Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 kwietnia 2011 r.
I UK 375/10
Do okresu uprawniającego do nabycia prawa do świadczenia przedeme-
rytalnego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r.
o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.), nie wlicza
się okresu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej, za który osoba ubiegająca się o to
świadczenie nie opłaciła należnych składek do dnia rozwiązania stosunku
pracy.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 kwietnia
2011 r. sprawy z odwołania Piotra C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o świadczenie przedemerytalne, na skutek skargi kasacyjnej
ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 maja 2010 r.
[…]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od skarżącego Piotra C. na rzecz organu rentowego 120 (sto dwa-
dzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasa-
cyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 września 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie zmienił decyzję organu rentowego Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 10 lutego 2009 r. i przyznał ubezpieczonemu
Piotrowi C. prawo do świadczenia przedemerytalnego od 30 kwietnia 2009 r. W mo-
tywach decyzji odmawiającej wnioskodawcy prawa do świadczenia przedemerytal-
nego organ rentowy, powołał art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
2
świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252), twierdząc, iż ubezpie-
czony nie ma 40-letniego stażu emerytalnego. Organ rentowy uznał za udowodniony
łączny okres ubezpieczenia wynoszący 37 lat, 5 miesięcy i 28 dni, natomiast nie zali-
czył do stażu pracy okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w M. od
1 stycznia 1978 r. do 26 czerwca 1980 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony Piotr C. (urodzony w dniu 18 czerwca
1950 r.) wystąpił 1 grudnia 2008 r. z wnioskiem o świadczenie przedemerytalne. W
okresie od 1 lipca 2005 r. do 28 lutego 2008 r., tj. do dnia, w którym nastąpiło rozwią-
zanie stosunku pracy, ubezpieczony był zatrudniony w Firmie Produkcyjno-Handlo-
wej „J." Andrzej C. w P., zaś do rozwiązania stosunku pracy doszło za wypowiedze-
niem pracodawcy z przyczyn niedotyczących pracownika. Ubezpieczony jest zareje-
strowany jako osoba bezrobotna, pobiera zasiłek od co najmniej 6 miesięcy, nie od-
mówił podjęcia pracy i wniosek o świadczenie przedemerytalne złożył w terminie nie-
przekraczającym 30 dni od dnia wydania przez Powiatowy Urząd Pracy dokumentu
poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Sąd
Okręgowy wskazał, że w zakwestionowanym przez organ rentowy okresie - od 2
stycznia 1978 r. do 26 czerwca 1980 r. - odwołujący się wykonywał pracę jako czło-
nek spółdzielni w charakterze kierowcy ciągnika. Praca była wykonywana we wszyst-
kie dni robocze, czasem również w niedziele. Odwołujący się codziennie rozpoczynał
pracę o 7 rano i pracował do 15 - tej, z tym, że praca była notorycznie wykonywana w
godzinach nadliczbowych. W dniu 29 kwietnia 2009 r. odwołujący się wpłacił składkę
z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za lipiec 2000 r.
Sąd Okręgowy, po rozważeniu warunków uzyskania spornego świadczenia
emerytalnego w świetle art. 2 ust. 1 pkt 5 i art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach prze-
demerytalnych, art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) oraz art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135) stwierdził, że odwołujący
się spełnił wymagane warunki, w tym z uwzględnieniem okresów pracy w charakte-
rze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej od 2 stycznia 1978 r. do 26 czerwca
1980 r., ponieważ ustalony wymiar czasu pracy w tym okresie pozwalał na jego
uwzględnienie. Z uwagi na to, że wpłaty na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowa-
dzonej działalności gospodarczej za lipiec 2000 r. ubezpieczony dokonał 29 kwietnia
3
2009 r., a bez powyższego okresu nie udowodniłby wymaganego stażu, świadczenie
przedemerytalne należało przyznać - w związku z art. 7 ust. 1 ustawy o świadcze-
niach przedemerytalnych - od dnia następnego. Mając na względzie przedstawione
okoliczności Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki
warunkujące nabycie spornego świadczenia i na mocy art. 47714
§ 2 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Apelacyjny w
Katowicach, na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w C.,
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny, przyjmu-
jąc ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji za własne, uznał, że apelacja
zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie,
która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w
rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez
okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co
najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn. Z kolei z mocy art. 2 ust. 2 tej ustawy,
za okres uprawniający do emerytury, o którym wyżej mowa, uważa się okres ustalo-
ny zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, zaś na podstawie art. 5 ust. 4 tej ostatniej ustawy, przy ustalaniu
prawa do emerytury lub renty dla płatników składek, zobowiązanych do opłacania
składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie uwzględnia się okresu,
za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpiecze-
niom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Rację ma zatem skarżący organ ren-
towy twierdząc, że wymagany 40 - letni staż pracy ubezpieczony uzyskał w dniu
wpłaty zaległej składki za lipiec 2009 r., a nie w dniu rozwiązania stosunku pracy 28
lutego 2008 r. Sąd Apelacyjny, podzielając pogląd tego Sądu wyrażony w uzasad-
nieniu wyroku z 12 czerwca 2008 r., III AUa 2065/07 (LEX nr 504159), uznał, że
opłacenie zaległych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu prowa-
dzenia działalności gospodarczej umożliwia uwzględnienie okresu, którego dotyczyły,
jako okresu składkowego, dopiero od daty uiszczenia tych zaległości. Sąd stwierdził
również, że prawo do świadczenia przedemerytalnego uzależnione jest od łącznego
spełnienia wszystkich warunków przewidzianych w ustawie o świadczeniach prze-
demerytalnych i nie jest możliwe późniejsze uzupełnienie wymaganego okresu
składkowego i nieskładkowego (35 lat dla kobiet, 40 lat dla mężczyzn), pozwalające-
4
go na przyznanie prawa do tego świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warsza-
wie z 31 marca 2008 r., OSA 2009 nr 7, poz. 77). Ubezpieczony do dnia rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, tj. do 28 lutego 2008 r., miał
okres uprawniający do emerytury ustalony zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust.
1 oraz art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w wymiarze wynoszącym: 39
lat, 11 miesięcy i 24 dni (37 lat, 5 miesięcy i 28 dni + 2 lata, 5 miesięcy i 26 dni), co
oznacza, iż nie spełniał warunku posiadania uprawniającego do emerytury okresu 40
lat. Tak więc, nie mógł on nabyć prawa do świadczenia przedemerytalnego. W re-
zultacie, Sąd drugiej instancji uznał apelację za zasadną i na mocy art. 386 § 1 k.p.c.
orzekł reformatoryjnie, jak w sentencji orzeczenia.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucił wyrokowi Sądu drugiej instancji naru-
szenie prawa materialnego, przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 2 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 2 ust. 2 ustawy o świadczeniach przedemerytal-
nych i art. 5 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez uznanie, że
ubezpieczony do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy nie spełniał warunku 40 lat okresu uprawniającego do emerytury. Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od or-
ganu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania według norm
przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
W uzasadnieniu zarzutów skargi wskazano, że art. 2 ust. 2 ustawy o świad-
czeniach przedemerytalnych w zakresie sposobu ustalenia okresu uprawniającego
do emerytury zawiera odesłanie do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
w tym do art. 5 tej ustawy, który w ustępie 4 mówi, że „przy ustalaniu prawa do eme-
rytury nie uwzględnia się okresu, za który nie opłacono składek". Odesłanie do tego
przepisu rozumieć należy w ten sposób, że „przy ustalaniu prawa do świadczenia
przedemerytalnego nie uwzględnia się okresu, za który nie opłacono składek". Taka
regulacja nie zawiera natomiast ograniczenia co do czasu, w którym ma nastąpić
opłacenie należnych składek. Jedynym warunkiem koniecznym czyni się tu bowiem
sam fakt uiszczenia tych należności. Ta właśnie okoliczność winna więc być brana
pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczenia przedemerytalnego. W tym stanie
rzeczy opłacenie przez ubezpieczonego zaległych składek po rozwiązaniu stosunku
pracy zezwala na uwzględnienie okresu, którego dotyczyły składki, na poczet wyma-
ganego art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych czterdziesto-
5
letniego okresu uprawniającego do emerytury przy ustalaniu prawa do świadczenia
przedemerytalnego, z tym że dopiero od daty uiszczenia tych zaległości. Przepis art.
2 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, przez sformułowanie: „do dnia
rozwiązania stosunku pracy", ustanawia tylko wymóg legitymowania się przez ubez-
pieczonego w tej dacie co najmniej czterdziestoletnim okresem podlegania obowiąz-
kowemu ubezpieczeniu emerytalnemu. Przy ustalaniu prawa do świadczenia należy
więc badać, jakie okresy zaliczyć ubezpieczonemu na poczet wymaganego okresu z
uwagi na tytuł ubezpieczenia, czego dotyczą właśnie art. 5-9, art. 10 ust. 1 i art. 11
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, do których omawiany przepis odsyła w ustę-
pie 2. Odnośnie do obowiązku opłacenia składek za okresy wliczone do ogólnego
okresu uprawniającego do uzyskania świadczenia przedemerytalnego - z uwagi na
brzmienie art. 5 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – nakazuje on badać,
czy „przy ustalaniu prawa do świadczenia", czyli na dzień ustalania tego prawa,
składki dotyczące zaliczonych okresów zostały faktycznie uiszczone. W świetle po-
wyższych wywodów zasadne było zatem uznanie przez orzekający w sprawie Sąd
Okręgowy w Częstochowie, że ubezpieczony Piotr C. w dniu 29 kwietnia 2009 r.
spełnił wszystkie przesłanki nabycia prawa do spornego świadczenia, gdyż wykazał
on ponad czterdziestoletni okres podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu emery-
talnemu do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu
pracy, a wymóg opłacenia wszystkich składek odnoszących się do tego okresu speł-
nił dopiero w dniu 29 kwietnia 2009 r., po opłaceniu zaległej składki za lipiec 2000 r.
W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na
jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem sporu między stronami jest to, czy skarżący spełnił, określony w
art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, warunek posiadania
40 letniego okresu uprawniającego do emerytury. Spełnienie przez niego pozosta-
łych warunków nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego jest bowiem bez-
sporne. Zgodnie z tym przepisem, prawo do świadczenia przedemerytalnego przy-
sługuje osobie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym
była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ma okres uprawniający do
6
emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn. Pojęcie
„okres uprawniający do emerytury”, w rozumieniu tego przepisu, definiuje art. 2 ust. 2
rozważanej ustawy, stanowiąc, że jest nim okres ustalony zgodnie z przepisami art.
5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych. Z kolei art. 5 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
normujący ustalanie prawa do emerytury płatników składek zobowiązanych, jak skar-
żący, z tytułu prowadzonej w spornym okresie działalności gospodarczej, do opłaca-
nia składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, stanowi, że przy ustala-
niu tego prawa nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki,
mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym
okresie. Z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych wynika, że
warunek posiadania co najmniej 40 lat okresu uprawniającego do emerytury osoba
dochodząca świadczenia przedemerytalnego powinna spełnić do dnia rozwiązania
stosunku pracy.
Wobec tego istota rozpatrywanego zagadnienia prawnego sprowadza się do
wyjaśnienia treści pojęcia „okres uprawniający do emerytury” w art. 2 ust. 2 powoła-
nej wyżej ustawy. W tej kwestii z literalnego brzmienia art. 5 ust. 4 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS w związku z art. 2 ust. 2 ustawy o świadczeniach przedemery-
talnych wynika, że chodzi tu o okres, za który zostały opłacone składki. Tak rozumia-
ny okres uprawniający do emerytury musi istnieć, jak stanowi art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, do dnia rozwiązania stosunku pracy, co
stwierdza organ rentowy przy jego ustalaniu. Nie jest więc dopuszczalne uznanie, że
okres wymagany przez ten przepis może obejmować czas, w którym wnioskodawca
podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu bez uiszczania należnych
składek (zob. też: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 czerwca 2008 r., III
AUa 2065/07, LEX nr 504159 i wyrok tego Sądu z 15 października 2003 r., III AUa
1963/02, Prawo Pracy 2004 nr 11, s. 42). Możliwość taka została wyraźnie i dobitnie
wyłączona w art. 5 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 2
ust. 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Reguła ta jest w pełni zrozumiała.
W przypadku osób, które są zobowiązane do opłacania składek na własne ubezpie-
czenie społeczne, jak osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, nie
ma powodu włączania do okresu uprawniającego do emerytury okresu obowiązko-
wego ubezpieczania (istnienia obowiązku opłacania składki), za który płatnik składek
nie płacił. Wynika to stąd, że wskazane osoby są jednocześnie ubezpieczonymi i
7
płatnikami składek w rozumieniu odpowiednio art. 4 pkt 1 i pkt 2 lit. d ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych. Nie ma zatem względów przemawiających za sa-
nowaniem niespełnienia przez nie warunków nabycia świadczenia, spowodowanego
ich własnym zaniechaniem w spełnieniu obowiązku składkowego.
Za powyższą wykładnią przemawia także brak w obecnych przepisach reguły
obowiązującej w art. 16 ust. 2 uchylonej już ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), zgodnie z którym w przypad-
ku, gdy osoba, która nabyła prawo do pobierania emerytury, renty inwalidzkiej lub
renty chorobowej, nie opłaciła składek na ubezpieczenie za okres poprzedzający na-
bycie tego prawa, zaległe składki potrącało się z należnych świadczeń na zasadach
ustalonych przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w za-
kresie potrącania zaliczek wypłaconych na poczet świadczeń. Przepis ten, według
dominującego poglądu, ustanawiał odstępstwo od zasady, że w przypadku osób zo-
bowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia społeczne, spełnienie
obowiązku składkowego było warunkiem otrzymania świadczenia. Należy jednak
mieć na uwadze, że pod rządami ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) odstępstwo to
było uzasadnione ogólną zasadą ówczesnego systemu ubezpieczeń społecznych,
wiążącą tytuł do świadczeń z zatrudnieniem (art. 1 tej ustawy), od której regulacja
dotycząca osób zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia spo-
łeczne była wyjątkiem. Obecny system ubezpieczeń opiera się na ogólnym założe-
niu, że tytułem do nabycia świadczeń jest pozostawanie w ubezpieczeniu i należą się
one za składkę. Nie ma zatem uzasadnienia dla odstępowania od tej zasady w przy-
padku osób, które nie spełniły własnego obowiązku składkowego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.
========================================