Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 czerwca 2011 r.
I UK 15/11
Przekazanie przez płatnika składek danych dotyczących rodzaju działal-
ności, zgodnych z jednym z dwóch obowiązujących równolegle Polskich Klasy-
fikacji Działalności w rejestrze REGON, nie może być ocenione jako podanie
nieprawdziwych danych w rozumieniu art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 czerwca 2011 r.
sprawy z odwołania „M.” Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego Spółki z o. o. w
B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o wysokość
składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej odwołującego się
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 września 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku decyzją z 8 kwietnia
2010 r. […] stwierdził, że stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe
obowiązującą płatnika składek „M.” Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Spółka
z. o.o. z siedzibą w B. (Spółka) w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia
2009 r. do 31 marca 2010 r. podwyższa się o 50%. W uzasadnieniu organ rentowy
wyjaśnił, iż Spółka jako płatnik składek w informacji ZUS IWA za 2008 rok złożonej
29 stycznia 2009 r. wskazała Polską Klasyfikację Działalności (PKD) 2007, a nie jak
powinna PKD 2004. W związku z przekazaniem w dniu 10 marca 2010 r. korygującej
2
informacji ZUS IWA za 2008 r. z prawidłowym PKD, tj. PKD 2004 stopa procentowa
składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy obejmujący okres od 1
kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2010 r. została przeliczona i ustalona w wysokości
2,94% podstawy wymiaru. Przekazanie błędnych danych w informacji ZUS IWA za
2008 r., spowodowało zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypad-
kowe za wyżej wymieniony okres (2,80%) w stosunku do ustalonej na podstawie
prawidłowo przekazanej informacji (2,94%).
W odwołaniu od decyzji Spółka zakwestionowała prawidłowość zastosowania
przepisu art. 34 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1637 ze
zm., zwanej dalej ustawą wypadkową), wskazując, iż oznaczenie rodzaju działalności
według PKD 2007 nie stanowi o podaniu nieprawdziwych danych. Nadto podniosła,
iż brak pouczenia, co do rodzaju PKD, załączonego do formularzy elektronicznych
nie może „skutkować” sankcją polegającą na podwyższeniu stopy procentowej
składki o 50%. Zdaniem odwołującej się nieścisłość należało wyjaśnić na etapie
ustalania wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe, skoro podany przez
Spółkę kod PKD 2007 nie figurował w klasyfikacji wprowadzonej rozporządzeniem z
20 stycznia 2004 r.
W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego
oddalenie. Podniósł, iż błędne wskazanie przez płatnika kodu PKD wpłynęło na wy-
sokość ustalonej stopy składki wypadkowej i „skutkowało” jej zaniżeniem o 0,14%.
Powyższe stosownie do przepisu art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej zmusiło organ do
ustalenia płatnikowi składek stopy procentowej na cały rok składkowy w wysokości
150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych, a w zastoso-
wanym przepisie nie ma mowy o konieczności wykazania zawinienia płatnika.
Wyrokiem z 24 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił odwołanie. W ocenie Sądu pierwszej instancji
należało uznać, iż odwołująca się w informacji ZUS IWA za 2008 r. winna była wska-
zać kod rodzaju działalności przeważającej według Polskiej Klasyfikacji Działalności
PKD wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z 20 stycznia 2004 r. w spra-
wie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), czyli PKD 2004, nie zaś PKD 2007, co
wynika z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 kwietnia 2008 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie zróżnicowania stopy procentowej składki
3
na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w
zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. Nr 73, poz.436).
Sąd ustalił też, że do elektronicznej wersji systemu Płatnik nie był opracowany
odrębny poradnik, a zasady składania i wypełniania informacji o danych do ustalenia
składki ZUS IWA za 2008 r. obowiązywały płatników bez względu na to, czy składali
informację w formie elektronicznej czy papierowej. Wskazówkę o konieczności poda-
nia na druku ZUS IWA PKD 2007 zamieszczono dopiero w styczniu 2010 r., w wer-
sjach poprzednich nie było zmian. Sąd zaaprobował stanowisko organu rentowego i
ustalenie przez niego stopy procentowej składki na cały rok składkowy w wysokości
150% stopy ustalonej na podstawie PKD 2004, uznał za uzasadnione.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiodła Spółka, wskazując, że wyrok
Sądu pierwszej instancji jest sprzeczny z treścią rozporządzenia Ministra Pracy i Po-
lityki Socjalnej z 22 kwietnia 2008 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zróżni-
cowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skut-
ków oraz przepisów art. 29 ust. 1 oraz 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. W uzasadnieniu
Spółka wyjaśniła, iż art. 33 ust. 4 ustawy wypadkowej nie zawiera delegacji dla Mini-
stra do określenia, który PKD jest właściwszy dla płatnika na 31 grudnia poprzednie-
go roku, dlatego też w tym zakresie miarodajny jest sam przepis art. 29 ustawy. W
tych okolicznościach podanie w informacji ZUS IWA za 2008 r. kodu PKD 2007 nale-
ży traktować jako wskazanie prawdziwych danych, gdyż zgodnych z przepisem art.
29 ust. 1 ustawy. Dodatkowo i na marginesie apelacji Spółka podniosła, iż w wykazie
PKD 2004, zgodnie z postanowieniami załącznika do rozporządzenia MPiPS z 22
kwietnia 2008 r. - kod 2932 w ogóle nie występuje, co nakazywało organowi wyjaśnić
tę rozbieżność jeszcze przed ustaleniem wysokości składki wypadkowej. Sąd Okrę-
gowy pominął także okoliczność, iż Spółka nie zmieniła zakresu i przedmiotu swej
działalności w kolejnych latach. W tym stanie sprawy - zdaniem Spółki - Sąd nie wy-
jaśnił istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 23 września 2010 r. […] ape-
lację oddalił, potwierdzając w motywach swego orzeczenia trafność argumentów
przyjętych przez Sąd pierwszej instancji. W szczególności Sąd Apelacyjny uznał, że
Spółka przedstawiła dane nieprawidłowe, co do swego PKD, a to wystarcza do ob-
ciążenia ją odpowiedzialnością na podstawie art. 34 ustawy wypadkowej.
4
Od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku Spółka wniosła skargę kasacyj-
ną, zarzucając temu wyrokowi: 1) naruszenie przepisów postępowania mające
istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), przez uchybienie przepi-
sowi art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, polegające na
nierozpoznaniu istoty sprawy oraz pozostawieniu poza oceną przesłanek zastosowa-
nia normy art. 34 ust. 1 powołanej ustawy wypadkowej warunkujących podwyższenie
stopy procentowej składki o 50%; 2) naruszenie prawa materialnego (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.), tj. przepisu art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż odwołująca się Spółka przeka-
zała nieprawdziwe dane, co oznacza ustalenie stopy procentowej składki na cały rok
składkowy w wysokości 150% stopy procentowej.
Wskazując na powyższe zarzuty, Spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia w całości i orzeczenie co do istoty, albo o uchylenie zaskarżonego orze-
czenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji, albo o uchylenie w całości wyroków Sądów obu instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania;
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, stąd wyrok Sądu Apelacyjnego
w Białymstoku z 23 września 2010 r. wymagał uchylenia. Na wstępie trzeba wyjaśnić,
iż spór toczy się wokół wysokości składek na ubezpieczenie wypadkowe za okres, w
którym zmieniane było PKD, tj. za lata 2008 i 2009. Mianowicie, w 2007 r. rozporzą-
dzeniem Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji
Działalności (PKD) (Dz.U. Nr 251, poz. 1885 ze zm.) wprowadzono nową klasyfikacje
PKD, nazywając ją PKD 2007, w odróżnieniu od poprzednio obowiązującej PKD
2004. Jednocześnie prawodawca ustalił, że przeklasyfikowanie podmiotów będzie
trwało sukcesywnie do 31 grudnia 2009 r. Jeśli do tego czasu podmiot nie uzyska
nowego numeru PKD, zgodnego z PKD 2007 - przeklasyfikowanie nastąpi z urzędu.
Z kolei rozporządzenie MPiPS z 22 kwietnia 2008 r. w załączniku Nr 4 zawierało
wskazanie, że w informacji za rok 2008 i 2009 trzeba podać kod PKD 2004 r. Rozpo-
rządzenie zostało wydane na podstawie art. 33 ust. 4 ustawy wypadkowej. Trzeba
wskazać, że art. 33 ust. 4 ustawy wypadkowej nie zawiera delegacji dla MPiPS do
5
określenia PKD na potrzeby ustawy wypadkowej. Pozwala tylko na wyszczególnienie
grup działalności w oparciu o rodzaj działalności PKD. W szczególności nie pozwala
na oznaczenie, który PKD (z 2004, czy z 2007 r.) jest właściwszy dla płatnika na
dzień 31 grudnia poprzedniego roku, dlatego też w tym zakresie za miarodajny mógł
być uznawany przepis art. 29 ustawy. Zgodnie z tym przepisem, podając oznaczenie
PKD, należy odnieść się do numeru PKD obowiązującego płatnika na dzień 31 grud-
nia poprzedniego roku.
Skarżąca otrzymała, jak wynika z akt sprawy […], w grudniu 2008 r. nr PKD
2007 2932 Z. W zaświadczeniu uwidoczniono też PKD 2004 o nr 3430A. Spółka
przekazała w swym formularzu nr PKD z 2007, uznając, że ten jest właściwy w ro-
zumieniu art. 29 ust. 1 ustawy wypadkowej. Według tego PKD obliczono składkę wy-
padkową, która okazała się niższa o 0,14% w porównaniu ze składką hipotetycznie
wymierzoną zgodnie z PKD 2004. Owo zaniżenie spowodowało uruchomienie przez
organ rentowy sankcji podwyższenia składki, o której mowa w art. 34 ustawy wypad-
kowej. Sąd Najwyższy już w tym miejscu uznaje, iż - w tych okolicznościach faktycz-
nych sprawy - podanie w informacji ZUS IWA za 2008 r., kodu PKD 2007 należy
traktować jako wskazanie danych zgodnych z prawdą, gdyż wynikających z otrzyma-
nego PKD 2007. Inną sprawą jest ocena, czy dane te były podane prawidłowo. Sądy
orzekające w sprawie uznały, że podane przez odwołującą się Spółkę dane były nie-
prawidłowe, co jest zdaniem tych Sądów równoznaczne z przekazaniem informacji
nieprawdziwych, a to pozwalało organowi rentowemu na zastosowanie sankcji pod-
wyższenia do 150% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, na
zasadzie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Nie jest to jednak wykładnia i subsumcja prawidłowa. Jej wadliwość wynika
wprost z braku rozpoznania istoty sprawy, na co powołuje się skarżąca w skardze.
Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. polega bowiem na po-
minięciu przez sąd przesłanek stanowiących o istnieniu prawa (roszczenia). Wyrok
oddalający powództwo dotknięty jest takim uchybieniem w razie błędnego stwierdze-
nia pozytywnej albo istnienia negatywnej przesłanki jurysdykcyjnej. Według orzecz-
nictwa, pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej
aspektu materialnego i w tej jedynie płaszczyźnie może być oceniany zarzut jej nie-
rozpoznania. Zachodzi ono wówczas, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnej po-
zwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych i w swoim rozstrzy-
gnięciu nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy (wyrok Sądu Najwyższe-
6
go z 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). Nierozpoznanie istoty
sprawy zachodzi zatem wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego,
co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żąda-
nia albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. W tym sta-
nie prawnym i faktycznym nierozpoznanie istoty sprawy należy ad casum upatrywać
w zaniechaniu analizy prawnej okoliczności umożliwiających przyjęcie odpowiedzial-
ności skarżącej Spółki, a co za tym idzie w ustaleniu składki wypadkowej na pozio-
mie 150%. Zarzut ten w realiach niniejszej sprawy sprowadza się do braku zbadania
przez Sąd Apelacyjny przesłanek warunkujących konieczność i zarazem możliwość
obciążenia podwyższoną składką wypadkową w wysokości, o której mowa w przepi-
sie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. Trafnie skarżąca podnosi, że postępowanie
dowodowe Sąd Apelacyjny prowadził tylko w kierunku wyjaśnienia, czy apelujący
przekazał organowi rentowemu dane nieprawidłowe. Umknęło zaś uwadze Sądu, iż
ustawodawca przewidział sankcję za wskazanie danych nieprawdziwych. Słusznie
odwołująca się Spółka podkreślała wielokrotnie, iż pojęcia danych nieprawidłowych
nie jest tożsame z pojęciem danych nieprawdziwych. W tym ostatnim przypadku
chodzi o zawinione zachowanie płatnika, ukierunkowane na wprowadzenie organu
rentowego w błąd. Ad casum o takim działaniu nie może być mowy, skoro Spółka
wielokrotnie podnosiła, iż pozostawała w usprawiedliwionym przekonaniu co do ko-
nieczności wskazania nowego PKD, a przeświadczenie o słuszności prezentowa-
nego stanowiska uzasadniały równoległe obowiązywanie dwóch kodów PKD 2004 i
2007 oraz brak pouczenia co do wypełnienia formularza ZUS IWA za 2008 r. Argu-
menty skarżącej Sąd Apelacyjny pozostawił poza oceną, co decyduje o zaniechaniu
rozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
Drugi zarzut skargi kasacyjnej dotyczył naruszenia prawa materialnego, a w
szczególności naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż odwołująca się Spółka przeka-
zała nieprawdziwe dane, co oznacza ustalenie stopy procentowej składki na cały rok
składkowy w wysokości 150% stopy procentowej. Zarzut ten w oczywisty sposób
związany jest z zarzutem procesowym skargi kasacyjnej. Przepis art. 34 ust. 1
ustawy wypadkowej pozwala na zastosowanie sankcji w nim przewidzianej tylko w
przypadku podania nieprawdziwych danych, a nie danych nieprawidłowych, tj. w ni-
7
niejszej sprawie, sprzecznych z załącznikiem Nr 4 do rozporządzenia MPiPS z 22
kwietnia 2008 r.
Niewątpliwie statuowana w powołanym przepisie odpowiedzialność jest ro-
dzajem odpowiedzialności prawnej. Ratio podwyższenia składki do 150% polega na
wprowadzeniu sankcji o charakterze represyjnym (penalnym) za przekazanie danych
nieprawdziwych. Problem powstaje przy ocenie charakteru tej odpowiedzialności i
przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie, czy jest to odpowiedzialność obiektywna (bez
winy, ale z możliwością zwolnienia w pewnych okolicznościach), czy odpowiedzial-
ność absolutna. Trzeba wskazać, iż system podwyższania składki jako rodzaj odpo-
wiedzialności prawnej płatnika składek jest wygodnym instrumentem prewencyjnym
dla ZUS. System oparty na deklaracjach, których nieprawidłowości nie powodowa-
łyby dla zobowiązanego żadnych ujemnych konsekwencji, poza przypadkami udo-
wodnienia zobowiązanemu w postępowaniu sądowym popełnienia przestępstwa, nie
motywowałby go do przejawiania inicjatywy w celu wyjaśnienia wątpliwości, które
mogą towarzyszyć wypełnieniu deklaracji. Skłaniałby raczej do interpretacji tych wąt-
pliwości na własną korzyść. Aby takiej postawie zapobiegać, systemy prawne oparte
na zasadzie ustalania wysokości należności na podstawie deklaracji wprowadzają
sankcje za ich wadliwości. Sankcje za zaniżenie należności składkowej w deklaracji
wypełnionej przez płatnika, stosowane automatycznie, z mocy ustawy z tytułu jego
„winy obiektywnej” mają znaczenie przede wszystkim prewencyjne. Zmierzają do
przekonania płatnika, iż rzetelne i staranne wypełnienie deklaracji „zusowskiej” leży w
jego interesie. Ujawnienie błędu w deklaracji pociąga za sobą obowiązek zapłacenia
podwyższonej kwoty składki. Nie jest to jednak odpowiedzialność absolutna. Stoso-
wanie przepisów o zabarwieniu penalnym nie może bowiem prowadzić do rezultatu,
który byłby sprzeczny z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi wywodzonymi z
klauzuli demokratycznego państwa prawnego - zasady zaufania obywatela do pań-
stwa i stanowionego przezeń prawa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego. Pod-
miot, który wadliwie wypełnia swój obowiązek musi mieć możliwość obrony i wykaza-
nia, że niedopełnienie tego obowiązku było następstwem okoliczności, za które nie
ponosi odpowiedzialności. Nie chodzi tu o winę podmiotu, lecz obiektywną odpowie-
dzialność z możliwością zwolnienia w określonych okolicznościach. W sprawie o
podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe nie można abstrahować od
przyczyn i okoliczności, z powodu których jednostka wadliwie przekazała informacje.
Stwierdzenie czy strona nie ponosi, czy też ponosi, odpowiedzialność na zasadzie
8
art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej musi być dokonywanie indywidualnie, przy
uwzględnieniu wszystkich okoliczności, których dopiero łączna ocena może dopro-
wadzić do konkluzji, że w konkretnej sprawie wymierzenie składki wypadkowej pod-
wyższonej było zgodne lub nie do pogodzenia z normą prawną zawartą w powoła-
nym przepisie i oceniane także przez pryzmat zasady zaufania jednostki do państwa
i stanowionego przez to państwo prawa. Ad casum musi to oznaczać, iż podanie
danych zgodnych z jednym z dwóch istniejących i obowiązujących równolegle PKD,
przy uwzględnieniu treści art. 29 ust. 1 ustawy wypadkowej i braku pouczenia nie
może zostać ocenione jako podanie danych nieprawdziwych. Każde bowiem z obo-
wiązujących PKD (PKD 2004 i PKD 2007) było prawdziwe. Nie może zatem ozna-
czać uruchomienia sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Biorąc powyższe pod uwagę orzeczono jak w sentencji
========================================