Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 138/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko PGE Kopalni Węgla Brunatnego B. Spółce Akcyjnej w R.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 23 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W pozwie z dnia 28 maja 2009 r. skierowanym przeciwko PGE Kopalni
Węgla Brunatnego „B." Spółce Akcyjnej w R. powód M. G. wniósł o zasądzenie
40.000 zł z ustawowymi z odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem
odszkodowania za pobieranie emerytury górniczej w zaniżonej wysokości.
Na rozprawie w dniu 3 listopada 2009 r. Powód ograniczył żądanie pozwu do
kwoty 28.638,29 zł.
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w B. wyrokiem z dnia 9 listopada 2009 r. zasądził
od pozwanej PGE Kopalni Węgla Spółki Akcyjnej w R. na rzecz powoda kwotę
28.638,29 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty
(pkt 1); umorzył postępowanie w pozostałej cęści wobec cofnięcia pozwu (pkt 2);
nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.859 zł tytułem
kosztów procesu (pkt 3).
Sąd Rejonowy ustalił, że M. G. był pracownikiem Kopalni Węgla Brunatnego
„B." Spółki Akcyjnej w R. w okresie od 16 września 1977 r. do 23 grudnia 2003 r. W
czasie zatrudnienia pracował na stanowiskach: ślusarz i ślusarz wymiany
agregatów pompowych.
Pozwany pracodawca wystawił powodowi świadectwo wykonywania pracy
górniczej, w którym wskazał, że powód w okresie zatrudnienia wykonywał pracę
górniczą na stanowisku rzemieślnik ślusarz stale zatrudniony na odkrywce,
kwalifikowaną przelicznikiem 1,2. Takie same dane zamieszczono w wydanym
powodowi świadectwie pracy za okres zatrudnienia w pozwanej Kopalni.
Od rozwiązania stosunku pracy M. G. pobiera emeryturę. Przy obliczaniu
wysokości emerytury Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił dane dotyczące
pracy górniczej zawarte w wystawionych przez pozwaną Spółkę świadectwach
pracy i zaliczył powodowi okres pracy górniczej z przelicznikiem 1,2 za cały okres
zatrudnienia.
27 sierpnia 2007 r. M. G. złożył wniosek do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o ponowne przeliczenie emerytury z uwzględnieniem przelicznika 1,8
za okres od 16 września 1977 r. do 20 grudnia 2003 r.
3
Decyzją z 11 lutego 2007 r. ZUS Oddział w Z. Inspektorat w T. odmówił
przyznania emerytury według przelicznika 1,8.
Wyrokiem z dnia 6 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy w G. przyznał
ubezpieczonemu prawo do obliczania emerytury górniczej z zastosowaniem
przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej za cały okres zatrudnienia poczynając od
16 września 1977 r. do 23 grudnia 2003 r.
Przy uwzględnieniu okresów pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym,
zgodnie z devcyzją ZUS i wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 lutego 2009 r.
różnica między należną emeryturą a otrzymaną według kwoty netto: w okresie od 1
stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2004 r. wyniosła7.683,30 zł; w okresie od 1 stycznia
2005 r. do 31 grudnia 2005 r. wyniosła 7.641,86 zł; w okresie od 1 stycznia 2006 r.
do 31 grudnia 2006 r. wyniosła 7.921,16 zł. W sumie za sporny okres emerytura
ubezpieczonego została obniżona o kwotę 28.638,29 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwana Spółka nieprawidłowo określiła
charakter pracy górniczej wykonywanej przez powoda i nie zakwalifikowała jego
pracy w wymiarze półtorakrotnym. Zostało to potwierdzone w wyroku Sądu
Okręgowego w G. Zdaniem Sądu Rejonowego, powód wykazał, iż poniósł szkodę
w postaci obniżonej wysokości emerytury w związku z wystawieniem przez
pracodawcę świadectwa pracy górniczej i świadectwa pracy, zawierających
nieprawidłowe informacje o charakterze wykonywanej przez powoda pracy
górniczej, które stały się podstawą do ustalenia wysokości emerytury przez organ
rentowy.
Sąd Rejonowy powołując art. 97 k.p. oraz art 125a ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj.
Dz.U. z 2004 r., Nr 38, poz. 353 ze zm.) podniósł iż do obowiązków pracodawcy
(płatnika składek) należy prawidłowe wystawienie dokumentów potwierdzających
okres i rodzaj pracy, pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze, okresów pracy górniczej oraz okresów pracy na kolei. Sąd pierwszej
instancji podkreślił, że żaden przepis nie nakłada na organ rentowy obowiązku
kontrolowania zgodności danych zawartych w świadectwie pracy z danymi
zawartymi w znajdującej się w posiadaniu pracodawcy dokumentacji związanej z
wykonywaniem pracy górniczej.
4
Sąd Rejonowy uznał, że przepis art. 471 k.c. stanowi podstawę dochodzenia
przez pracowników roszczeń odszkodowawczych od pracodawców z tytułu
otrzymania niższego świadczenia emerytalnego wskutek nienależytego wykonania
zobowiązania przez pracodawcę. Rozważając problem przedawnienia Sąd
Rejonowy podkreślił, że art. 291 § 1 k.p. nie wymienia roszczeń związanych ze
stosunkiem pracy, do których należy roszczenie zgłoszone przez powoda. Pojęcie
“sprawy z zakresu prawa pracy” jest przedmiotowo szersze od pojęcia “sprawy ze
stosunku pracy”, obejmuje ono również sprawy związane ze stosunkiem pracy, ale
niebędące roszczeniami ze stosunku pracy. Sąd pierwszej instancji uznał także, że
podstawa prawna roszczenia majątkowego (art. 471 k.c.) określa termin jego
przedawnienia. W ocenie Sądu brak było podstaw do uwzględnienia zarzutu
przedawnienia roszczenia, które pozwana wywodziła z art. 291 § 1 k.p.
Powyższy wyrok został w części (tj. w pkt 1 i 3) zaskarżony apelacją
wniesioną przez pozwaną.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. wyrokiem z
dnia 23 lutego 2010 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd drugiej instancji, przywołując orzecznictwo
Sądu Najwyższego dotyczące obowiązków pracodawcy związanych z
wystawianiem świadectw pracy i jego odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub
naruszenia tych obowiązków, stwierdził, że Sąd Rejonowy zasadnie przyjął, iż w
przedmiotowej sprawie pozwany pracodawca ponosi odpowiedzialność opartą na
art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. z tytułu wystawienia niewłaściwego
świadectwa pracy. Pracodawca wystawił powodowi 17 stycznia 2008 r. (po
postępowaniu przed Komisją Weryfikacyjną) nowe świadectwo pracy wykonywania
pracy górniczej w którym podał, że powód od 16 wrzesnia 1977 r. do 23 grudnia
2003 r. wykonywał pracę górniczą na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, skoro przepisy nakładają na pracodawcę
obowiązek wydania pracownikowi właściwego (kompletnego) świadectwa pracy, a
o jego kompletności decyduje m.in. zamieszczenie w jego treści informacji
niezbędnych do ustalenia uprawnień z ubezpieczenia społecznego, to naruszenie
przez pracodawcę tego obowiązku i wyrządzenie szkody wywołanej brakiem
5
informacji lub podaniem informacji błędnych rodzi po stronie pracodawcy
odpowiedzialność odszkodowawczą.
Sąd Okregowy uznał także za słuszne stanowisko Sądu pierwszej instancji,
że nie jest dopuszczalne obciążanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych skutkami
błędów innych instytucji, w szczególności zakładów pracy (pracodawców), którzy
nienależycie wykonali swoje obowiązki.
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia, Sąd Okręgowy uznał, że do
przedawnienia roszczeń powoda mają zastosowanie przepisy ogólne kodeksu
cywilnego (art. 117 - 125 k.c.). Powyższej konstatancji w ocenie Sądu drugiej
instancji nie zmienia okoliczność, iż sprawy z powództwa pracownika (byłego
pracownika) przeciwko pracodawcy (byłemu pracodawcy) o odszkodowanie z tytułu
wystawienia nieprawidłowego świadectwa opracy są sprawami z zakresu prawa
pracy w rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c., jako sprawy o roszczenia związane ze
stosunkiem pracy. Słusznie, zdaniem Sądu Okregowego, podniósł Sąd pierwszej
instancji, iż pojęcie “sprawy z zakresu prawa pracy” jest przedmiotowo szersze od
pojęcia “sprawy ze stosunku pracy” i obejmuje ono również sprawy związane ze
stosunkiem pracy, ale niebędące roszczeniami ze stosunku pracy. W przepisie art.
291 § 1 k.p. roszczenia związane ze stosunkiem pracy nie zostały wymienione.
Tym samym Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że do roszczenia
zgłoszonego przez powoda ma zastosownaie 10-letni okres przedawnienia,
wynikający z art. 118 k.c.
Wyrok ten strona pozwana zaskarżyła w całości skargą kasacyjną, wnosząc
o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcie o kosztach w sprawie kasacyjnej;
ewentualnie o jego uchylenie w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez
oddalenie powództwa, a ponadto o zasądzenie od powoda na rzecz skarżącego
kosztów procesu.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenia prawa materialnego
poprzez: niewłaściwe zastosowanie art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. - poprzez
przyjęcie, że powód wykazał, iż skarżący nienależycie wykonał swoje zobowiązanie
wydając mu świadectwo pracy nieuwzględniające pracy górniczej w wymiarze
półtorakrotnym, a także poprzez przyjęcie, że powód wykazał istnienie
6
adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem mu takiego świadectwa a
szkodą; niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. - poprzez przyjęcie, że skarżący,
wydając świadectwo pracy górniczej z określeniem stanowisk pracy zgodnie z
brzmieniem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk
pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej
emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), w sposób nienależyty wykonał
swoje zobowiązanie prowadzenia dokumentacji pracowniczej, a także przyjęcie, iż
uczynił to w sposób zawiniony; niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku z
art. 361 § 1 k.c. - poprzez przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego
między wydaniem przez skarżącego świadectwa pracy górniczej
nieuwzględniającego całego okresu wykonywania pracy u skarżącego jako pracy
górniczej w wymiarze półtorakrotnym a poniesioną przez pracownika szkodą w
postaci zaniżenia świadczenia emerytalnego w sytuacji występowania innej
okoliczności pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą a
polegającej na zwłoce powoda w dochodzeniu emerytury w wymiarze
półtorakrotnym spowodowanej brakiem należytej staranności ze strony powoda;
niewłaściwe zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c. - poprzez przyjęcie, że prawomocnym
orzeczeniem sądu wydanym w innym postępowaniu, którego stroną nie był
skarżący, związany jest także sąd drugiej instancji; niezastosowanie art. 362 k.c. w
związku z art. 471 k.c. - poprzez nieuwzględnienie przyczynienia się powoda do
szkody przez brak należytej staranności przy składaniu wniosku o emeryturę,
zwłokę w złożeniu przez powoda wniosku o przeliczenie świadczenia, a także przez
brak odwołania się od decyzji organu rentowego ustalającej wymiar emerytury
wskutek wyroku sądowego; niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS - przez przyjęcie, że organ rentowy nie ponosi żadnej odpowiedzialności za
wydanie błędnej decyzji; błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 291 §1
k.p. w związku z art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. - poprzez przyjęcie, że
roszczenie odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania przez pracodawcę
zobowiązania, pozostające w związku ze stosunkiem pracy nie podlega
7
przedawnieniu zgodnie z art. 291 § 1 k.p., ewentualnie błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c. - poprzez przyjęcie, że roszczenie powoda
jako pozostające w związku ze świadczeniem okresowym nie podlega 3-letniemu
przedawnieniu, zgodnie z art. 118 k.c., tak jak świadczenie okresowe.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy przez niewłaściwe zastosowanie art. 382 k.p.c.
w związku z art. 328 § 2 k.p.c. - poprzez brak oceny dowodu w sprawie, jakim jest
wyrok sądu wydany w sprawie, w której skarżący nie uczestniczył.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy odnoszące się do naruszenia
prawa materialnego.
Zarzut naruszenia przepisów postępowania nie może być uznany za
skuteczny już z tego powodu, że wpływ zarzucanego uchybienia na wynik sprawy
nie został w skardze przedstawiony (art. 3983
1 pkt 2 k.p.c.). W wypadku zarzutu
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. (w którym uregulowane zostały wymagania dotyczące
uzasadnienia wyroku) z reguły nie występuje wpływ na wynik sprawy, gdyż
uzasadnienie – jak wiadomo – sporządzane jest po rozstrzygnięciu. Stąd
ewentualne wady uzasadnienia nie mają wpływu na wynik sprawy. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
wyjątkowo może stanowić uzasadnioną podstawę skargi wówczas, gdy
uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji sporządzone zostało w taki sposób, że
niemożliwe jest przeprowadzenie kontroli kasacyjnej. Z nowszych orzeczeń można
wymienić wyroki: z 24 listopada 2010 r. (I PK 107/10, LEX 737366), z 9 września
2010 r. (I CSK 679/09, LEX 622199) i z 24 sierpnia 2010 r. ( I UK 76/10, LEX
653655). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie ma takich wad. Zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. został w skardze powiązany z zarzutem naruszenia art. 382 k.p.c.
odnoszącym się do podstaw orzekania przez sąd drugiej instancji. Skarżący
podniósł, ze Sąd Okręgowy nie rozważył w uzasadnieniu swego wyroku znaczenia
wyroku (i decyzji ZUS) odnoszących się do podstawy wymiaru emerytury powoda
dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu w tej sprawie. Ta kwestia nie może być
podnoszona w związku z podstawą faktyczną wyroku sądu drugiej instancji.
8
Znaczenie podwyższenia emerytury powoda i przyczyny wcześniejszego ustalenia
jej w niższej kwocie są istotne w tej sprawie, jednakże polemika z poglądem Sądu
przyjętym za podstawę rozstrzygnięcia nie może być skutecznie prowadzona przy
odwołaniu się do przepisów art. 382 i 328 § 2 k.p.c.
Rozważanie podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa
materialnego należy rozpocząć od zarzutu naruszenia art. 291 § 1 k.p. Zarzut ten
jest słuszny. Sąd Okręgowy uznał, że przepis ten nie może mieć zastosowania w
tej sprawie, gdyż roszczenie powoda oparte zostało na przepisach prawa cywilnego
a sprawa niniejsza nie jest sprawą ze stosunku pracy lecz sprawą związaną ze
stosunkiem pracy. Sąd Najwyższy nie podziela tego poglądu, natomiast podziela
pogląd odmienny wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 19 stycznia 2011 r. (I PZP 5/10, LEX nr 685249, Biul. SN 2011 nr 1, poz. 21).
Zgodnie z nią, roszczenie o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej
emerytury wskutek wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy
oraz niewydania zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art.
291 § 1 k.p. Uchwała została wydana w sprawie o stanie faktycznym analogicznym
do występującego w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
podstawa dochodzonego roszczenia, którą jest art. 471 k.c. nie przesądza o tym,
że do oceny jego przedawnienia winny być stosowane przepisy prawa cywilnego.
W ocenie Sądu Najwyższego przepisy prawa pracy określają terminy
przedawnienia roszczeń powstałych między pracownikiem a pracodawcą na tle
łączącego ich stosunku pracy wobec czego nie ma uzasadnienia sięganie w tej
kwestii do prawa cywilnego na podstawie art. 300 k.p. Dochodzone w tej sprawie
roszczenie wywodzone jest z twierdzenia o nienależytym wykonaniu przez
pracodawcę jego obowiązków w zakresie wydawania pracownikowi dokumentów
potrzebnych do nabycia świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Obowiązki te są
uregulowane w Kodeksie pracy (art. 97 § 2 ) i w art. 125 ust. 1 pkt 1 i 1 oraz art.
125a ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.). W przepisach tych nie zostały określone sankcje za niewykonanie tych
obowiązków, stąd potrzeba sięgnięcia do regulacji prawa cywilnego odnoszącej się
do odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania zobowiązań. Nie ma
9
natomiast uzasadnienia sięganie do przepisów prawa cywilnego dotyczących
przedawnienia roszczeń, skoro źródłem dochodzonego od pracodawcy roszczenia
pracownika jest stosunek pracy. Kwestia przedawnienia takich roszczeń jest
uregulowana w prawie pracy – w art. 291 k.p. Z tych względów zarzut naruszenia
art. 291 § 1 k.p. okazał się słuszny.
Uzasadniony jest też zarzut naruszenia art. 471 k.c. W przepisie tym
uregulowana została odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania. Jest to odpowiedzialność oparta na
zasadzie winy. Do przypisania pracodawcy odpowiedzialności za szkodę, jaką
poniósł pracownik otrzymujący przez kilka lat emeryturę w zaniżonej wysokości nie
jest wystarczające ustalenie wydania nienależycie sformułowanych dokumentów
potrzebnych do nabycia świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy
zaniechał poczynienia ustaleń co do winy pracodawcy. Ustalenia te nie mogą
ograniczać się do stwierdzenia, że świadectwo pracy i zaświadczenie okazały się
(„obiektywnie”) nieprawidłowe. Sąd drugiej instancji nie ustosunkował się do
twierdzeń pracodawcy co do tego, że dołożył należytej staranności wykonując
obowiązki w zakresie sporządzenia dokumentów potrzebnych do nabycia
świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Natomiast nie ma wpływu na odpowiedzialność pracodawcy zakres
ewentualnej odpowiedzialności organu rentowego względem ubezpieczonego.
Zasadność tych zarzutów skargi powoduje konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Pozostałe kwestie
podniesione w zarzutach skargi kasacyjnej mogłyby być rozważone dopiero po
uzupełnieniu ustaleń koniecznych dla zastosowania prawa materialnego w celu
oceny roszczeń powoda.