Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 marca 2011 r.
III PK 46/10
Do stosunku pracy adiunkta bez stopnia naukowego doktora habilitowa-
nego, mianowanego na czas nieokreślony, nie ma zastosowania zakaz wypo-
wiadania umowy o pracę w wieku przedemerytalnym (art. 39 k.p.) po upływie
okresu zatrudnienia przewidzianego w statucie uczelni (art. 120 i 125 ustawy z
dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze
zm. w związku z art. 5 k.p. i art. 136 ust. 1 tego Prawa).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, SA Krzysztof Staryk
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 10 marca 2011 r.
sprawy z powództwa Marii Z.-K. przeciwko Uniwersytetowi Medycznemu w L. o
przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, na skutek
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 25 stycznia 2010 r. […],
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwany Uniwersytet Medyczny w L. w sprawie z powództwa Marii Z.-K. o
przywrócenie do pracy, wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego w
Lublinie z dnia 25 stycznia 2010 r. […]. Zaskarżonym wyrokiem zmieniono wyrok
Sądu Rejonowego w Lublinie oddalający powództwo i przywrócono powódkę do
pracy u pozwanego na poprzednich warunkach oraz zasądzono na jej rzecz kwotę
29.167,35 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Powódka była zatrudniona u pozwanego na stanowisku adiunkta od 1 lutego
1989 r., początkowo na czas określony, a od 22 października 1990 r. na czas nieo-
2
kreślony na podstawie mianowania. W ostatnim okresie zatrudnienia powódka pro-
wadziła zadanie badawcze o tytule […], które miało być wykorzystane w procesie
uzyskania tytułu doktora habilitowanego. Analiza bibliometryczna publikacji badaw-
czych odbywała się w oparciu o czynniki Impact Factor i KBN, będące wskaźnikami
oddziaływania wiedzy w danej dziedzinie w odniesieniu do cytowań publikacji. Ana-
liza bibliometryczna publikacji powódki na dzień 23 marca 2009 roku określała
wskaźnik Impact Factor na poziomie 1,686, natomiast wskaźnik KBN na poziomie 66.
Pozytywne zakończenie przewodu habilitacyjnego możliwe było po uzyskaniu przez
badacza wskaźnika Impact Factor na poziomie 5, natomiast wskaźnika KBN na po-
ziomie 150. Kanclerz Uniwersytetu Medycznego w L. Ewa A. przeprowadziła z po-
wódką dwie rozmowy w grudniu 2008 r. oraz w marcu 2009 r. w przedmiocie zmiany
stanowiska pracy powódki na stanowisko starszego wykładowcy, pozwalające na
kontynuowanie prac badawczych pomimo upływu 20-letniego okresu mianowania,
który w pozwanej uczelni uprawnia do rozwiązania stosunku pracy. Powódka odmó-
wiła przyjęcia stanowiska starszego wykładowcy. Argumentowała przy tym, że nie
można jej wypowiedzieć stosunku pracy, gdyż jest w wieku przedemerytalnym.
Uchwałą z dnia 28 stycznia 2009 r. Senat Uniwersytetu Medycznego w L. wyraził
zgodę na rozwiązanie stosunku pracy z powódką po upływie okresu mianowania za
wypowiedzeniem. W uchwale tej Senat wskazał jako przyczynę rozwiązania stosun-
ku pracy brak uzyskania stopnia doktora habilitowanego i odmowę podpisania
umowy o pracę na stanowisku starszego wykładowcy. Pismem z dnia 11 marca 2009
r. rektor Uniwersytetu Medycznego w L. rozwiązał z powódką stosunek pracy z za-
chowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, wskazując upływ okresu za-
trudnienia na stanowisku adiunkta jako podstawę rozwiązania stosunku pracy.
Oddalając powództwo Sąd Rejonowy stwierdził, że art. 5 k.p. wskazuje na
pierwszeństwo stosowania przed przepisami Kodeksu pracy pragmatyk służbowych,
czyli przepisów regulujących szczególny stosunek pracy. Za taki szczególny stosu-
nek pracy uznał stosunek mianowania nauczyciela akademickiego, regulowany prze-
pisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164,
poz. 1365 ze zm.). Stosownie do art. 120 ustawy okres zatrudnienia na stanowisku
asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia
na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilito-
wanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów
określa statut. Natomiast statut pozwanego Uniwersytetu z dnia 25 czerwca 2008
3
roku przewidywał w § 146, że osoby mianowane na czas nieokreślony na stanowisku
adiunkta przed dniem 1 września 2006 roku pozostają mianowane na tych stanowi-
skach na czas nieokreślony. Okres mianowania na stanowisku adiunkta osoby nie-
posiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego nie powinien przekraczać
20 lat, łącznie z okresem mianowania przed dniem 1 września 2006 r., lecz nie dłużej
niż 12 lat, licząc od dnia 1 września 2006 r.
W związku z powyższym pozwany miał prawo rozwiązać stosunek pracy z
pracownikiem mianowanym przed dniem 1 września 2006 r., nieposiadającym stop-
nia naukowego doktora habilitowanego, po upływie 20 lat od daty jego mianowania.
Statut nie przewidywał w tym względzie konieczności przeprowadzania jakiegokol-
wiek postępowania wyjaśniającego czy oceniającego postęp prac badawczych pra-
cownika. Wystarczającą i jedyną podstawą do rozwiązania stosunku pracy był zatem
upływ 20-letniego terminu mianowania, który przerwany mógł być jedynie poprzez
uzyskanie przez pracownika stopnia doktora habilitowanego.
Sąd Rejonowy uznał za chybione stanowisko powódki co do zastosowania w
jej wypadku art. 39 k.p. przewidującego zakaz wypowiadania umowy o pracę pra-
cownikowi w ciągu 4 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Powyższy przepis
nie miał zastosowania w stosunku do powódki z uwagi na przepis art. 5 k.p., który
przewiduje stosowanie przepisów Kodeksu pracy jedynie w przypadkach nieunor-
mowania statusu prawnego pracownika w przepisach szczególnych. Ochrona za-
trudnienia powódki, jako pracownika akademickiego mianowanego, została wyczer-
pująco określona w Prawie o szkolnictwie wyższym, a zatem przepisy ochronne
przewidziane w tym zakresie w Kodeksie pracy, w tym art. 39, nie mają zastosowania
w stosunku do powódki.
Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka. Zaskarżając wyrok w cało-
ści zarzuciła naruszenie art. 39 k.p. w związku z art. 136 ust. 1 Prawa o szkolnictwie
wyższym, przez przyjęcie, że art. 39 k.p. nie ma zastosowania do pracowników aka-
demickich zatrudnionych na podstawie mianowania.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne
Sądu Rejonowego, nie podzielił natomiast jego poglądu dotyczącego wykładni art. 5 i
art. 39 k.p. Stwierdził, że do powódki należy stosować art. 39 k.p., jako że do osią-
gnięcia przez nią wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury brakuje jej nie-
spełna trzy i pół roku. Sąd Okręgowy uznał, że regulacja stosunku pracy mianowa-
nego nauczyciela akademickiego nie ma charakteru zupełnego w zakresie, w jakim
4
Kodeks pracy przewiduje szczególną ochronę trwałości stosunku pracy. Wprawdzie
Prawo o szkolnictwie wyższym zagwarantowało mianowanym nauczycielom akade-
mickim większą ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy przez wprowadzenie w
rozdziale drugim zamkniętego katalogu przyczyn uzasadniających jego rozwiązanie,
to jednak nie zawiera ono przepisów regulujących ochronę podmiotową, to jest ze
względu na posiadanie przez pracownika cech szczególnych. Wzmocniona ochrona
stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego jest niezależnym zagad-
nieniem w stosunku do problemu szczególnej ochrony pracownika. Ochrona szcze-
gólna nie jest uregulowana w Prawie o szkolnictwie wyższym i dlatego na podstawie
jego art. 136 ust. 1 należy w tym zakresie stosować Kodeks pracy (art. 39, art. 41 i
art. 177).
Zdaniem Sądu Okręgowego za tym poglądem przemawia także porównanie
obecnie obowiązującej ustawy o szkolnictwie wyższym z jej poprzedniczką z dnia 2
września 1990 r. (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Przepisy art. 97 ust. 1 i 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym z 1990 r. odsyłały do stosowania wobec mianowanych nau-
czycieli akademickich tylko przepisów regulujących ich roszczenia z tytułu niezgod-
nego z prawem rozwiązania przez uczelnię stosunku pracy za wypowiedzeniem i bez
wypowiedzenia lub stwierdzenia jego wygaśnięcia. Natomiast w obecnie obowiązują-
cej ustawie to ograniczenie stosowania Kodeksu pracy zostało zniesione, bo jej art.
136 ust. 1 odsyła do stosowania Kodeksu we wszystkich sprawach dotyczących sto-
sunku pracy mianowanych nauczycieli akademickich, które nie są uregulowane w tej
ustawie.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 136 ust. 1 Prawa o
szkolnictwie wyższym oraz art. 5 i art. 39 k.p., polegające na zastosowaniu art. 39
k.p. do rozwiązania stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, pod-
czas gdy rozwiązanie jego stosunku pracy regulują art. 123 - art. 127 Prawa o szkol-
nictwie wyższym. Zarzucono również naruszenie art. 128 Prawa o szkolnictwie wyż-
szym przez przyjęcie, że przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania lub wyga-
śnięcia umowy o pracę stosuje się do rozwiązania stosunku pracy z nominacji, a
także naruszenie art. 120, art. 264 ust. 6 i 8 tego Prawa, przez ich niezastosowanie i
wskutek tego przyjęcie, że okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta nauczyciela
nieposiadającego stopnia naukowego doktora habilitowanego może być dłuższy niż
określony statutem i wynikający z aktu mianowania.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Sąd Najwyższy uważa za trafne zarzuty podniesione
przez pozwanego, z wyjątkiem zarzutu naruszenia art. 128 Prawa o szkolnictwie
wyższym. Przepis ten, odsyłający do stosowania Kodeksu pracy w zakresie rozwią-
zania i wygaśnięcia umowy o pracę z nauczycielem akademickim, nie był bowiem
powołany przez Sąd Okręgowy jako podstawa prawna wyrokowania, ponieważ nie
dotyczy on stosunku pracy z nominacji.
Do stosunku pracy powódki, będącej mianowanym nauczycielem akademic-
kim, należy stosować Kodeks pracy w zakresie nieuregulowanym w Prawie o szkol-
nictwie wyższym (art. 136 ust. 1 tego Prawa oraz art. 5 k.p.). O tym, czy sprawa jest
nieuregulowana w ustawie szczególnej - takiej, z jaką mamy tu do czynienia - decy-
duje całościowa analiza uregulowań tej ustawy w porównaniu z regulacją kodeksową.
W tym zakresie nie zawsze wystarczające jest proste porównanie poszczególnych
praw i obowiązków stron stosunku pracy uregulowanych w tych aktach prawnych.
Sąd Okręgowy przyjął, że skoro poprzednia ustawa o szkolnictwie wyższym odsyła
do Kodeksu pracy tylko w zakresie roszczeń pracowników z tytułu wadliwego rozwią-
zania stosunku pracy mianowanych nauczycieli akademickich (art. 97 ustawy z 1990
r.), a obecnie obowiązująca ustawa z 2005 r. pominęła to ograniczenie, to następ-
stwem tej zmiany jest stosowanie art. 39 k.p. w razie wypowiedzenia stosunku pracy
mianowanemu adiunktowi po upływie okresu zatrudnienia przewidzianego w statucie
pozwanej uczelni. Zdaniem tego Sądu, nieuregulowanie w ustawie z 2005 r. szcze-
gólnej ochrony stosunku pracy mianowanych nauczycieli akademickich oznacza, że
należy stosować przepisy Kodeksu pracy przewidujące szczególną ochronę pracow-
ników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Wniosek ten jest oparty na złoże-
niu - niewyrażonym wprost w uzasadnieniu wyroku - że mianowany nauczyciel aka-
demicki powinien podlegać takiej samej ochronie w zakresie zakazów wypowiadania
stosunku pracy, co pracownik umowny. Takie generalne założenie nie zasługuje na
aprobatę. Nie uwzględnia ono bowiem okoliczności, że inna jest treść stosunku pracy
z nominacji w porównaniu z treścią umownego stosunku pracy opartego wyłącznie
na Kodeksie pracy. Treść stosunku pracy z nominacji w zakresie dotyczącym jego
rozwiązania, ukształtowana przez akt nominacji, ustawę i statut wyższej uczelni
może wskazywać na niestosowanie konkretnego zakazu wypowiadania przewidzia-
6
nego w Kodeksie pracy, przy czym zawsze ocena musi uwzględniać treść konkret-
nego rodzaju stosunku pracy z nominacji oraz charakter i cel zakazu wypowiadania.
W rozpoznawanej sprawie chodzi o wypowiedzenie stosunku pracy z miano-
wania po upływie przewidzianego w statucie uczelni okresu zatrudnienia na stanowi-
sku adiunkta. Przekroczenie tego okresu jest bezsporne, co zostało ustalone w zgo-
dzie z przepisami przejściowymi Prawa o szkolnictwie wyższym (art. 120 w związku z
art. 264 ust. 4). Powódka była mianowana na czas nieokreślony lecz jej stosunek
znacznie różnił się od typowego stosunku pracy powstałego z umowy o pracę za-
wartej na czas nieokreślony. Stosunek pracy powódki powinien trwać przez czas
określony prawem, a okres ten był jej znany. Pomimo upływu ponad 20 lat zatrudnie-
nia na stanowisku adiunkta, jej praca habilitacyjna nie została napisana ani choćby
znacznie zaawansowana. Powódka powinna więc sama podjąć odpowiednie starania
w celu uzyskania nowego zatrudnienia lub zgodzić się na propozycję pracodawcy
przejścia na stanowisko starszego wykładowcy. Rozsądnie oceniając, wypowiedze-
nie powódce stosunku pracy nie powinno stanowić dla niej zaskoczenia, gdyż było
zwykłym następstwem jej nieustępliwego stanowiska wobec propozycji pracodawcy
zmiany charakteru dalszego zatrudnienia. Zauważyć przy tym należy, że pozwany
pracodawca nie miał obowiązku składania tych propozycji przed wypowiedzeniem
powódce stosunku pracy.
W odniesieniu do powódki czas trwania stosunku pracy był określony dwojako:
wynikał on z nominacji na czas nieokreślony, ale jednocześnie przewidziany był w
ustawie i statucie uczelni właściwy czas jego trwania. Jako że nominacja była na
czas nieokreślony, to nie wygasł on z upływem przewidzianego okresu zatrudnienia.
Upływ tego okresu może natomiast z reguły stanowić ważną przyczynę uzasadniają-
cą wypowiedzenie stosunku pracy na podstawie art. 125 Prawa o szkolnictwie wyż-
szym. Jest to więc stosunek pracy o charakterze mieszanym. Powstaje on wprawdzie
na czas nieokreślony, ale ma silne elementy stosunku pracy na czas określony. Ana-
lizowany stosunek pracy ma także elementy stosunku na czas wykonywania określo-
nej pracy, czyli uzyskania stopnia naukowego doktora habilitowanego. Osiągnięcie
tego stopnia w trakcie przewidzianego okresu zatrudnienia na stanowisku adiunkta
powoduje ustanie stosowania przepisów limitujących okres zatrudnienia na tym sta-
nowisku (art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym). W tym aspekcie omawiany stosu-
nek pracy przypomina umowę rezultatu: pracownik zobowiązuje się do uzyskania
wyższego stopnia naukowego w określonym okresie pod rygorem rozwiązania przez
7
pracodawcę stosunku pracy po upływie tego okresu. Z uwagi na szczególny charak-
ter tego stosunku pracy należy zatem przyjąć, że do stosunku pracy adiunkta bez
stopnia naukowego doktora habilitowanego, mianowanego na czas nieokreślony, nie
ma zastosowania zakaz wypowiadania umowy o pracę w wieku przedemerytalnym
(art. 39 k.p.) po upływie okresu zatrudnienia przewidzianego w statucie uczelni (art.
120 i art. 125 Prawa o szkolnictwie wyższym w związku z art. 5 k.p. i art. 136 ust. 1
tego Prawa).
Niestosowanie art. 39 k.p. w omawianej sytuacji nie wynika z tego, że przepis
ten dotyczy umowy o pracę, a przedmiotem rozstrzygnięcia jest stosunek pracy z
nominacji. Odesłania z art. 5 k.p. i art. 136 ust. 1 Prawa o szkolnictwie wyższym
trzeba rozumieć w ten sposób, że obejmują one także przepisy Kodeksu pracy
wprost dotyczące umowy o pracę, chyba że co innego wynika z ich brzmienia, celu
lub funkcji. Inne rozumienie tych odesłań oznaczałoby - w szczególności - brak moż-
liwości stosowania Kodeksu w części odnoszącej się do roszczeń pracownika z tytułu
wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy z nominacji przez praco-
dawcę, gdyż w Kodeksie posługują się one pojęciem umowy o pracę (art. 45 i art.
56). W tym przypadku nie powinno budzić wątpliwości, że te roszczenia pracownika
są sprawami nieuregulowanymi w rozumieniu art. 5 k.p. i art. 136 ust. 1 Prawa o
szkolnictwie wyższym, albowiem bez stosowania odpowiednich przepisów Kodeksu
pracy brak byłoby sankcji naruszenia przez pracodawcę przepisów o wypowiedzeniu
i rozwiązaniu stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego. Taki też
pogląd przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2010 r., II PK 196/09 (OSNP
2011 nr 13-14, poz. 182).
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================