Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 421/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Czesława H.
przeciwko Skarbowi Państwa - Szefowi Wojskowego Zarządu
Infrastruktury w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z 28 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego
Skarbu Państwa - Szefa Wojskowego Zarządu Infrastruktury w P. na rzecz powoda
Czesława H. kwotę 89.965 zł z ustawowymi odsetkami od 3 czerwca 2009 r.
tytułem odszkodowania za utratę wartości nieruchomości na skutek utworzenia
obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego […].; oddalił
powództwo w pozostałej części; umorzył postępowanie w stosunku do pozwanego
Skarbu Państwa - Dowódcy Jednostki Wojskowej nr [...] oraz rozstrzygnął o
kosztach procesu.
Sąd ustalił, że powód jest właścicielem niezabudowanej nieruchomości
położonej w P., przy ul. W.[...]. Nieruchomość ta sąsiaduje z lotniskiem wojskowym.
Do dnia 31 grudnia 2003 r. przeznaczona była w planie zagospodarowania
przestrzennego pod zabudowę mieszkaniową zagrodową i jednorodzinną w III
strefie peryferyjnej. Plan ten utracił moc, a nowego planu nie uchwalono. Działka
znajduje się przy ulicy posiadającej nawierzchnię bitumiczną, jest uzbrojona w sieć
wodociągową i gazową. Przebiega nad nią napowietrzna linia elektroenergetyczna,
a w jej sąsiedztwie budowana jest sieć kanalizacyjna. Wojewoda rozporządzeniem
z dnia z dnia 17 grudnia 2003 r., zmienionym zarządzeniem z dnia 31 grudnia 2007
r. utworzył z dniem 1 stycznia 2004 r. obszar ograniczonego użytkowania dla
lotniska wojskowego. Działka powoda objęta została I strefą tego obszaru od 1
stycznia 2008 r.
W ostatnich latach sprzedaż działek w tej okolicy znacznie zmalała,
a oferowane ceny są niewysokie. Powód znalazł potencjalną nabywczynię działki,
gotową zapłacić za nią 100 000 zł po uzyskaniu pozwolenia na budowę, jednak
takiego pozwolenia odmówiono z uwagi na umiejscowienie działki w I strefie
obszaru ograniczonego użytkowania. Z tą lokalizacją wiąże się zakaz budowy
budynków mieszkalnych. Dopuszcza się jedynie wznoszenie obiektów nie
wymagającymi ochrony akustycznej i nie powodujących zwiększenia hałasu
dla istniejącej w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, takich jak budynki o charakterze
składowo - magazynowym lub usługowym.
3
Według ustaleń Sądu Okręgowego, opartych na wyliczeniach biegłego,
zmniejszenie wartości rynkowej nieruchomości powoda, wynikające z ograniczeń
spowodowanych utworzeniem obszaru, na dzień 2 czerwca 2009 r. wynosi
89.965 zł.
Roszczenie odszkodowawcze powoda Sąd rozpatrzył na podstawie art. 129
ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62
poz. 627 z późn. zm., powoływane dalej jako „p.o.ś.”). Za właściwą jednostkę
reprezentującą Skarb Państwa uznał Wojskowy Zarząd Infrastruktury w P. Sąd
wskazał, że art. 129 ust. 2 p.o.ś. uprawnia właściciela w związku z ograniczeniem
sposobu korzystania z nieruchomości do żądania odszkodowania za poniesioną
szkodę. Roszczenie to można zgłosić w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie
rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, powodującego ograniczenie sposobu
korzystania z nieruchomości.
Nieruchomość powoda znalazła się w strefie „I" obszaru ograniczonego
użytkowania od 1 stycznia 2008 r., co wiązało się ze znacznymi ograniczeniami
swobody wyboru jej zabudowy (m.in. poprzez wyłączenie zabudowy
mieszkaniowej, jaka znajduje się w sąsiedztwie). Ponadto dopuszczalne
wykorzystanie wymagać będzie zwiększonych nakładów na ochronę przed
hałasem, stanowiącym znaczącą dolegliwość, co dodatkowo zmniejsza
atrakcyjność działki. Wynikające z utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania
umniejszenie uprawnień właściciela określonych w art. 140 k.c. stanowi przyczynę
obowiązku odszkodowawczego, przewidzianego w art. 129 ust. 2 p.o.ś. Rozmiar
poniesionej przez powoda szkody Sąd określił na 89.965 zł. Odsetki zasądził od 3
czerwca 2009 r., kierując się treścią art. 363 § 2 k.c. i mając na uwadze,
że odszkodowanie rekompensuje szkodę ustaloną według cen z 2 czerwca 2009 r.
W związku z zarzutami pozwanego Sąd stwierdził, że art. 129 ust. 2 p.o.ś. nie
uzależnia prawa do odszkodowania od dokonania nakładów na nieruchomości, ani
od uciążliwości wynikających wcześniej z sąsiedztwa lotniska.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 3 marca 2010 r. oddalił apelację pozwanego
Skarbu Państwa - Szefa Wojskowego Zarządu Infrastruktury w P., zawierającą
zarzuty naruszenia art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 135 p.o.ś.; wadliwych ustaleń
4
dotyczących możliwości korzystania z nieruchomości powoda przed utworzeniem
obszaru ograniczonego użytkowania oraz naruszenia art. 67 § 2 k.p.c. przez
określenie niewłaściwej jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa,
powodujące nieważność postępowania. Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne i
wnioski prawne Sądu Okręgowego. Nie stwierdził zarzucanej nieważności
postępowania, skoro pozwany był reprezentowany przez obydwie jednostki
organizacyjne, których właściwość mogła wchodzić w rachubę. Zgodził się ponadto
z Sądem Okręgowym, że w sprawie, której przedmiotem było roszczenie
wynikające z art. 129 ust. 2 p.o.ś., a zatem szkoda powstała w wyniku okrojenia
uprawnień właściciela nieruchomości z uwagi na wprowadzenie obszaru
ograniczonego użytkowania, właściwy był Wojskowy Zarząd Infrastruktury w P., co
najpierw wynikało z § 14 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 26
kwietnia 2004 r. w sprawie określenia organów odpowiadających za nadzór nad
przestrzeganiem przepisów o ochronie środowisk w jednostkach wojskowych i
innych jednostkach organizacyjnych podporządkowanych Ministrowi Obrony
Narodowej lub przez niego nadzorowanych (Dz.U. Nr 94, poz. 917), a po jego
uchyleniu – z § 16 ust. 11 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 16
października 2008 r. w sprawie określenia organów odpowiadających za nadzór
nad przestrzeganiem przepisów o ochronie środowiska w komórkach
organizacyjnych ministerstwa obrony narodowej i jednostkach organizacyjnych
podległych ministrowi obrony narodowej lub przez niego nadzorowanych (Dz.U. Nr
195, poz. 1203). Natomiast Dowódca Bazy Lotnictwa Taktycznego stanowiącej
Jednostkę Wojskową [...] byłby właściwy do reprezentowania Skarbu Państwa w
procesie wiążącym się ze szkodą deliktową wywołaną funkcjonowaniem
dowodzonej przez niego jednostki, których to roszczeń powód nie zgłaszał.
Sąd Apelacyjny przychylił się także do stanowiska, że powód poniósł szkodę
odpowiadającą różnicy pomiędzy wartością rynkową nieruchomości gruntowej
z prawem zabudowy mieszkaniowej i wartością tej samej nieruchomości z prawem
zabudowy wyłącznie obiektami nie wymagającymi ochrony akustycznej i nie
powodującymi zwiększenia hałasu dla istniejącej zabudowy mieszkaniowej, oraz
że pomiędzy tą szkodą a ustanowieniem rozporządzeniami Wojewody W. z dnia 17
grudnia 2003 r. i 31 grudnia 2007 r. obszaru ograniczonego użytkowania istnieje
5
związek przyczynowy, wynikający z wprowadzonych zakazów budowy określonych
obiektów, w tym realizacji budownictwa mieszkaniowego. Ustosunkowując się do
zarzutu błędnych ustaleń faktycznych wskazał, że argumentacja pozwanego, iż
także przed powstaniem obszaru nieruchomość powoda była położona na terenie
objętym zakazem zabudowy mieszkaniowej, Sąd odwoławczy wskazał, że plan
zagospodarowania przestrzennego dla tego terenu przestał obowiązywać od 1
stycznia 2004 r., a ograniczenia wynikające z ustanowienia obszaru powstały dla
powoda dopiero od dnia 22 stycznia 2008 r. (z chwilą wejścia w życie
rozporządzenia Wojewody W. nr 40/2007r. z 31.12.2007 r.), wobec czego pozwany
powinien wykazać (czego nie uczynił), że gdyby nie wprowadzono obszaru
ograniczonego użytkowania powód nie mógłby po 1 stycznia 2004 r. realizować na
swojej działce zabudowy mieszkaniowej. Ustalenia co do treści obowiązującego
obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta P. odnośnie odnoszącej się do działki powoda Sąd drugiej instancji oparł na
danych wskazanych w opinii biegłego, z których wynikało, że jest ona położona
jest na terenie oznaczonym jako strefa niskiej intensywności zabudowy
mieszkaniowej i usługowej. Wyjaśnił, że pozwany nie kwestionował tych ustaleń
opinii, odwoływał się jedynie do planu miejscowego, wobec czego nie było podstaw,
aby sąd z urzędu zwracał się do organów administracji o podanie jakie
przeznaczenie ma działka powoda. Studium nie jest aktem prawa miejscowego, ale
jego ustalenia są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów
miejscowych (art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o zagospodarowaniu
przestrzennym – Dz.U. Nr 80, poz. 717 ze zm.) i oddziałuje na sytuację prawną
obywateli.
W skardze kasacyjnej pozwany zakwestionował w całości powyższy wyrok.
Skargę oparł na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie przepisów
postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy upatrywał
w uchybieniu art. 378 § 1 zd. pierwsze k.p.c. poprzez pominięcie w rozważaniach
przepisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta P.
uchwalonego przez Radę Miejską w dniu 6 grudnia 1994 r. (Dz. Urz. Woj. P. Nr 22,
poz. 246) oraz rozporządzenia nr 82/03 Wojewody z dnia 17 grudnia 2003 r. w
sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego
6
[…] (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 17 grudnia 2003 r. Nr 200, poz. 3873, z pózn. zm.)
w brzmieniu obowiązującym do dnia 22 lutego 2008 r.
Z kolei podstawę naruszenia prawa materialnego sprecyzował w zarzutach
uchybienia art. 129 ust. 2 p.o.ś. poprzez przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie
wystąpiła przesłanka ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości z przyczyn
wskazanych w art. 135 u.p.o.ś., polegająca na istnieniu aktu prawa miejscowego
ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania, oraz że miało miejsce
„uniemożliwienie lub istotne ograniczenie korzystania z nieruchomości lub
z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym
przeznaczeniem", pomimo, że z aktów prawa miejscowego wynikała niemożność
zabudowania nieruchomości powoda budynkiem mieszkalnym.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
oraz zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz pozwanego, w tym
kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa, według norm prawem przepisanych.
Powód wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie od pozwanego na
jego rzecz zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym zarzutem podniesionym przez skarżącego jest twierdzenie,
że nastąpiło uchylenie aktu prawa miejscowego ustanawiającego obszar
ograniczonego użytkowania, wobec czego przestały istnieć ograniczenia sposobu
korzystania przez niego z nieruchomości, stanowiące podstawę jego roszczeń
odszkodowawczych. Uchylenie rozporządzenia nr 82/03 Wojewody z dnia 17
grudnia 2003 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla
lotniska wojskowego pozwany łączy z wejściem w życie ustawy z dnia 3
października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227, dalej określanej skrótem „u.i.ś.”) oraz ustawy
z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w
podziale zadań i kompetencji administracji terenowej (Dz.U. Nr 175, poz. 1462,
7
dalej powoływanej jako „ustawa z dnia 29 lipca 2005 r.”). W istocie decydujące
znaczenie przypisuje wejściu do systemu prawnego tej pierwszej ustawy, drugą
natomiast traktuje jako nowelizację „porównawczą”, w zakresie konsekwencji
prawnych wprowadzanych zmian. Powołując się na pogląd wyrażony w
postanowieniach naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 września 2009 r.
(II OSK 445/09 i II OSK 502/09) oraz wskazanych w skardze orzeczeniach
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie pozwany podniósł, że
rozporządzenie Wojewody wydane zostało na podstawie art. 135 ust. 1 i 2 p.o.ś. w
ówczesnym brzmieniu. Przepis ten uprawniał do utworzenia obszaru
ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1 lub dla zakładów lub innych
obiektów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana jako takie
przedsięwzięcie i wskazywał jako uprawniony organ – wojewodę, a jako właściwy
akt – rozporządzenie. Podmiot uprawniony i formę aktu tworzącego obszar
zmieniono w wyniku nowelizacji dokonanej w art. 19 ust. 5 w zw. z art. 48 pkt 2
ustawy z dnia 29 lipca 2005 r., upoważniając do jego wydawania w drodze uchwały
sejmik województwa. Ustawa ta zawierała jednak przepis przejściowy – art. 47 ust.
2 – przewidujący zachowanie mocy przez akty prawa miejscowego wydane na
podstawie przepisów zmienianych do czasu wydania nowych aktów przez organy
przejmujące zadania i kompetencje. Inaczej natomiast dokonana została kolejna
zmiana art. 135 ust. 2 p.o.ś., wprowadzona przez art. 144 pkt 21 u.i.ś. Polegała ona
na zastąpieniu odesłania do pojęcia przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na środowisko, dotychczas określonych w art. 51 ust. 1 pkt 1 p.o.ś. na
odesłanie do pojęcia przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko, używanego w ustawie zmieniającej. Ustawa ta także zawierała
przepisy przejściowe, które jednak nie uzasadniają, zdaniem skarżącego wniosku,
że obszary ograniczonego użytkowania ustanowione wcześniej dalej istnieją.
Artykuł 173 ust. 2 pkt 1 u.i.ś. wprawdzie nakazuje do czasu wydania przepisów
wykonawczych określających przedsięwzięcia, które zawsze znacząco wpływają na
środowisko, uważać za takie przedsięwzięcia określone w dotychczasowych
przepisach przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
wymagające sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, jednak art. 172
8
u.i.ś. precyzuje, które akty prawa miejscowego zachowują moc do czasu wydania
aktów nowych i nie wymienia pośród nich aktów wydanych na podstawie art. 135
ust. 1 i 2 p.o.ś. Powyższe przepisy, oceniane przy uwzględnieniu zasad techniki
prawodawczej, uregulowanych w załączniku do rozporządzenia Prezesa rady
Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”
(Dz.U. nr 100, poz. 908) uzasadniają, zdaniem skarżącego pogląd, że brak
stosownego przepisu utrzymującego w mocy rozporządzenie Wojewody w sytuacji,
kiedy do przepisu upoważniającego do wydania tego aktu prawa miejscowego
wprowadzono zmiany dotyczące zakresu spraw przekazanych do uregulowania
aktem wykonawczym, pociągnął za sobą utratę z dniem 15 listopada 2008 r. (data
wejścia w życie wskazanej ustawy) mocy obowiązującej aktów prawa miejscowego
wydanych na podstawie zmienianego przepisu. Skarżący zwrócił uwagę, że w
orzecznictwie sądów administracyjnych wyrażony został także pogląd przeciwny
(wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31 sierpnia
2009 r., IV SA/Wa 2569/07, Lex nr 518044), za którego podstawę przyjęto
zapatrywanie o materialnej tożsamości zakresu spraw przekazanych do
uregulowania aktem prawa miejscowego w art. 135 ust. 2 przed i po zmianie
wprowadzonej przez art. 144 pkt 21 u.i.ś. i niezmienionych wytycznych do wydania
tego aktu, uzasadniających dalsze obowiązywanie wcześniejszych aktów o
utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania. Ocenił jednak, że „Takie
rozumowanie, ewidentnie mające na celu uzasadnienie obowiązywania
dotychczasowych rozporządzeń celem zapewnienia bezpieczeństwa obrotu,
abstrahuje od faktu, że zmiana definicji w art. 135 ust. 2 p.o.ś. skutkuje oczywistą
nieaktualnością treści aktów wykonawczych, wydanych na podstawie tego
przepisu, a tym samym ich nieobowiązywaniu, mając na względzie § 32 ust. 2
Zasad techniki prawodawczej.”.
Podstawowym elementem argumentacji skarżącego są wnioski wywodzone
przez niego z zaleceń dotyczących zasad redagowania aktów prawnych zawartych
w Zasadach techniki legislacyjnej, a zatem w akcie nie mającym charakteru
normatywnych reguł tworzenia ważnego systemu prawa lecz zawierającym jedynie
wskazówki mogące wpłynąć na ujednolicenie sposobu formułowania aktów
prawnych, a przez to na ułatwienie ich rozumienia i stosowania. Niewątpliwie
9
zasady zawarte w omawianym zbiorze mogą być pomocne w procesie wykładni,
tylko o tyle jednak, jeśli organ stanowiący prawo będzie się nimi kierował i ich
przestrzegał. Nie mogą być zatem postrzegane jako najważniejsze, czy nawet
jedyne kryterium oceny znaczenia i konsekwencji prawnych określonych regulacji
zawartych w ustawie. Proces wykładni przepisów wymaga analizy ich znaczenia
przy zastosowaniu kompleksowo traktowanych metod interpretacyjnych,
obejmujących wykładnię językową, systemową i celowościową. Rozpatrując według
tych kryteriów znaczenie istotnych z punktu widzenia rozpatrywanej sprawy zmian
wprowadzanych kolejno do unormowania zawartego w art. 135 ust. 2 p.o.ś. zgodzić
się należy ze skarżącym, że na etapie przeniesienia kompetencji do stanowienia
o wprowadzeniu obszaru ograniczonego użytkowania z wojewody na sejmik
województwa nie powstają wątpliwości co do dalszego obowiązywania aktów
wydanych przez wojewodę zanim kompetencje zostały mu odjęte, ponieważ
zagadnienie to wprost wyjaśnia art. 47 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.,
stanowiąc, że akty prawa miejscowego wydane na podstawie przepisów
zmienianych tą ustawą z zakresu zadań i kompetencji podlegających przekazaniu
omawianą ustawą zachowują moc do czasu wydania nowych aktów prawa
miejscowego przez organy przejmujące zadania i kompetencje.
Rozważyć należy natomiast jaki wpływ na obowiązywanie rozporządzenia
w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego
miało wejście w życie w dniu 15 listopada 2008 r. ustawy o udostępnianiu informacji
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz
ocenach oddziaływania na środowisko. Opracowanie ustawy, która reguluje
wycinek materii związany z ochroną środowiska i objęty dotąd prawem o ochronie
środowiska, jak wynika z uzasadnienia jej projektu (por. druk nr 768 Sejmu VI
kadencji), podyktowane było dwoma względami. Po pierwsze ujęcie tej materii w
odrębnym akcie prawnym miało ułatwić stosowanie przepisów przez adresatów, po
drugie miało na celu usunięcie naruszeń prawa wspólnotowego, zarzucanych w
odniesieniu do implementacji dyrektywy 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w
sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i
prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175, str. 40; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 248), zmienionej dyrektywą Rady 97/11/WE
10
(Dz. Urz. WE L 73 str. 5; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 3, str.
151) i dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE (Dz. Urz. UE L
156, str. 17; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 466), a
także dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony
siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 str. 7; D.U. UE
polskie wydanie specjalne rozdz. 15, t. 2, str. 102). Jednym z zakresów objętych
regulacją i zmianami dostosowującymi przepisy do wymagań unijnych były
zagadnienia oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko. Oceną objęte
zostały planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
do których zaliczono w art. 59 u.i.ś. planowane przedsięwzięcia mogące zawsze
znacząco oddziaływać na środowisko oraz planowane przedsięwzięcia mogące
potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek
przeprowadzenia oceny został stwierdzony przez organ właściwy do wydania
decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (ust. 1), a ponadto inne
przedsięwzięcia, które mogą oddziaływać na obszar Natura 2000 (ust. 2). Przy tym
pojęcie „przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko”
i „przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko”
przejęte zostało z dyrektywy 85/337/EWG (jej Aneksu I oraz Aneksu II) i - jak
stwierdza się w uzasadnieniu projektu – odpowiadają one dotychczasowej praktyce
podziału przedsięwzięć na tzw. grupę I i grupę II, według regulacji z ust. 1 pkt 1 i 2
uchylonego art. 51 p.o.ś.
W konsekwencji analiza przyczyn wprowadzenia zmiany treści art. 135 ust. 1
i 2 p.o.ś. wskazuje na to, że nie wpłynęły one na zakres przedmiotowy regulacji
o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania. Zważywszy przy tym, że
zmiany były wynikiem usuwania usterek włączania do systemu prawa
wewnętrznego regulacji wspólnotowych, które musiały także dotychczas być
uwzględniane w procesie interpretacji implementującej je ustawy – stwierdzić
należy, że ingerencja ustawowa w treść art. 135 ust. 1 i 2 p.o.ś. miała charakter
redakcyjny a nie merytoryczny. Taki wniosek wzmacnia zawarty w art. 173 ust. 2
u.i.ś. wprost wyrażony nakaz, aby do czasu wydania przepisów, o których mowa
w art. 60 u.i.ś. (to jest rozporządzenia Rady Ministrów określającego: rodzaje
przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko; rodzaje
11
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko;
przypadki, gdy zmiany dokonywane w obiektach są kwalifikowane jako jedno z tych
rodzajów przedsięwzięć),
1) za przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko, określone w art. 59 ust. 1 pkt 1 nowej ustawy, uważać określone
w dotychczasowych przepisach przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na
środowisko, wymagające sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko;
2) za przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko, określone w art. 59 ust. 1 pkt 2 nowej ustawy, uważać określone
w dotychczasowych przepisach przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na
środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na
środowisko może być stwierdzony. Postanowienie to skorelowane zostało z treścią
art. 173 ust. 1 u.i.ś., w którym zostały utrzymane w mocy akty wykonawcze wydane
na podstawie uchylonego art. 51 ust. 8 p.o.ś. (do czasu wydania stosownych
przepisów na podstawie nowej ustawy, nie dłużej jednak niż na 24 miesiące).
Tym samym nie może budzić wątpliwości, że do czasu wydania rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397 – obowiązującego
od 15 listopada 2010 r.) regulacja prawna zawarta w art. 135 ust 1 i 3 p.o.ś. przed
i po jego zmianie obowiązującej od 15 listopada 2008 r. była identyczna mimo
użycia odmiennych pojęć, nawiązujących do nowego aktu prawnego.
Rozporządzenie z 9 listopada 2010 r. określiło w § 2 przedsięwzięcia
mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko. Porównanie zawartej w tym
przepisie regulacji z wcześniejszą, ujęta w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań
związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu
o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U. 257, poz. 2573 ze zm.) wskazuje na to,
że obydwa akty wyliczały te same przedsięwzięcia. Niewielkie różnice w sposobie
ich określenia nie rzutują na zakres regulacji. Nadal do przedsięwzięć takich należą
lotniska (§ 2 ust. 1 pkt 28 rozporządzenia z 2004 r. i § 2 ust. 1 pkt 30
12
rozporządzenia z 2010 r., powiększono jedynie o 100 m wymaganą długość pasa
startowego), instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne
(§ 2 ust. 1 pkt 7 obu rozporządzeń). W konsekwencji nie można postawić tezy i nie
stawia jej także skarżący, iż po nowelizacji odpadła istniejąca wcześniej podstawa
prawna do utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania wokół lotniska
wojskowego. Istotnych dla aktualności tego aktu zmian nie wprowadziło też wyżej
wskazane rozporządzenie z 9 listopada 2010 r.
Wbrew twierdzeniom skarżącego podstaw do wniosku przeciwnego nie daje
również art. 172 u.i.ś. Przepis ten dotyczy zachowania mocy przez dotychczasowe
akty prawa miejscowego, wydane przez podmioty, które po zmianach
wprowadzonych przez art. 150 u.i.ś. nie są już właściwe w tym zakresie, ponieważ
ich kompetencje przejęły inne organy. Jest to więc sytuacja tego rodzaju, jaka miała
miejsce w wypadku rozporządzenia o utworzeniu obszaru ograniczonego
użytkowania lotniska w momencie wejścia w życie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
Problem ten w obydwu ustawach nowelizujących został więc ujęty analogicznie.
Rozważana obecnie zmiana art. 135 ust 1 i 2 p.o.ś. nie wiązała się
ze zmianą kompetencji do wydawania aktów prawa miejscowego lecz stanowiła
dostosowanie tego przepisu do nowej konstrukcji przepisów o ochronie środowiska,
związanej z wydzieleniem części regulacji do odrębnego aktu prawnego
i usunięciem wad transkrypcji prawa wspólnotowego. Odwołując się do zasad
prawidłowej legislacji, z których treści pozwany wywodzi wniosek o utracie mocy
obowiązującej rozpatrywanego rozporządzenia, stwierdzić należy, że § 32 ust. 2
Zasad techniki prawodawczej zaleca interpretację, zgodnie z którą jeżeli zmienia
się treść przepisu upoważniającego do wydania aktu wykonawczego w ten sposób,
że zmienia się rodzaj aktu wykonawczego albo zakres spraw przekazanych do
uregulowania aktem wykonawczym lub wytyczne dotyczące treści tego aktu,
przyjmuje się, że taki akt wykonawczy traci moc obowiązującą z dniem wejścia
w życie ustawy zmieniającej treść przepisu upoważniającego. Jak wyjaśnił
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 16 listopada 2007 r. (I FSK 792/07,
Lex nr 455185), powyższą regułę walidacyjną należy stosować uwzględniając
element materialny upoważnienia, może ona bowiem ulec modyfikacji,
jeżeli zmiana zakresu spraw przekazanych do unormowania w akcie wykonawczym
13
nie wpłynie na dotychczasowy zakres spraw przekazanych do regulacji
podustawowej. Taka sytuacja wystąpiła w rozpatrywanej sprawie, mimo bowiem
zmiany brzmienia przepisu, sugerującego interwencję ustawodawcy w zakres
spraw przekazanych do uregulowania aktem prawa miejscowego, w rzeczywistości
przedmiot tych spraw pozostał niezmieniony. Zmianie uległa tylko jego nazwa.
Nie miała więc miejsca żadna z sytuacji ujętych w § 32 ust. 2 Zasad techniki
prawodawczej, co powodowało, że zamieszczenie przepisu wyraźnie wskazującego
na zachowanie mocy obowiązującej przez akty prawa miejscowego wydane na
podstawie art. 135 ust. 2 p.o.ś. nie było konieczne. Paragraf 33 ust. 1 tego aktu
zaleca bowiem umieszczenie tego rodzaju zastrzeżeń dotyczących aktów
wykonawczych, jeżeli zachodzą podstawy z § 32 do stwierdzenia utraty mocy
obowiązującej aktu wykonawczego, lecz ze względu na to, że nie jest on sprzeczny
z nową regulacją prawną, ma wyjątkowo zachować moc przez określony czas.
Tego rodzaju regulacja zamieszczona została w ustawie w odniesieniu do
przepisów wykonawczych wydanych na podstawie uchylonego art. 51 ust. 8 p.o.ś.
(art. 173 ust. 1 u.i.ś.), powodując, że nadal zachowały one moc obowiązującą,
a zawarte w nich pojęcia prawne zrównane zostały z ujętymi w nowym art. 59 u.i.ś.
(art. 173 § 2 u.i.ś.). Tym samym zbędne było wprowadzanie unormowań
odnoszących się do aktów prawa miejscowego wydanych w oparciu
o ustabilizowany w ten sposób stan prawny, identyczny z obowiązującym przed
nowelizacją.
Dodatkowo, w związku z powołaniem się przez skarżącego na wydane
w dniu 6 października 2010 r. przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowienie
o umorzeniu postępowania w sprawie II OSK 548/09, w której Sąd ten wyraził
pogląd o utracie mocy obowiązującej przez rozporządzenie o utworzeniu obszaru
ograniczonego użytkowania w […] stwierdzić należy, że przyjęta w uzasadnieniu
tego orzeczenia wykładnia przepisów prawa nie ma mocy wiążącej dla innych
sądów i organów na podstawie art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).
Związanie dotyczy tylko rozstrzygnięcia zawartego w prawomocnym orzeczeniu,
w tym więc wypadku związanie dotyczy jedynie faktu umorzenia postępowania
14
w konkretnej sprawie, a nie przesłanek prawnych, które doprowadziły do tego
rozstrzygnięcia.
W rezultacie zarzut naruszenia art. 129 ust. 2 p.o.ś. poprzez przyjęcie,
że w przedmiotowej sprawie zaistniała przesłanka wystąpienia ograniczenia
wymienionego w art. 135 p.o.ś. polegająca na istnieniu aktu prawa miejscowego
ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania okazał się nieuzasadniony.
Podobnie zakwalifikować należy zarzut naruszenia obydwu powyższych
przepisów przez przyjęcie, że wystąpiło w sprawie „uniemożliwienie lub istotne
ograniczenie korzystania z nieruchomości lub z jej części w dotychczasowy
sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem", pomimo, że z aktów
prawa miejscowego wynikała niemożność zabudowania nieruchomości powoda
budynkiem mieszkalnym. Zarzut niewłaściwego zastosowania prawa rozpatrywać
trzeba w powiązaniu z podniesionym w skardze zarzutem procesowym
uchybienia art. 378 § 1 zd. pierwsze k.p.c. poprzez pominięcie w rozważaniach
przepisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta P.
uchwalonego przez Radę Miejską w dniu 6 grudnia 1994 r. (Dz. Urz. Woj. Pozn.
Nr 22, poz. 246) oraz rozporządzenia nr 82/03 Wojewody W. z dnia 17 grudnia
2003 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska
wojskowego w P. (Dz. Urz. Woj. W. z dnia 17 grudnia 2003 r. Nr 200, poz. 3873, z
pózn. zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 22 lutego 2008 r.
Według skarżącego Sąd Apelacyjny powinien był wziąć pod uwagę
ograniczenia prawa zabudowy wynikające z obowiązującego do 31 grudnia 2003 r.
planu zagospodarowania przestrzennego miasta P., a następnie ograniczenia,
jakim nieruchomość powoda poddana została w związku z objęciem jej strefą C
obszaru ograniczonego użytkowania w wersji pierwotnej, obowiązującej od 1
stycznia 2004 r. Rozumowanie to jest jednak oparte na wadliwym założeniu, że
ograniczenie sposobu użytkowania nieruchomości wynikające z wprowadzenia
obszaru ograniczonego użytkowania może stanowić punkt odniesienia przy
ustaleniu szkód spowodowanych wprowadzeniem tego obszaru. Powód zgłosił
swoje roszczenia w terminie umożliwiającym mu domaganie się rekompensaty
szkody wnikającej z porównania wartości nieruchomości w okresie przed
15
wprowadzeniem obszaru i w chwili orzekania, a nie tylko umniejszenia tej wartości
w wyniku zakwalifikowania jej do I strefy od stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny
należycie uwzględnił także regulacje prawne wynikające z planu zagospodarowania
przestrzennego. Zwrócił uwagę na to, że przestał on obowiązywać z końcem
2003 r., co oznaczało, że w chwili ustanawiania obszaru ograniczonego
użytkowania, to jest w dniu następnym, ograniczenia te już nie były aktualne.
Przeznaczenie gruntu, jakie obowiązywałoby od dnia 1 stycznia 2004 r. w wypadku,
gdyby nie ustanowiono z tym dniem obszaru ograniczonego użytkowania, Sąd
określił na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego miasta P. i to ustalenie uznać należy za wiążące Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c. Powołane przez skarżącego przepisy zostały więc
prawidłowo zastosowane.
W sytuacji, kiedy podstawy kasacyjne okazały się nieuzasadnione, skarga
podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uwzględnia treść art.
39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.