Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 665/10
POSTANOWIENIE
Dnia 25 sierpnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku PM Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w Z.
przy uczestnictwie "A." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w Z.
o wpis w dziale II księgi wieczystej KW [...],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 sierpnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 30 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego z dnia 15 kwietnia 2010 r. i przekazuje temu Sądowi
sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 30 czerwca 2010 r. oddali apelację
„P.M.” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z. od postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 15 kwietnia 2010 r., oddalającego wniosek o dokonanie w
księdze wieczystej na jej rzecz wpisu prawa własności szczegółowo opisanej
nieruchomości przez wykreślenie dotychczasowego wpisu dokonanego na rzecz
„A.” Sp. z ograniczoną odpowiedzialnością.
Sądy obu instancji uznały, że nie mógł stanowić podstawy żądanego wpisu
prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z dnia 19 grudnia 2008 r. ustalający
nieważność umowy z dnia 13 lipca 2007 r., na podstawie której „P.M.” spółka z o.o.
przeniosła na rzecz „A.” spółki z o.o. własność przedmiotowej nieruchomości. W
ocenie Sądu drugiej instancji wyrok ten świadczy jedynie o nieważności umowy
sprzedaży nieruchomości, natomiast nie wynika z niego, że prawo własności
nieruchomości przysługuje wnioskodawczyni. Podstawą dokonania wpisu
przywracającego w księdze wieczystej wcześniejszy wpis na rzecz „P.M.” spółki z
o.o. jako właścicielki nieruchomości może być – podkreślił Sąd Okręgowy – jedynie
wyrok uwzględniający powództwo o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w
księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, bowiem wyrok taki, odmiennie
niż wyrok wydany na podstawie art.189 k.p.c., zawiera nakaz dla sądu
wieczystoksięgowego dokonania konkretnego wpisu.
Wnioskodawczyni, zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie art. 6268
§ 2
k.p.c., art. 365 k.p.c. art. 10 ust. 1 i art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece, dalej jako „u.k.w.h.” (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm.) wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania ewentualnie uchylenie
zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 15
kwietnia 2010 r. i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 31 ust. 2 u.k.w.h. wpis potrzebny do usunięcia niezgodności
między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić,
3
gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi
dokumentami. U podstaw rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym orzeczeniu
legło przekonanie obu orzekających Sądów, że wyrok sądu stwierdzający
nieważność umowy, na podstawie której ujawniono w księdze wieczystej prawo
własności nieruchomości nie jest „orzeczeniem wykazującym niezgodność”
w rozumieniu tego przepisu. Przemawia za tym – jak zaznaczył Sąd Okręgowy –
okoliczność, że wyrok taki wzrusza jedynie prawo własności nabywcy
nieruchomości, nie jest natomiast orzeczeniem stwierdzającym, że własność
nieruchomości przysługuje wnioskodawcy.
Ze stanowiskiem tym nie można się zgodzić. Przytoczony art. 31 ust. 2
u.k.w.h. nie zawiera wymagania, aby podstawą wpisu potrzebnego do usunięcia
niezgodności, o jakiej mowa w tym przepisie mogło być – w okolicznościach
rozpoznanej sprawy - tylko takie orzeczenie sądu, które stwierdzałoby prawo
własności nieruchomości przysługujące wnioskodawcy. W celu usunięcia w trybie
art. 31 ust. 2 u.k.w.h. niezgodności, o jakiej mowa w tym przepisie wystarczy
orzeczenie wykazujące tę niezgodność. Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 19 grudnia
2008 r., stwierdzający na podstawie art. 189 k.p.c. i art. 58 k.c. nieważność umowy
sprzedaży nieruchomości, na podstawie której spółka „A.”, będąca nabywcą,
wpisana została jako właściciel nieruchomości, niewątpliwie spełnia ten warunek.
Istotą bezwzględnej nieważności czynności prawnej jest brak jakichkolwiek
skutków prawnych, które strony chciały osiągnąć nie tylko w stosunkach między
nimi, ale także erga omnes, a ponadto możność powoływania się na nieważność
przez każdego, kto ma w tym interes prawny.
Wspomniany wyrok, którym sąd wieczystoksięgowy jest związany (art. 365
k.p.c.) – wbrew stwierdzeniu zawartemu w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia -
nie tylko uprawnia do uznania, że spółka „A.” nie jest właścicielką nieruchomości,
ale także – co jest istotne z punktu widzenia zgłoszonego wniosku - uchyla
podstawę dotychczasowego wpisu oraz upoważnia do stwierdzenia, że stan prawny
nieruchomości jest taki, jaki był przed zawarciem umowy, która okazała się umową
nieważną. Stanowi więc podstawę do usunięcia niezgodności w księdze wieczystej
przez wykreślenie wpisanego właściciela (nabywcę z nieważnej umowy).
4
Sąd wieczystoksięgowy, przyjmując taki wyrok za podstawę wpisu
nie rozpoznaje - jak trafnie podniósł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia
z dnia 19 lipca 2006 r., I CSK 151/06, nie publ. - sporu dotyczącego niezgodności
między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, lecz bada –
zgodnie z kognicją określoną w art. 6268
§ 2 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. - czy
z przedłożonego wyroku oraz treści wniosku i księgi wieczystej wynika wspomniana
niezgodność oraz czy wpis, którego domaga się wnioskodawca doprowadzi do jej
usunięcia.
Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że wyrok sądu stwierdzający
nieważność umowy, na podstawie której ujawniono w księdze wieczystej prawo
własności nieruchomości jest orzeczeniem wykazującym niezgodność, o której
mowa w art. 31 ust. 2 u.k.w.h. i może stanowić podstawę wpisu potrzebnego do
usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym nieruchomości, jeżeli w chwili rozpoznawania wniosku o wpis (wykreślenie
dotychczasowego wpisu) rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest zgodny ze
stanem wynikającym z wpisu dokonanego przed zawarciem tej umowy.
W przypadku uchylenia podstawy prawnej wpisu (nieważnej umowy),
powodującego, że stan prawny nieruchomości jest taki, jaki był przed zawarciem
umowy, nie zachodzi – jak uznał Sąd Okręgowy - konieczność wytoczenia
powództwa na podstawie art. 10 u.k.w.h. w celu usunięcia niezgodności stanu
prawnego księgi wieczystej z jej rzeczywistym stanem prawny. Okoliczność,
że powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest szczególną postacią
powództwa o ustalenie i musi być odczytywane w powiązaniu z przepisami
normującymi uprawnienie do składania wniosków o wpis w księgach wieczystych
(uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca
2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 160 oraz postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2011 r., II CSK 493/10, nie publ.) nie oznacza,
że niezgodność stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
powstała wskutek stwierdzenia nieważności umowy, będącej podstawą
dotychczasowego wpisu, może być usunięta tylko na podstawie orzeczenia
wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h.
Z przytoczonych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
5