Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 302/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasy Państwowe Nadleśnictwo S.
przeciwko I. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego […]
z dnia 21 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie apelacyjne
przeprowadzone na rozprawie z dnia 21 października 2009 r.
i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powodowy Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy
Państwowe Nadleśnictwo S. domagał się od pozwanego I. G. zapłaty kwoty
70 000,50 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu wyjaśniając, że
dochodzona kwota odpowiada zadłużeniu oraz kosztom procesu, zasądzonym na
rzecz powoda prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 10 maja 2005 r.
w sprawie I ACa …/05 od „A.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Egzekucja
skierowana do majątku spółki została umorzona postanowieniem z 24 lutego
2006 r. z powodu bezskuteczności. Pozwany jest członkiem jednoosobowego
zarządu spółki „A.”, wobec czego powód wystąpił przeciwko niemu z niniejszym
powództwem, wskazując jako podstawę odpowiedzialności pozwanego art. 299 § 1
k.s.h.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 22 czerwca 2007 r. uwzględnił powództwo w
całości po ustaleniu faktów wskazanych przez powoda i stwierdzeniu, że pomimo
poważnego zadłużenia spółki (na kwotę ponad 300 000 zł) pozwany nie zgłosił
wniosku o ogłoszenie upadłości. Upadłość spółki została ogłoszona dopiero 28
marca 2007 r., na wniosek wierzyciela PKP SA w Warszawie. W uzasadnieniu
postanowienia o ogłoszeniu upadłości sąd ustalił, że spółka trwale zaprzestała spłaty
zobowiązań, a jej mienie nie wystarcza na zaspokojenie wierzycieli. W konsekwencji
Sąd Rejonowy stwierdził, że zachodzą przewidziane w art. 299 § 1 k.s.h. podstawy
uzasadniające odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego za niespłacony dług
spółki. Nie podzielił natomiast argumentacji pozwanego, który podniósł, że wystąpiła
zwalniająca go przesłanka z art. 299 § 2 k.s.h., ponieważ upadłość spółki „A.” została
jednak ostatecznie ogłoszona i powód powinien się zaspokoić w postępowaniu
upadłościowym. Zdaniem Sądu Rejonowego nie była to przyczyna uwalniająca
pozwanego od odpowiedzialności, gdyż nie należy do katalogu zawartego w art. 299
§ 2 k.s.h. Sąd uznał także za nieuzasadniony wniosek o zawieszenie postępowania
w sprawie do czasu zakończenia postępowania upadłościowego, ponieważ
dochodzone roszczenie nie wchodzi w skład masy upadłości, wobec czego nie było
podstaw do zastosowania art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.
3
Sąd Okręgowy rozpoznał niniejszą sprawę na skutek apelacji wniesionej przez
pozwanego. Nie podzielił zarzutu nieważności postępowania. Zgodził się natomiast ze
skarżącym, że uchybienie stanowiła odmowa zawieszenia postępowania na
podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w oczekiwaniu na rezultaty postępowania
upadłościowego, a w konsekwencji doszło do naruszenia art. 299 § 2 k.s.h. w zw. z
art. 361 k.c. poprzez nieprawidłowe określenie szkody poniesionej przez wierzyciela.
Sąd Okręgowy zawiesił postępowanie apelacyjne i podjął je po prawomocnym
zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku „A.
Spółki z o.o. W wyniku uzupełnienia postępowania dowodowego ustalił, że powód
został zaspokojony w postępowaniu upadłościowym kwotą 17 484,35 zł. O kwotę tę
powód ograniczył powództwo.
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu może
uwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h., m. in. jeżeli
wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia
postępowania układowego we właściwym czasie wierzyciel nie poniósł szkody.
Członek zarządu może więc kwestionować istnienie lub wysokość długu spółki,
którego spłaty domagają się od niego wierzyciele m.in. wykazując, że w określonym
zakresie wierzytelność została zaspokojona. Szkoda w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h.
występuje wówczas, gdy zgłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania
układowego spowodowałoby zaspokojenie wierzyciela w części większej, niż to
nastąpiło wskutek zaniechania członka (członków) zarządu. Wielkość szkody
wyznacza różnica między tym, co wierzyciel mógł uzyskać w wyniku wszczęcia tych
postępowań we właściwym czasie a rzeczywistym stanem zaspokojenia jego
roszczeń. W konsekwencji Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 21 października 2009 r.
zmienił zaskarżony wyrok obniżając zasądzoną od pozwanego kwotę do 52 516,15 zł
z ustawowymi odsetkami oraz obniżając zasądzoną od niego opłatę sądową.
W pozostałym zakresie postępowanie umorzył i oddalił dalej idącą apelację
pozwanego.
Jednocześnie Sąd wyjaśnił przyczyny, dla których oddalił wniosek pozwanego
o odroczenie rozprawy apelacyjnej wyznaczonej na dzień 21 października 2009 r.
(po zamknięciu tej rozprawy wydany został wyrok). Zwrócił uwagę, że wniosek został
dostarczony w dniu rozprawy i jako przyczynę odroczenia wskazywał chorobę
4
pozwanego. Została jednak do niego dołączona tylko kserokopia zwolnienia
lekarskiego za okres od 19 do 23 października 2009 r., z którego wynikało, że zgodnie
ze wskazaniami lekarskimi chory może chodzić. Tymczasem art. 2141
§ 1 k.p.c. dla
usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie wymaga przedstawienia przez stronę
zaświadczenia od lekarza sądowego. W ocenie Sądu brak takiego zaświadczenia
w dniu rozprawy nie mógł być konwalidowany oświadczeniem pozwanego, iż dopiero
na ten dzień został zarejestrowany do lekarza sądowego.
Pozwany złożył skargę kasacyjną od powyższego wyroku, opierając ją na
podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Zarzucił naruszenie art. 214 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c. przez rozpoznanie sprawy na rozprawie odwoławczej w dniu
21 października 2009 r. pomimo przedłożenia przez pozwanego zwolnienia
lekarskiego i jego wniosku o odroczenie rozprawy z uwagi na chorobę, które to
uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy albowiem powód został
pozbawiony możliwości obrony swoich spraw.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
w całości, zniesienia postępowania i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Powód wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie na rzecz zastępującej Skarb
Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów postępowania
kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 2141
k.p.c., który dodany został przez art. 21 ustawy z dnia
15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz.U. Nr 123, poz. 849 ze zm.)
wprowadził szczególne wymagania, jakie muszą być spełnione przez strony, ich
przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników
postępowania, aby ich - spowodowane chorobą - niestawiennictwo na wezwanie
lub zawiadomienie sądu zostało usprawiedliwione. Konieczne jest przedstawienie
zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się, wystawionego przez
lekarza sądowego (§ 1).
Z uwagi na to, że przyczyny uzasadniające odroczenie rozprawy
przewidziane w art. 214 § 1 k.p.c. określone zostały restrykcyjnie, ponieważ
5
zaliczono do nich jedynie nieprawidłowość w doręczeniu wezwania oraz
nieobecność strony wywołaną nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi
przeszkodą, której nie można przezwyciężyć, wniosek strony o odroczenie
rozprawy, uzasadniony chorobą tej strony, może być uznany za uzasadniony
jedynie wtedy, kiedy występuje ona w sprawie bez pełnomocnika, ewentualnie
kiedy mają być podjęte czynności z jej udziałem a jednocześnie wykaże w sposób
określony w art. 2141
§ 1 k.p.c., że stan zdrowia uniemożliwiał jej stawiennictwo.
Nie oznacza to jednak, że stosowne zaświadczenie musi być załączone do
wniosku, chociaż jego przedłożenie na tym etapie byłoby pożądane. Nie można
jednak wykluczyć sytuacji, w których uzyskanie zaświadczenia z wyprzedzeniem
nie będzie możliwe (czy to z uwagi na nagłość choroby, czy z powodu organizacji
przyjęć lekarza sądowego, który wystawia zaświadczenia w miejscach, dniach
i godzinach ustalonych na podstawie umowy o wykonywanie czynności lekarza
sądowego – art. 12 ust. 1 ustawy o lekarzu sądowym), niemniej zostanie
wystawione i przedłożone sądowi w terminie późniejszym. Tak właśnie stało się
w niniejszej sprawie. We wniosku o odroczenie rozprawy skarżący powiadomił Sąd
o chorobie, przedłożył kserokopię posiadanego zaświadczenia lekarskiego od
lekarza, u którego się leczył oraz powiadomił, że w dniu rozprawy ma umówioną
wizytę u lekarza sądowego. Tego rodzaju informacje, które możliwe były do
sprawdzenia, a jednocześnie uwiarygodniały podaną przyczynę wniosku, uznać
można za znaną sądowi przeszkodę przybycia. Otwarta pozostawała kwestia, czy
jest to przeszkoda, której nie można przezwyciężyć. Ta okoliczność leżała poza
możliwością stanowczej oceny Sądu w chwili wydawania postanowienia o odmowie
uwzględnienia wniosku. Zgodzić się można wprawdzie, że usunięcie tych
wątpliwości obciążało pozwanego, jednak – jak wynika z dalszego przebiegu
wydarzeń – podał on sądowi prawdziwe informacje i podjął stosowne działania, aby
należycie wykazać niemożność stawiennictwa. Lekarz sądowy w zaświadczeniu
wystawionym w dniu 21 października 2009 r. potwierdził, że w tym dniu pozwany
nie mógł stawić się na wezwanie sądu. Oceniana ex post odmowa odroczenia
rozprawy okazała się więc nieuzasadniona, stanowiła naruszenie art. 214 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i doprowadziła do skutku w postaci pozbawienia
pozwanego możności obrony jego praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Sąd
6
Okręgowy, nie mając pewności co do prawdziwości informacji zawartych przez
pozwanego we wniosku miał dwa rozwiązania. Mógł odroczyć rozprawę, a w razie
stwierdzenia, że pozwany wniosek złożył w złej wierze (ponieważ np. nie udał się
do lekarza sądowego) skazać go na grzywnę przewidzianą w art. 214 § 2 k.p.c. (w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Nie chcąc odraczać rozprawy pochopnie,
Sąd odwoławczy mógł odpowiednio zastosować art. 224 § 2 w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. Powołany przepis dotyczy możliwości przeprowadzenia określonych
dowodów po zamknięciu rozprawy. Wśród dowodów, których dotyczy wymienione
są m. in. dowód z akt lub wyjaśnień organów administracji publicznej. Lekarz
sądowy wykonuje ustawowo uregulowane czynności zlecone przez prezesa sądu
okręgowego (art. 2 ust. 1 ustawy o lekarzu sądowym), wystawione przez niego
zaświadczenie jest dokumentem stwierdzającym w sposób wiążący dla sądu
istotną dla biegu postępowań karnych i cywilnych okoliczność jaką jest niezdolność
podmiotów biorących udział w tym postępowaniu do stawienia się w sądzie bądź
przed innym uprawnionym organem (art. 2141
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy
o lekarzu sądowym). Przy tym lekarzowi sądowemu przy wykonywaniu czynności
związanych z wystawianiem zaświadczeń przysługuje ochrona prawna
analogiczna, jak funkcjonariuszowi publicznemu (art. 2 ust. 3 ustawy o lekarzu
sądowym). Zaświadczenie stanowi zatem dokument, który może być poddany
ocenie po zamknięciu rozprawy w trybie przewidzianym w art. 224 § 2 k.p.c.,
a w razie stwierdzenia na jego podstawie, że odmowa odroczenia rozprawy była
nieuzasadniona – sąd otworzyłby zamkniętą rozprawę i kontynuował postępowanie,
co pozwoliłoby zapobiec wydaniu orzeczenia w warunkach nieważności
postępowania.
Żadna z tych możliwości nie została jednak zastosowana, zaskarżony wyrok
zapadł więc w postępowaniu dotkniętym nieważnością z przyczyn określonych
w art. 379 pkt 5 k.p.c., co pociąga za sobą konieczność jego uchylenia, zniesienia
postępowania w nieważnej części i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji (art. 39813
§ 1 k.p.c., art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz
art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.).
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.
7
md