim
przypadku przyznanie jedynie odszkodowania. Przepis nie przewiduje przywrócenia
do pracy. Sąd stwierdził, że Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił, że pracownik jest
objęty dyspozycją art. 39 k.p. Podniesiono również, że nie ma podstaw do
stosowania w sprawie art. 47 k.p., art. 471
k.p. i art. 58 k.p., w zakresie określania
wysokości odszkodowania. Przepisy te dotyczą uprawnień pracownika w razie
wypowiadanie umów bezterminowych oraz uprawnień pracownika w razie
rozwiązania w trybie natychmiastowym.
Wyrok w części oddalającej apelację powoda oraz orzekającego o kosztach
postępowania apelacyjnego powód zaskarżył skargą kasacyjną. Jako podstawę
skargi wskazano naruszenie przepisów prawa materialnego – art. 50 § 3-4 k.p.
poprzez ich niewłaściwe zastosowanie. Błędnie przyjęto, że wskazane przepisy
znajdują zastosowanie w odniesieniu do roszczeń powoda związanych z
naruszającym przepisy k.p. rozwiązaniem umowy o pracę z 26 lutego 2008 r. i są
podstawą przyznania powodowi odszkodowania w wysokości 3-miesięcznego
wynagrodzenia. W konsekwencji bezzasadnie nie uwzględniono apelacji powoda.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
na potrzebę wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Należy bowiem rozstrzygnąć,
czy art. 50 § 3-4 k.p. znajdują zastosowanie w przypadku wypowiedzenia umów o
pracę, w których nie przewidziano możliwości wypowiedzenia.
Wniesiono o uchylenie wyroku Sądu II instancji w zaskarżonej części oraz
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
5
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, zasądzenie od strony pozwanej kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych, zwolnienie powoda od kosztów sądowych w zakresie obowiązku
uiszczenia opłaty sądowej od skargi kasacyjnej.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd Okręgowy bezzasadnie przyjął,
że podstawę zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania powinien być art. 50 § 3
i § 4 k.p. § 9 ust. 2 umowy o pracę z 26 lutego 2008 r. dopuszczający możliwość
jednostronnego rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez
pracodawcę był nieważny (art. 18 § 2 k.p.). Łącząca strony procesu umowa o pracę
nie przewidywała więc możliwości jej wcześniejszego rozwiązania.
Z powołaniem się na argumentację z uzasadnienia wyroku Sądu
Najwyższego z 5 listopada 1998 r., I PKN 414/98, OSNP 1999/24/779 (Przepis art.
50 § 3 i 4 KP nie ma zastosowania w razie wypowiedzenia przez pracodawcę
umowy terminowej, w której strony nie zastrzegły możliwości takiego sposobu jej
rozwiązania (art. 33 w związku z art. 30 § 1 pkt 4 KP). W takiej sytuacji
pracownikowi przysługują roszczenia określone w art. 56 w związku z art. 59 KP),
stwierdzono, że Sąd rozważając przysługujące pracownikowi uprawnienia związane
w wadliwym rozwiązaniem umowy o pracę, powinien odwołać się do przepisów
regulujących uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania
przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia (w szczególności do art. 56
k.p. i art. 57 § 2 k.p.) a nie do art. 50 § 3-4 k.p. Sąd powinien był więc zmienić
wyrok Sądu Rejonowego i orzec o przywróceniu powoda do pracy i zasądzić
wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy. Alternatywnie (art. 4771
k.p.c.) Sąd powinien orzec o odszkodowaniu w wysokości wynagrodzenia
przysługującego za okres, do którego umowa o pracę miała trwać, bez stosowania
limitu 3-miesięcznego wynagrodzenia. W tym zakresie skarżący powołał się na
wyrok Sądu Najwyższego z 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06, OSNP 2007/17-
18/245, w którym stwierdzono, że odwołanemu członkowi zarządu spółki
kapitałowej, zatrudnionemu na tym stanowisku na podstawie umowy o pracę, którą
rozwiązano sprzecznie z prawem, nie przysługuje roszczenie o przywrócenie do
pracy. Jeżeli podlegał on szczególnej ochronie, to ma prawo do odszkodowania w
wysokości równej wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy w razie
6
przywrócenia do pracy, lecz nie niższego niż określone w art. 471
k.p. (art. 203 § 1
k.s.h., art. 45 § 1 i art. 47 k.p.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Zasadniczym zarzutem skargi kasacyjnej było naruszenie art. 50 § 3 i 4 k.p.
Zdaniem skarżącego w sprawie wystąpiła też potrzeba wykładni przepisów
budzących poważne wątpliwości w orzecznictwie sądów powszechnych.
Ustalenia faktyczne dokonane przez sądy obu instancji nie budzą
wątpliwości. Powód był zatrudniony na podstawie umowy na czas określony
dłuższy niż 6 miesięcy. Był także objęty ochroną z art. 39 k.p. Umowa ta została
wypowiedziana na podstawie jej postanowienia, które upoważniało jedynie
pracodawcę do dokonania wypowiedzenia. Sąd Okręgowy przyjął, że
postanowienie to jest nieważne z mocy art. 18 k.p. Następnie zaś, że
wypowiedzenie zostało dokonane z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu
umowy na czas określony i przyznał odszkodowanie w oparciu o art. 50 § 3 i 4 k.p.
W tej sytuacji należy stwierdzić, że zgodnie z art. 33 k.p. umowa na czas
określony może być wypowiedziana jeżeli została zawarta na czas dłuższy niż 6
miesięcy i strony przewidziały dopuszczalność jej wcześniejszego rozwiązania za
dwutygodniowym wypowiedzeniem. Oba powyższe warunki muszą być spełnione
łącznie.
Ustalenie, czy zostały spełnione warunki wypowiedzenia umowy na czas
określony ma zasadnicze znaczenie dla określenia podstawy ewentualnych
roszczeń pracowniczych związanych z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu
tego rodzaju umowy o pracę. Problem ten komplikuje się dodatkowo w przypadku
zatrudnienia umownego członka zarządu spółki kapitałowej, który był objęty
ochroną szczególną.
Problem roszczeń pracowniczych w związku z wypowiedzeniem umowy na
czas określony był wielokrotnie rozstrzygany przez Sąd Najwyższy. Podstawowym
problem wymagającym rozstrzygnięcia jest kwalifikacja art. 33 k.p. Chodzi tu o to,
czy przepis ten jest przepisem o wypowiadaniu umów na czas określony w
7
rozumieniu art. 50 § 3 k.p. W orzecznictwie Sądu Najwyższego problem powyższy
wzbudza poważne kontrowersje. Przyjmowano bowiem, że art. 33 k.p. stanowi
przepis o wypowiadaniu umów o pracę na czas określony w rozumieniu art. 50 § 3
k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II PK 142/09, Monitor
Prawa Pracy 2010, nr 8, s. 421). Natomiast w wyroku z dnia 5 listopada 1998 r., I
PKN 414/98, OSP 1999, nr 24, poz. 779 rozstrzygnięto, że przepis art. 50 § 3 i 4
k.p. nie ma zastosowania w razie wypowiedzenia umowy terminowej, w której
strony nie zastrzegły możliwości takiego sposobu jej rozwiązania (art. 33 w związku
z art. 30 § 1 pkt 4 k.p.)W takiej sytuacji pracownikowi przysługują roszczenia
określone w art. 56 w związku z art. 59 k.p. Na ten właśnie pogląd powołuje się
skarżący (mylnie powołując to orzeczenie jako I PKN 404/99) w celu uzasadnienia
potrzeby zastosowania przepisów art. 56 i 57 § 2 k.p., jako podstawy roszczeń
powoda.
Odrębnym zagadnieniem jest ocena zasadności roszczenia o przywrócenie
do pracy odwołanego członka zarządu spółki kapitałowej, którego umowę o pracę
rozwiązano sprzecznie z prawem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia
2006 r., III PK 53/06, OSNP 2007, nr 17, poz. 245, który wzbudził zastrzeżenia
doktryny prawa pracy).
W związku z powyższym konieczne jest rozstrzygnięcie o tym, czy umowa o
pracę powoda zawierała ważne postanowienie o dopuszczalności jej
wypowiedzenia. Należy przyjąć, że postanowienie umowne przewidujące
możliwość wypowiedzenia umowy na czas określony jedynie w przypadku
odwołania powoda z zajmowanego stanowiska było dla powoda korzystne. W tej
sytuacji nie znajduje zastosowania przepis art. 18 § 2 k.p. Można nawet byłoby
rozważać, czy postanowienie to jest nieważne w zakresie w jakim nie przewidywało
możliwości dokonania wypowiedzenia przez pracownika. W okolicznościach
faktycznych sprawy pozostaje to jednak bez wpływu na jej rozstrzygnięcie. Tak
więc należy ostatecznie stwierdzić, że zostały w tym przypadku spełnione oba
warunki dopuszczalności wypowiedzenia umowy na czas określony, które są
przewidziane w art. 33 k.p.
W tym stanie rzeczy należało uznać, że wypowiedzenie umowy o pracę
powodowi naruszyło jedynie przepis art. 39 k.p.
8
Na podstawie przyjętych wyżej ustaleń można więc stwierdzić, że naruszony
został przepis o wypowiadaniu umów zawartych na czas określony (art. 50 § 3
k.p.). tak więc podstawę wyliczenia, przysługującemu powodowi, odszkodowania
stanowić musi przepis art. 50 § 4 k.p. Z takim też sposobem jego obliczenia zgodził
się Sąd Okręgowy w zaskarżonym skargą kasacyjną wyroku.
Ostatecznie należy stwierdzić, że pomimo nietrafnego uzasadnienia wyrok
Sądu Okręgowego odpowiada prawu, a zarzuty skargi kasacyjnej okazały się
nieuzasadnione. W stanie faktycznym sprawy nie wystąpiła także potrzeba
dokonania wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości w orzecznictwie.
Problem ten zaistniałby niewątpliwie, gdyby umowa stron nie przewidywała
możliwości jej wcześniejszego wypowiedzenia.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w
sentencji wyroku.