Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 23 MARCA 2011 R.
I KZP 29/10
Objęcie wyrokiem łącznym kary powyżej 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania – orzeczonej przy zastosowaniu
art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. – nie zmienia reguł warunkowego zawieszania wy-
konania kary łącznej określonych w art. 89 k.k., które może nastąpić jedy-
nie wówczas, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: J. Grubba (sprawozdawca), E. Strużyna.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Moniki K., po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu w dniu 23 marca 2011 r., przedstawionego na podstawie
art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T. postanowieniem z dnia 26 li-
stopada 2010 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wy-
kładni ustawy:
„Czy w przypadku objęcia wyrokiem łącznym przynajmniej jednej,
orzeczonej przy zastosowaniu art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. kary powyżej 2 lat
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, okre-
ślone w art. 343 k.p.k. przesłanki warunkowego zawieszenia wykonania
kary pozbawienia wolności wyłączają ograniczenia określone w art. 69 k.k.
przy orzekaniu kary łącznej (art. 89 k.k.)?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Monika K. skazana została prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w T. z dnia 30 września 2008 r. za przestęp-
stwa:
- z art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-
manii, popełnione w dniu 8 maja 2008 r., na karę 10 miesięcy pozbawienia
wolności;
- z art. 59 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu nar-
komanii w zw. z art. 12 k.k., stanowiące ciąg przestępstw z art. 91 § 1 k.k.,
popełnione w okresie od stycznia do kwietnia 2008 r., na karę roku i 6 mie-
sięcy pozbawienia wolności;
- z art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-
manii w zw. z art. 12 k.k., popełnione w kwietniu 2008 r., na karę 4 miesię-
cy pozbawienia wolności.
Wymierzone kary objęto karą łączną 2 lat pozbawienia wolności, któ-
rej wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 5 lat.
2. Sądu Rejonowego w T. z dnia 9 lutego 2010 r. za przestępstwo z
art. 56 ust. 1 i art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziała-
niu narkomanii w zw. z art. 11§2 k.k., w zw. z art. 12 k.k., w zw. z art. 65 §
1 k.k. popełnione w okresie od października do grudnia 2007 r., na karę 3
lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres próby wynoszący 5 lat.
W dniu 7 sierpnia 2010 r. skazana złożyła do Sądu Rejonowego w T.
wniosek o wydanie wyroku łącznego obejmującego wymienione powyżej
skazania.
Sąd Rejonowy w T. wyrokiem łącznym z dnia 2 września 2010 r. w
miejsce przytoczonych powyżej kar orzekł wobec skazanej Moniki K. karę
3
łączną 3 lat pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 §
1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 89 § 3 k.k. warunkowo zawiesił
na okres próby wynoszący 5 lat.
Wyrok ten zaskarżył apelacją Prokurator Okręgowy w T., podnosząc
w niej zarzut obrazy prawa materialnego – art. 69 § 1 k.k., poprzez zawie-
szenie na tej podstawie kary łącznej 3 lat pozbawienia wolności, w sytuacji,
gdy w oparciu o ten przepis Sąd może zawiesić wykonane orzeczonej kary
pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lata.
Sąd Okręgowy w T. rozpoznając wniesiony środek odwoławczy
uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wy-
kładni ustawy. Przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w
formie pytania: „czy w przypadku objęcia wyrokiem łącznym przynajmniej
jednej, orzeczonej przy zastosowaniu art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. kary powyżej
2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania,
określone w art. 343 k.p.k. przesłanki warunkowego zawieszenia wykona-
nia kary pozbawienia wolności wyłączają ograniczenia określone w art. 69
k.k. przy orzekaniu kary łącznej (art. 89 k.k.)?”
Prokurator Prokuratury Generalnej w pisemnym wniosku wyraził po-
gląd, że Sąd Okręgowy zadając pytanie nie wskazał na istnienie wątpliwo-
ści, których sam nie potrafiłby wyjaśnić. Tym samym pytanie prawne sfor-
mułowane w niniejszej sprawie nie spełnia wymogów określonych w art.
441 k.p.k. W tej sytuacji Prokurator wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
Rozpoznając przedstawione pytanie prawne Sąd Najwyższy zważył,
co następuje.
Jak słusznie wskazano we wniosku prokuratora Prokuratury General-
nej, zgodnie z dyspozycją art. 441 k.p.k. sąd odwoławczy może wystąpić
do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego tylko wów-
czas, gdy mając wątpliwości, których samodzielnie nie jest w stanie wyja-
śnić, uznaje, że przepis ustawy mający zastosowanie w danej sprawie wy-
4
maga zasadniczej wykładni (w kwestii tej por. m. in. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 17 października 1996, I KZP 24/96, OSNKW z 1997 r.,
z. 1-2, poz. 7). Tymczasem z treści uzasadnienia postanowienia, w którym
przedstawiono Sądowi Najwyższemu pytanie, nie wynika, aby Sąd Okrę-
gowy miał w niniejszej sprawie takie wątpliwości. W uzasadnieniu przed-
stawionego pytania wskazuje się wręcz, że „wykładnia językowa, która
przecież winna być zawsze punktem wyjścia przy dokonywaniu egzegezy
przepisów prawnych, nie pozostawia żadnych wątpliwości, że warunkowe
zawieszenie wykonania kary łącznej może odnosić się tylko do kary nie
przekraczającej 2 lata”. W istocie zatem Sąd Okręgowy, zadając przedsta-
wione pytanie, nie miał wątpliwości co do tego, jak interpretować należy
przepisy dotyczące kary łącznej w zakresie możliwości warunkowego za-
wieszenia jej wykonania, lecz co do tego, czy istniejące rozwiązanie usta-
wowe jest prawidłowe z punktu widzenia celów, jakie kara ta powinna speł-
niać. Takie zaś postawienie sprawy nie pozwala przyjąć, że w niniejszej
sprawie istnieje problem wymagający zasadniczej wykładni ustawy.
W tej sytuacji, brak podstaw ku temu, aby przyjmować, że spełnione
zostały wymogi z art. 441 § 1 k.p.k. uprawniające do wystąpienia z pyta-
niem prawnym do Sądu Najwyższego. Bowiem przedmiotem uchwały Sądu
Najwyższego, zwłaszcza wydanej w tym trybie, nie może stać się ocena
celowości i konsekwencji w realizowaniu przez Państwo, za pomocą usta-
wodawstwa karnego, polityki karania.
Stąd też oczywisty brak podstaw do podjęcia uchwały zawierającej
odpowiedź na zadane przez Sąd Okręgowy pytanie.
Zauważyć należy, że w istocie przedstawiane zagadnienie sprowa-
dza się do jednej elementarnej kwestii – ustalenia przepisów, które regulują
zasady orzekania kary łącznej. Bez wątpienia są to przepisy Rozdziału IX
Kodeksu karnego. Spośród zaś tych przepisów, jedynie art. 89 k.k. określa
zasady warunkowego zawieszenia kary łącznej. Przepis ten zaś w sposób
5
jednoznaczny stanowi, że sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary
łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k.
Jednocześnie zauważyć trzeba, że art. 69 k.k. nie jest jedynym prze-
pisem kodeksu karnego, który stanowi podstawę do warunkowego zawie-
szania kary. Podstawę taką dają również art. 60 § 3 – 5 k.k., a także unor-
mowania zawarte w innych ustawach – w art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k., czy w
art. 152 k.k.w. Każde jednak z tych uregulowań odnosi się jedynie do moż-
liwości orzeczenia kary jednostkowej z warunkowym zawieszeniem jej wy-
konania. Odmiennie natomiast uregulowana jest kwestia wymiaru kary
łącznej – w tym wypadku, bez względu na to, czy odbywa się to w trybie
art. 569 k.p.k. (wyrok łączny), czy wprost w oparciu o art. 89 k.k. – jedynym
przepisem, do którego odsyła ustawodawca w zakresie ustalenia przesła-
nek zezwalających na orzeczenie kary łącznej z warunkowym zawiesze-
niem jej wykonania, jest art. 69 k.k. Przepis ten zaś w § 1 stanowi, że sąd
może jedynie zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności nie przekra-
czającej 2 lat. I raz jeszcze podkreślić należy, że nie istnieje żaden inny
przepis, który regulowałby tą kwestię.
Zauważyć w tym miejscu należy, że Sąd Rejonowy wydając zaskar-
żony wyrok łączny powołał, jako podstawę rozstrzygnięcia o warunkowym
zawieszeniu wykonania kary art. 69 § 1 i 2 k.k. (art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w zw.
z art. 89 § 3 k.k. dotyczą wyłącznie nowego ustalenia długości okresu pró-
by), a więc ten sam, który został przytoczony powyżej – choć ostatecznie
nie orzekł zgodnie z jego treścią. Postępując w ten sposób, Sąd Rejonowy
wskazał, że w jego ocenie: „można w niniejszym przypadku, orzekając karę
łączną per analogiam postąpić, jak w przypadku art. 343 § 1 k.p.k.”. Rozu-
mowanie takie jest jednak trudne do zaakceptowania. Przede wszystkim
Sąd Rejonowy nie może odnosić uregulowania z art. 86 § 1 k.k. do kwestii
zawieszenia wykonania kary. Sam bowiem fakt, że kara łączna nie może
być niższa od najwyższej z wymierzonych kar jednostkowych, nie ma żad-
6
nego odniesienia do rozstrzygnięcia, czy kara ta ma być orzeczona z wa-
runkowym zawieszeniem jej wykonania, czy też bez niego. Określa jedynie
„liczbowy” dolny próg wymiaru kary łącznej. Dalej – odwoływanie się do in-
stytucji uregulowanej w art. 343 k.p.k., nierozerwalnie wiązałoby orzekanie
w przedmiocie kary łącznej, z wnioskiem prokuratorskim składanym w try-
bie art. 335 k.p.k., co ze względów oczywistych nie może mieć zastosowa-
nia na tym etapie postępowania. Na koniec zaś, ale jest to najistotniejszy
argument, zauważyć trzeba, że sięganie po analogię w prawie karnym jest
obarczone ze względów gwarancyjnych najdalej idącymi ograniczeniami.
Generalnie jednak określić należy, że jest to metoda wypełniania luk w
prawie. Natomiast w omawianej kwestii, nie sposób stwierdzić istnienia ta-
kiej luki, gdyż zagadnienie warunkowego zawieszenia wykonania kary
łącznej zostało wyczerpująco uregulowane w art. 89 § 1 k.k. Co więcej, w
ślad za L. Morawskim (L. Morawski: Wykładnia w orzecznictwie sądów To-
ruń 2002, str. 296) „przypomnieć należy jeszcze raz, że odnosi się to (moż-
liwość uzupełniania luk w drodze analogii – przypisek SN) wyłącznie do luk
rzeczywistych, a więc konstrukcyjnych, technicznych, a nie luk pozornych
uznawanych za luki czysto ocenne (aksjologiczne), ponieważ w ich przy-
padku żaden rzeczywisty brak regulacji, który uniemożliwiałby podjęcie de-
cyzji nie występuje i mamy do czynienia wyłącznie z negatywną oceną re-
gulacji (podkreślenie SN)”.
W rezultacie przyjąć należy, że objęcie wyrokiem łącznym kary po-
wyżej 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wyko-
nania – orzeczonej przy zastosowaniu art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. – nie zmie-
nia reguł warunkowego zawieszania wykonania kary łącznej określonych w
art. 89 k.k., które może nastąpić jedynie wówczas, jeżeli zachodzą prze-
słanki określone w art. 69 k.k.
W piśmiennictwie można znaleźć poglądy opowiadające się za do-
puszczalnością orzeczenia kary łącznej w wymiarze przekraczającym 2 la-
7
ta z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (vide: J. Raglewski: Kontro-
wersje związane z orzekaniem kary łącznej na tle kodeksu karnego, PiP z
2003, z. 5, str. 89, czy S. Żółtek w: M. Królikowski, R. Zawłocki red: Ko-
deks karny. Część ogólna. Komentarz do artykułów 32 – 116, tom II, War-
szawa 2010, str. 665). Argumentację za słusznością takiej tezy autorzy
ograniczają jednak każdorazowo do stwierdzenia, że stosowanie maksy-
malnej granicy z art. 69 § 1 k.k. prowadziłoby do konsekwencji trudnych do
zaakceptowania, bowiem nie uwzględniałoby koncesji, co do następstw
prawnokarnych, jakie uzyskał sprawca np. na podstawie art. 60 § 5 k.k.
Prezentując jednak taki pogląd, jego autorzy, z jednej strony ograniczają
wykładnię art. 89 k.k. do jej aspektu teleologicznego, z drugiej zaś, pomija-
ją okoliczność, że owa koncesja, którą uzyskał sprawca, zawsze dotyczy
tylko kary (kar) jednostkowej, na którą skazano sprawcę, nie zaś kary łącz-
nej.
W istocie, jak wydaje się, to właśnie ten wskazywany w piśmiennic-
twie, aspekt aksjologiczny zagadnienia, a więc możliwość „zniweczenia”
przy orzekaniu kary łącznej efektów, jakie zakładano, wymierzając karę
jednostkową z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na innych zasa-
dach, niż wynikające z art. 69 k.k., jawi się, jako sedno stawianego proble-
mu. Nie można jednak nie dostrzegać i tego, że z punktu widzenia praktyki
orzeczniczej, problem ten był dotąd pozorny. Zgodnie bowiem z dotych-
czasowym brzmieniem art. 89 k.k., w razie skazania za zbiegające się
przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i
bez warunkowego zawieszenia ich wykonania, sąd mógł w wyroku łącznym
jedynie warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej lub odstąpić od jej
orzeczenia (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2000
r., I KZP 25/00, OSNKW z 2000 r., z. 11-12, poz. 91). Niebezpieczeństwo
owego „zniweczenia” efektów, w praktyce nie mogło zatem wystąpić, wo-
bec braku możliwości zarówno orzeczenia kary łącznej przekraczającej 2
8
lata pozbawieni wolności z warunkowym zwieszeniem jej wykonania, jak i
bez zawieszenia jej wykonania. Ta sytuacja uległa zmianie dopiero wraz z
wejściem w życie w dniu 8 czerwca 2010 r. ustawy z dnia 5 listopada 2009
r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania kar-
nego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skar-
bowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589),
nowelizującej miedzy innymi art. 89 k.k. W nowym brzmieniu tego przepisu
dodano § 1a, w którym unormowano, że: „w razie skazania za zbiegające
się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawiesze-
niem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę łączną po-
zbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania”. Ele-
mentarną kwestią, którą trzeba jednak w tym miejscu zauważyć, w kontek-
ście rozpoznawania sprawy, której dotyczy postawione pytanie, jest to, że
kara łączna jest instytucją prawa materialnego, orzekana zatem być musi
być z uwzględnieniem zasad wynikających z art. 4 § 1 k.k.
Sąd Najwyższy, dostrzegając sytuację powstałą po wskazanej wyżej
nowelizacji, może jedynie wyrazić zaniepokojenie, czy wprowadzone zmia-
ny ustawowe rzeczywiście uwzględniają wszystkie aspekty i konsekwencje
dla orzekania kar łącznych w sytuacji, gdy wymierzenie kary (kar) jednost-
kowych oparte zostało na szczególnej koncesji ze sprawcą – art. 60 § 3
k.k., art. 60 § 4 k.k., czy art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. Każdorazowo bowiem, gdy
przy zastosowaniu tych przepisów wymierzono kary powyżej 2 lat pozba-
wienia wolności, nie nastąpiło to na podstawie art. 69 § 1 k.k. Stosując zaś
konsekwentnie ten przepis, możliwe będzie w omawianej sytuacji, jedynie
orzekanie kary łącznej (a jest to obligatoryjna instytucja prawa materialne-
go – vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2006 r., I KZP
11/06, OSNKW z 2006 r., z. 7-8, poz. 64) bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania.
9
Korzystne dla skazanych, a w istocie i dla Państwa, rozwiązanie tego
dylematu związanego z konsekwentnym stosowaniem zasad polityki ka-
rania, może jednak nastąpić jedynie w drodze dostrzeżenia tej sytuacji de
lege ferenda.
Mając na uwadze omówione względy, Sąd Najwyższy postanowił jak
na wstępie.