III CZP 8/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 1 kwietnia 2011 r., III CZP 8/11
Sędzia SN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Ś. przeciwko Zenonowi P. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 1
kwietnia 2011 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w
Gdańsku postanowieniem z dnia 9 grudnia 2010 r.:
„Czy wniesienie przez wierzyciela do sądu wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności wyrokowi zasądzającemu świadczenie od dłużnika osobistego
przerywa bieg przedawnienia roszczenia skierowanego przeciwko dłużnikowi
rzeczowemu (innemu niż osobisty) o zapłatę wierzytelności zabezpieczonej
hipoteką, a jeśli tak, to czy przerywa ten bieg taki wniosek, który został oddalony?"
podjął uchwałę:
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
obejmującemu wierzytelność wobec dłużnika osobistego nie przerywa biegu
przedawnienia roszczenia przeciwko właścicielowi nieruchomości, który – nie
będąc dłużnikiem osobistym – ustanowił hipotekę dla zabezpieczenia tej
wierzytelności.
Uzasadnienie
Sąd polubowny zasądził w maju 1991 r. od "P.B.M.U.W.D.", spółki z o.o. na
rzecz "K.B.O." S.A. oznaczoną kwotę. Wykonalność wyroku tego sądu stwierdzono
w czerwcu 1991 r. Powodowa Gmina nabyła część wierzytelności "K.B.O." na
podstawie umowy cesji w dniu 23 lutego 1993 r. Wierzytelność ta była
zabezpieczona m.in. hipoteką na nieruchomości, ustanowioną przez pozwanego w
niniejszej sprawie. W dniu 21 grudnia 1998 r. powodowa Gmina złożyła wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu polubownego z maja 1991 r.
przeciwko dłużnikowi osobistemu – "P.B.M.U.W.D.". Wniosek ten został
prawomocnie oddalony postanowieniem z dnia 14 maja 2003 r.
Sąd Okręgowy uznał zarzut pozwanego (właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką) za nieuzasadniony, ponieważ bieg dziesięcioletniego terminu
przedawnienie roszczenia rozpoczął się z chwilą wydania wyroku przez sąd
polubowny, tj. w dniu 27 maja 1991 r. (art. 124 § 2 k.c.). Został on potem przerwany
w wyniku złożenia wniosku strony powodowej z dnia 21 grudnia 1998 r. o nadanie
temu wyrokowi klauzuli wykonalności, a następnie rozpoczął się na nowo po
oddaleniu wniosku postanowieniem z dnia 14 marca 2003 r. i zakończeniu
postępowania klauzulowego. W konsekwencji Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego dłużnika rzeczowego kwotę dochodzoną przez powodową Gminę z
ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości obciążonej
hipoteką, stwierdzając ogólnie, że pozwany na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm.) był zobowiązany do zapłaty dochodzonej przez
cesjonariusza kwoty.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiła się
rozbieżność dotyczącą przerwania biegu przedawnienia w wyniku złożenia wniosku
o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Pojawia się również
pytanie, czy przerwanie takie następuje także w razie oddalenia wspomnianego
wniosku oraz czy przerwanie biegu przedawnienia roszczenia wobec dłużnika
osobistego powoduje taki skutek w odniesieniu do roszczenia wierzyciela
skierowanego wobec dłużnika rzeczowego, tj. właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu zagadnienia prawnego wyeksponowano przede wszystkim
podmiotowy zasięg ewentualnego przerwania biegu przedawnienia
spowodowanego złożeniem wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi
sądu polubownego. Stało się tak, ponieważ Sąd pierwszej instancji – bez szerszej
motywacji prawnej – zajął stanowisko, że przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia wobec dłużnika osobistego powoduje również skutek w postaci
przerwania przedawnienia roszczenia wobec właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką. W tej sytuacji nie było potrzeby rozstrzygania spornej w literaturze i
niejednolicie ujmowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestii, czy wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (w tym wyrokowi sądu
polubownego) w ogóle przerywa bieg terminu przedawnienia roszczenia objętego
tym tytułem (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Przytaczając uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 58), Sąd
Apelacyjny przychylił się do wyrażonego w niej poglądu, że wniosek o nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg
przedawnienia roszczenia objętego tym tytułem.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozważano, przeciwko komu niezbędne
jest dokonanie przez wierzyciela odpowiedniej, przewidzianej w art. 123 § 1 pkt 1
k.c., czynności „przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia
albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia”. W wyroku z dnia 20 kwietnia
2006 r., IV CK 3/06 (nie publ.) przyjęto, że powództwo powinno być wytoczone
przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność, dlatego skierowanie pozwu tylko
przeciwko jednemu z dłużników solidarnych nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia w stosunku do pozostałych dłużników odpowiadających solidarnie (art.
372 k.c.). W wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 212/08 (nie publ.) przyjęto, że
wytoczenie powództwa przeciwko poręczycielowi nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia przeciwko dłużnikowi głównemu, jednakże poręczyciel może powoływać
się wobec wierzyciela na zarzut przedawnienia roszczenia w stosunku do dłużnika
głównego (art. 883 § 1 k.c.). Współdłużnicy solidarni (art. 366 k.c.) i poręczyciel (art.
881 k.c.) zachowują pozycję samodzielną w ramach łączącego ich z wierzycielem
stosunku obligacyjnego i w konsekwencji zarówno sam bieg terminu przedawnienia
roszczeń wobec nich, jak i przerwanie jego biegu następuje niezależnie.
Ten element jurydycznej odrębności roszczeń należy dostrzegać także
wówczas, gdy pojawia się kwestia przerwania biegu wszystkich innych roszczeń
występujących poza strukturą długu solidarnego. W wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24 września 2009 r., IV CSK 43/09 (nie publ.) wyjaśniono, że przerwanie biegu
przedawnienia roszczenia może nastąpić co do zasady tylko między stronami i tylko
w granicach żądania pozwu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2000 r., II
CSK 298/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 107). Czynności podjęte przez wierzyciela
jedynie wówczas spowodują skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia
roszczenia, jeżeli będą skierowane przeciwko podmiotowi, na rzecz którego biegnie
przedawnienie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN
587/00, "Izba Cywilna" 2005, nr 5, s. 44).
Uogólniając przedstawione wywody należy stwierdzić, że czynność podjęta
przez wierzyciela bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia
lub zabezpieczenia roszczenia powinna być skierowana przeciwko adresatowi
roszczenia i tylko wtedy może doprowadzić ona do skutku prawnego w postaci
przerwania biegu przedawnienia tego roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Reguła
taka pozostaje aktualna także wtedy, gdy dla zabezpieczenia wierzytelności wobec
dłużnika osobistego ustanowiona została hipoteka przez osobę niebędącą
dłużnikiem osobistym i wierzyciel hipoteczny może domagać się od tej osoby
zapłaty sumy pieniężnej. Konstrukcja hipoteki jako rzeczowego zabezpieczenia o
charakterze akcesoryjnym nie daje podstaw do obrony stanowiska odmiennego;
także w razie ustanowienia hipoteki przez osobę trzecią, roszczenia wierzyciela o
zapłatę, kierowane wobec dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego, zachowują
odrębność prawną m.in. w zakresie biegu terminów ich przedawnienia i przerwania
tego biegu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak na wstępie (art. 390 k.p.c.).
Sędzia SN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Ś. przeciwko Zenonowi P. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 1
kwietnia 2011 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w
Gdańsku postanowieniem z dnia 9 grudnia 2010 r.:
„Czy wniesienie przez wierzyciela do sądu wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności wyrokowi zasądzającemu świadczenie od dłużnika osobistego
przerywa bieg przedawnienia roszczenia skierowanego przeciwko dłużnikowi
rzeczowemu (innemu niż osobisty) o zapłatę wierzytelności zabezpieczonej
hipoteką, a jeśli tak, to czy przerywa ten bieg taki wniosek, który został oddalony?"
podjął uchwałę:
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
obejmującemu wierzytelność wobec dłużnika osobistego nie przerywa biegu
przedawnienia roszczenia przeciwko właścicielowi nieruchomości, który – nie
będąc dłużnikiem osobistym – ustanowił hipotekę dla zabezpieczenia tej
wierzytelności.
Uzasadnienie
Sąd polubowny zasądził w maju 1991 r. od "P.B.M.U.W.D.", spółki z o.o. na
rzecz "K.B.O." S.A. oznaczoną kwotę. Wykonalność wyroku tego sądu stwierdzono
w czerwcu 1991 r. Powodowa Gmina nabyła część wierzytelności "K.B.O." na
podstawie umowy cesji w dniu 23 lutego 1993 r. Wierzytelność ta była
zabezpieczona m.in. hipoteką na nieruchomości, ustanowioną przez pozwanego w
niniejszej sprawie. W dniu 21 grudnia 1998 r. powodowa Gmina złożyła wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu polubownego z maja 1991 r.
przeciwko dłużnikowi osobistemu – "P.B.M.U.W.D.". Wniosek ten został
prawomocnie oddalony postanowieniem z dnia 14 maja 2003 r.
Sąd Okręgowy uznał zarzut pozwanego (właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką) za nieuzasadniony, ponieważ bieg dziesięcioletniego terminu
przedawnienie roszczenia rozpoczął się z chwilą wydania wyroku przez sąd
polubowny, tj. w dniu 27 maja 1991 r. (art. 124 § 2 k.c.). Został on potem przerwany
w wyniku złożenia wniosku strony powodowej z dnia 21 grudnia 1998 r. o nadanie
temu wyrokowi klauzuli wykonalności, a następnie rozpoczął się na nowo po
oddaleniu wniosku postanowieniem z dnia 14 marca 2003 r. i zakończeniu
postępowania klauzulowego. W konsekwencji Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego dłużnika rzeczowego kwotę dochodzoną przez powodową Gminę z
ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości obciążonej
hipoteką, stwierdzając ogólnie, że pozwany na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm.) był zobowiązany do zapłaty dochodzonej przez
cesjonariusza kwoty.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiła się
rozbieżność dotyczącą przerwania biegu przedawnienia w wyniku złożenia wniosku
o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Pojawia się również
pytanie, czy przerwanie takie następuje także w razie oddalenia wspomnianego
wniosku oraz czy przerwanie biegu przedawnienia roszczenia wobec dłużnika
osobistego powoduje taki skutek w odniesieniu do roszczenia wierzyciela
skierowanego wobec dłużnika rzeczowego, tj. właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu zagadnienia prawnego wyeksponowano przede wszystkim
podmiotowy zasięg ewentualnego przerwania biegu przedawnienia
spowodowanego złożeniem wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi
sądu polubownego. Stało się tak, ponieważ Sąd pierwszej instancji – bez szerszej
motywacji prawnej – zajął stanowisko, że przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia wobec dłużnika osobistego powoduje również skutek w postaci
przerwania przedawnienia roszczenia wobec właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką. W tej sytuacji nie było potrzeby rozstrzygania spornej w literaturze i
niejednolicie ujmowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestii, czy wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (w tym wyrokowi sądu
polubownego) w ogóle przerywa bieg terminu przedawnienia roszczenia objętego
tym tytułem (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Przytaczając uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 58), Sąd
Apelacyjny przychylił się do wyrażonego w niej poglądu, że wniosek o nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg
przedawnienia roszczenia objętego tym tytułem.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozważano, przeciwko komu niezbędne
jest dokonanie przez wierzyciela odpowiedniej, przewidzianej w art. 123 § 1 pkt 1
k.c., czynności „przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia
albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia”. W wyroku z dnia 20 kwietnia
2006 r., IV CK 3/06 (nie publ.) przyjęto, że powództwo powinno być wytoczone
przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność, dlatego skierowanie pozwu tylko
przeciwko jednemu z dłużników solidarnych nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia w stosunku do pozostałych dłużników odpowiadających solidarnie (art.
372 k.c.). W wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 212/08 (nie publ.) przyjęto, że
wytoczenie powództwa przeciwko poręczycielowi nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia przeciwko dłużnikowi głównemu, jednakże poręczyciel może powoływać
się wobec wierzyciela na zarzut przedawnienia roszczenia w stosunku do dłużnika
głównego (art. 883 § 1 k.c.). Współdłużnicy solidarni (art. 366 k.c.) i poręczyciel (art.
881 k.c.) zachowują pozycję samodzielną w ramach łączącego ich z wierzycielem
stosunku obligacyjnego i w konsekwencji zarówno sam bieg terminu przedawnienia
roszczeń wobec nich, jak i przerwanie jego biegu następuje niezależnie.
Ten element jurydycznej odrębności roszczeń należy dostrzegać także
wówczas, gdy pojawia się kwestia przerwania biegu wszystkich innych roszczeń
występujących poza strukturą długu solidarnego. W wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24 września 2009 r., IV CSK 43/09 (nie publ.) wyjaśniono, że przerwanie biegu
przedawnienia roszczenia może nastąpić co do zasady tylko między stronami i tylko
w granicach żądania pozwu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2000 r., II
CSK 298/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 107). Czynności podjęte przez wierzyciela
jedynie wówczas spowodują skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia
roszczenia, jeżeli będą skierowane przeciwko podmiotowi, na rzecz którego biegnie
przedawnienie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN
587/00, "Izba Cywilna" 2005, nr 5, s. 44).
Uogólniając przedstawione wywody należy stwierdzić, że czynność podjęta
przez wierzyciela bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia
lub zabezpieczenia roszczenia powinna być skierowana przeciwko adresatowi
roszczenia i tylko wtedy może doprowadzić ona do skutku prawnego w postaci
przerwania biegu przedawnienia tego roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Reguła
taka pozostaje aktualna także wtedy, gdy dla zabezpieczenia wierzytelności wobec
dłużnika osobistego ustanowiona została hipoteka przez osobę niebędącą
dłużnikiem osobistym i wierzyciel hipoteczny może domagać się od tej osoby
zapłaty sumy pieniężnej. Konstrukcja hipoteki jako rzeczowego zabezpieczenia o
charakterze akcesoryjnym nie daje podstaw do obrony stanowiska odmiennego;
także w razie ustanowienia hipoteki przez osobę trzecią, roszczenia wierzyciela o
zapłatę, kierowane wobec dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego, zachowują
odrębność prawną m.in. w zakresie biegu terminów ich przedawnienia i przerwania
tego biegu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak na wstępie (art. 390 k.p.c.).