Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 245/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. T.
przeciwko Ministerstwu Sprawiedliwości w Warszawie
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 10 czerwca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r. oddalił apelację
powoda J. T. od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 25 czerwca 2008 r. Wyrokiem tym Sąd Rejonowy oddalił
2
powództwo J. T. skierowane przeciwko Ministerstwu Sprawiedliwości w Warszawie
o odszkodowanie i odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy podzielił ustalenia
faktyczne Sądu Rejonowego, z których wynikało, że powód zatrudniony był u
pozwanego od 23 września 2003 r. na podstawie umowy o pracę na czas określony
na stanowisku naczelnika Wydziału. W dniu 19 marca 2004 r. przeniesiono powoda
za jego zgodą na stanowisko dyrektora Departamentu /.../ z wynagrodzeniem
11.535,08 zł. Z dniem 23 marca 2005 r. umowa o pracę na czas określony
przekształciła się z mocy prawa w umowę o pracę na czas nieokreślony. W piśmie
z dnia 20 listopada 2006 r., doręczonym powodowi w dniu 27 listopada 2006 r.,
(kiedy przebywał on na zwolnieniu lekarskim) pozwany poinformował J. T. o
przeniesieniu go w trybie art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o
państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz.U. Nr
170, poz. 1217 ze zm.) na stanowisko głównego specjalisty w Departamencie /.../ z
wynagrodzeniem 6.464,88 zł. Nowe stanowisko odpowiadało wiedzy i kwalifikacjom
powoda, a ustalone wynagrodzenie było dużo wyższe od wynagrodzenia innych
pracowników zatrudnionych na takich samych stanowiskach. Powód powyższe
pismo potraktował jako wypowiedzenie zmieniające i oświadczył, że nie wyraża
zgody na zaproponowane warunki pracy i płacy. W kolejnym piśmie z dnia 5
października 2006 r. pozwany poinformował powoda, że podstawą przeniesienia na
nowe stanowisko pracy jest art. 81 ust. 1 ustawy o państwowym zasobie kadrowym
i wysokich stanowiskach państwowych. Powód w pismach z dnia 12 stycznia 2007
r. i z dnia 16 lutego 2007 r. stwierdził, że pismo z dnia 20 listopada 2006 r.
stanowiło wypowiedzenie warunków pracy i płacy, a w związku z nieprzyjęciem
nowych warunków umowa o pracę rozwiąże się z dniem 28 lutego 2007 r. W
świadectwie pracy z dnia 7 marca 2007 r. zawarta została informacja pracodawcy,
że stosunek pracy rozwiązany został ze względu na wypowiedzenie umowy o
pracę. Sąd przyjął, że do rozwiązania stosunku pracy doszło w wyniku
konkludentnego porozumienia stron.
Dokonując oceny prawnej ustalonej podstawy faktycznej Sąd Okręgowy, za
Sądem Rejonowym, uznał, że przeniesienie powoda w trybie art. 81 ust. 1 ustawy o
państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych na nowe
3
stanowisko pracy nie stanowiło wypowiedzenia zmieniającego w rozumieniu art. 42
§ 1 k.p., bowiem są to dwie różne instytucje prawa pracy. Wypowiedzenie
warunków pracy i płacy jest całkowicie zależne od woli pracodawcy i jest to
konstytutywna cecha wypowiedzenia zmieniającego, natomiast w przypadku
przeniesienia na podstawie wskazanego przepisu pracodawca został zobowiązany
ex lege do określonego zachowania wobec pracownika, co spowodowało w
zasadzie automatyczną zmianę treści stosunku pracy. Ta część stosunku pracy,
która wynika z ustawy może być przez nią automatycznie zmieniona i nie wymaga
wypowiedzenia zmieniającego. Mowa wtedy o bezpośrednim działaniu ustawy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, przepis art. 81 ust. 1 ustawy o państwowym zasobie
kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych, stanowi regulację zupełną, która
na zasadzie lex specialis wyłącza stosowanie przepisów Kodeksu pracy
dotyczących wypowiedzenia zmieniającego. W konsekwencji, Sąd Okręgowy nie
podzielił zarzutu naruszenia art. 20 ustawy o państwowym zasobie kadrowym i
wysokich stanowiskach państwowych ani art. 7 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o
służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.). Sąd Okręgowy zaakceptował
także pogląd Sądu Rejonowego, że nowe stanowisko pracy odpowiadało
kwalifikacjom powoda, a przy tej ocenie nie ma znaczenia, że było to stanowisko
usytuowanej niżej w hierarchii służbowej od dotychczas zajmowanego.
Wyrok ten powód zaskarżył skargą kasacyjną w wyniku, której Sąd
Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy stwierdził, że pojęcie „przeniesienie"
użyte w art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie
kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1217 ze zm.)
nie oznacza odwołania się do przepisu art. 42 k.p. i konieczności zastosowania
przez pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego. Przepis ten ma zastosowanie
jedynie w drodze analogii - w zakresie wynagrodzenia, co oznacza, że
pozaumowna, niekorzystna i jednostronna zmiana warunków wynagrodzenia przez
pracodawcę jest możliwa po uprzedzeniu równym okresowi wypowiedzenia.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10
czerwca 2010 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że zasądził od
pozwanego Ministerstwa Sprawiedliwości w Warszawie na rzecz powoda J. T.
4
kwotę 15210,60 złotych tytułem odszkodowania, w pozostałym zakresie apelację
oddalił.
Na powyższe orzeczenie powód wniósł skargę kasacyjną w części
oddalającej jego apelację, powołując się w niej na: - naruszenie przepisów
postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy poprzez
niezastosowanie przepisu art. 193 Konstytucji w związku z art. 3 ustawy z dnia 1
sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1997 r., Nr 102, poz. 643 ze
zm.) i w związku z art. 178 Konstytucji i nie przedstawienie Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgodności art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach
państwowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1217) z art. 2 Konstytucji, pomimo, że istniały
rzeczywiste wątpliwości co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, a od
odpowiedzi na pytanie prawne zależało rozstrzygnięcie sprawy; - naruszenie prawa
materialnego, polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 81
ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 roku o państwowym zasobie kadrowym i
wysokich stanowiskach państwowych w związku z art. 2 Konstytucji przez
nierozpoznanie, czy przepis art. art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 roku o
państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych jest zgodny
z Konstytucją. Uzasadniając wyżej wskazane podstawy skargi powód wskazał, że
udzielenie odpowiedzi przez Trybunał Konstytucyjny na pytanie prawne co do
zgodności aktu normatywnego z Konstytucją mogłoby mieć wpływ na
rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. Jeżeli bowiem Trybunał Konstytucyjny
stwierdziłby niezgodność przepisu art. 81 ust. 1 ustawy o państwowym zasobie
kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych z Konstytucją, to w takim
wypadku brak byłoby regulacji szczególnej, wyłączającej stosowanie przepisów o
wypowiedzeniu zmieniającym do pracowników, którzy w dniu wejście w życie
ustawy zajmowali wysokie stanowiska państwowe na podstawie umowy o pracę,
objęte działaniem ustawy i nie otrzymali powołania na zajmowane stanowisko.
Przepis art. 42 k.p. znalazłby zatem zastosowanie wprost, a nie jedynie w drodze
analogii. Nadto w przypadku stwierdzenia niezgodności powyższego przepisu
ustawy z Konstytucją uznać należałoby, że przeniesienie nastąpiło z rażącym
naruszeniem prawa, co uzasadniałoby roszczenie odszkodowawcze w pełnej
5
wysokości. W takim wypadku uzasadnione byłoby zatem roszczenie o zapłatę na
rzecz powoda odszkodowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia
powoda uzyskiwanego przed przeniesieniem, a nie w wysokości trzymiesięcznej
różnicy pomiędzy wynagrodzeniem uzyskiwanym przed przeniesieniem a
wynagrodzeniem po przeniesieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, biorąc w granicach
zaskarżenia z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Granice te
wytyczone są zawartymi w skardze kasacyjnej zarzutami naruszenia prawa
materialnego i prawa procesowego oraz wnioskami zakreślającymi zakres
zaskarżenia. W myśl art. 3983
§ 1 k.p.c. skargę kasacyjną strona może oprzeć na
podstawach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie (pkt 1), bądź naruszenia przepisów postępowania, jeżeli
uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2). W skardze
kasacyjnej powoda sformułowany został zarzut podniesiony w ramach pierwszej z
wymienionych podstaw kasacyjnych, zasadniczo opierający się na kwestionowaniu
dokonanych w sprawie ustaleń prawnych przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13
stycznia 2010 r., II PK 175/09, który dokonał wykładni art. 81 ust. 1 ustawy z dnia
24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach
państwowych, wskazując sposób jego zastosowania w niniejszym stanie
faktycznym sprawy poprzez zastosowanie art. 42 k.p. jedynie w drodze analogii - w
zakresie wynagrodzenia, co oznacza, że pozaumowna, niekorzystna i jednostronna
zmiana warunków wynagrodzenia przez pracodawcę jest możliwa po uprzedzeniu
równym okresowi wypowiedzenia, a nie konieczności zastosowania przez
pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego.
Sąd drugiej instancji - rozpoznając drugi raz niniejszą sprawę, przyznając na
rzecz powoda kwotę 15.210,60 zł. tytułem odszkodowania - kierował się wyżej
wskazanymi przez Sąd Najwyższy wytycznymi, zatem zarzut naruszenia prawa
materialnego nie może być skutecznie uzasadniany wykazywaniem przez powoda
błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach
6
państwowych. Ponadto błędne zastosowanie (bądź niezastosowanie) przepisów
materialnoprawnych zasadniczo każdorazowo pozostaje w ścisłym związku z
ustaleniami stanu faktycznego sprawy. Zatem powoływanie w skardze kasacyjnej
zarzutu naruszenia prawa materialnego poprzez jego błędne zastosowanie, bez
jednoczesnego czynienia zarzutu naruszenia prawa procesowego w zakresie
poczynionych ustaleń faktycznych powoduje, że tak sformułowany zarzut
naruszenia prawa materialnego także z tej przyczyny uznać należy za
bezskuteczny. Próba zwalczenia ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie nie może
być uznana za skuteczną - w szczególności ustalenie, iż powód nie był jako
pracownik umowny bardziej dyspozycyjny niż pracownik mianowany - gdyż
mogłaby ona ewentualnie odnieść zamierzony skutek wyłącznie w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej. Również wskazanie przez powoda art. 193 Konstytucji RP
jako drugiej podstawy skargi kasacyjnej jest nieskuteczne. Przepis art. 193
Konstytucji RP nie może być samodzielną podstawą skargi kasacyjnej opartej na
zarzucie naruszenia przepisów postępowania, bowiem wymaga on stosownej
konkretyzacji przez przytoczenie jaki przepis postępowania został istotnie
naruszony i w jaki sposób. Brak takiego sprecyzowania oznacza w istocie brak
zarzutu skargi kasacyjnej, który mógłby podlegać merytorycznej ocenie. Strona
postępowania sądowego nie ma uprawnienia do skutecznego domagania się
przedłożenia przez sąd pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu. Sądy
powszechne, rozpoznając sprawę, tylko po powzięciu zasadniczych wątpliwości
mogą uznać za zasadne przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania
prawnego, od odpowiedzi na które zależy rozstrzygnięcie sprawy. Chodzi tu o
uzasadnione wątpliwości sądu a nie skarżącego. O potrzebie skorzystania z
możliwości wynikającej z art. 193 Konstytucji RP decydują bowiem rzeczywiste
wątpliwości sądu, co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, a nie
wątpliwości podnoszone przez stronę. Art. 193 Konstytucji ma charakter normy
ustrojowej, która urzeczywistnia kontrolę konstytucyjności i legalności prawa w
procesie wyrokowania przez sąd w wyniku przedstawienia Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytania prawnego, co do zgodności aktu normatywnego z
Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, jeśli od odpowiedzi
na konkretne pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed
7
sądem. Mając na uwadze, że bezpośredniemu stosowaniu podlega cała
Konstytucja, wskazać jednak należy, że różnie to zastosowanie będzie wyglądało
w przypadku poszczególnych rodzajów norm. Dla norm „samowykonalnych" można
bez trudu dokonać subsumcji do nich konkretnego stanu faktycznego, można
wskazać na treść rozstrzygnięć, które należy podjąć i które mają swoje oparcie
wprost w Konstytucji. W przypadku innych norm - np. klauzul generalnych -
postępowanie w ramach bezpośredniego stosowania Konstytucji jest bardziej
skomplikowane. Treści prawne nie są w nich wyrażone wprost, trzeba je dopiero
wyinterpretowywać z postanowień Konstytucji. Nie wystarczy tu dlatego zwykłe
powołanie brzmienia przepisu ustawy zasadniczej, ale konieczne staje się
wskazanie rozumienia tego przepisu w orzecznictwie sądowym, czy w nauce
prawa. W niniejszej sprawie skarżący powołuje wprost naruszenie art. 193
Konstytucji RP, który to przepis jako norma ustrojowa reguluje organizację oraz
zasady, zgodnie z którymi ma funkcjonować władza sądownicza, w celu
realizowania zadań wymiaru sprawiedliwości i nie może stanowić samoistnej
podstawy naruszenia prawa procesowego przez sądy orzekające w indywidualnej
sprawie, w ramach ustalonego w postępowaniu stanu faktycznego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.