Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 30/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa I. N.
przeciwko Powiatowemu Urzędowi Pracy w D.
o odprawę emerytalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 27 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 27 września 2010 r. Sąd Okręgowy w S.-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Wydział VII oddalił apelację powódki I. N. od wyroku
Sądu Rejonowego w D. z dnia 2 czerwca 2010 r., oddalającego jej powództwo
przeciwko Powiatowemu Urzędowi Pracy w D. o odprawę emerytalną w wysokości
30.660 zł z ustawowymi odsetkami od 4 lutego 2010 r., a ponadto zasadził od
powódki na rzecz pozwanego pracodawcy 900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
za instancje odwoławczą.
W sprawie tej ustalono, że powódka, urodzona [...] 1953 r., była zatrudniona
u pozwanego od dnia 16 sierpnia 1990 r. W dniu 18 czerwca 2008 r. pozwany
wypowiedział powódce umowę o pracę ze skutkiem na 30 września 2008 r.
Jednocześnie powódka wniosła o uznanie otrzymanego wypowiedzenia za
bezskuteczne, ale na rozprawie w sprawie o sygn. akt IVP …/08, w dniu 30 marca
2009 r. zmieniła roszczenie, żądając zasądzenia odszkodowania z tytułu wadliwego
wypowiedzenia umowy o pracę w kwocie 15.300 zł. Sąd Rejonowy w D. wyrokiem z
dnia 13 maja 2009 r. oddalił jej powództwo. Wyrok ten, po rozpoznaniu apelacji
powódki, został zmieniony wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 3 sierpnia 2009
r., w ten sposób, że zasądzono na rzecz powódki odszkodowanie w żądanej
kwocie.
Natomiast w rozpoznawanej sprawie powódka domagała się od pozwanego
odprawy emerytalnej w wysokości sześciokrotnego wynagrodzenia za pracę. Sąd
Rejonowy oddalił powództwo o odprawę emerytalną, uznając, że osiągnięcie przez
powódkę wieku emerytalnego w dniu 15 listopada 2008 r., a więc już po ustaniu
stosunku pracy 30 września 2008 r., chociaż w okresie pobierania zasiłku
chorobowego od dnia 30 września 2008 r. do dnia przyznania emerytury, nie
pozwalało na zakwalifikowanie powódki jako pracownika samorządowego
przechodzącego na emeryturę. W oceni tego Sądu, kwestie tę rozstrzygnął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2004 r. I PK 694/03 (OSNP 2005 nr 11,
poz. 155), uznając, że jeżeli pracownik w dacie rozwiązania stosunku pracy nie
spełnia warunku nabycia prawa do emerytury w postaci osiągnięcia odpowiedniego
wieku, to pobieranie zasiłku chorobowego nie ma żadnego związku z nabyciem
3
prawa do emerytury. Przypadkowy związek czasowy między ustaniem stosunku
pracy, a nabyciem prawa do emerytury nie może być potraktowany jako „przejście
na emeryturę" w rozumieniu art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 wrzesnia 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz.
953 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o pracownikach urzędów
państwowych), który ma zastosowanie w sprawie na mocy art. 21 ust. 1 ustawy z
dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o pracownikach
samorządowych), skoro obowiązywał w dacie rozwiązania z powódką stosunku
pracy oraz w dacie jej przejścia na emeryturę. W ocenie Sądu pierwszej instancji,
treść prawomocnego orzeczenia zasądzającego na rzecz powódki o
odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę (VII Pa 70/09)
nie spowodowała zmiany daty rozwiązania stosunku pracy, a „więc aktualny
pozostaje pogląd o braku podstaw prawnych do nabycia przez powódkę prawa do
odprawy emerytalnej”.
Po rozpoznaniu apelacji powódki Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji dodatkowo wykluczył istnienie związku
funkcjonalnego pomiędzy ustaniem stosunku pracy a przejściem powódki na
emeryturę, podkreślając, że powódka złożyła wniosek o emeryturę nie „w czasie
nieprzerwanego pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu stosunku pracy", lecz
po ustaniu okresu zasiłkowego, bo w dniu 28 listopada 2008 r., podczas gdy okres
zasiłkowy zakończył się w dniu 27 listopada 2008 r.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ art. 28 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 16 września 1982
r. o pracownikach urzędów państwowych przez jego błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu braku istnienia „związku" pomiędzy ustaniem stosunku pracy a
przejściem przez powódkę na emeryturę, z uwagi na osiągnięcie wieku
emerytalnego po ustaniu zatrudnienia, a nadto złożenie wniosku o emeryturę
następnego dnia po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, 2/ art. 64 ust. 1 i 2
Konstytucji RP obejmującego prawo do prawa majątkowego, do którego zalicza się
jednorazową odprawę emerytalna, podlegającego równej dla wszystkich ochronie
prawnej.
4
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozwiązania jest
występowanie w sprawie następujących zagadnień prawnych: 1/ czy w świetle art.
28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych
w przypadku ustania zatrudnienia w następstwie nieuzasadnionego wypowiedzenia
przez pracodawcę umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i związanej z tym
okoliczności osiągnięcia przez pracownika wieku emerytalnego już po ustaniu
zatrudnienia, lecz w okresie pobierania zasiłku chorobowego, z powodu choroby
rozpoczętej jeszcze w trakcie trwania zatrudnienia, i bezpośrednio po wyczerpaniu
okresu zasiłkowego, zachodzi “związek" pomiędzy ustaniem zatrudnienia a
przejściem na emeryturę warunkujący prawo do odprawy emerytalnej, 2/ czy w
świetle art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych istotną dla istnienia "związku" pomiędzy ustaniem zatrudnienia a
przejściem na emeryturę warunkującym prawo do odprawy emerytalnej, jest
okoliczność rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony w trybie wypowiedzenia, które to wypowiedzenie zostało uznane
orzeczeniem sądowym za nieuzasadnione, a tym samym niezgodne z przepisami
prawa, w sytuacji gdy wiek emerytalny został osiągnięty w niedługim czasie po
ustaniu zatrudnienia, a więc już po utracie statusu pracownika.
Skarżąca wskazała, że powołany przez Sądy obu instancji wyrok Sądu
Najwyższego w sprawie I PK 694/03 dotyczył odmiennego stanu faktycznego, który
nie obejmował kluczowej dla skarżącej kwestii bezprawnego rozwiązania z nią
stosunku pracy ze skutkiem 30 września 2008 r., co wynikało z prawomocnego
orzeczenia Sądu Okręgowego w S. w sprawie VII Pa …/09, zasądzającego na jej
rzecz odszkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę. Zdaniem
skarżącej, dla wykazania pomiędzy ustaniem zatrudnienia a przejściem na
emeryturę bez znaczenia jest to, że orzekając o nieuzasadnionym wypowiedzeniu
umowy o pracę Sąd zasądził na jej rzecz skarżącej odszkodowanie (zgodnie z jej
żądaniem), które jest jednym z alternatywnych (obok roszczenia o uznaniu
wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy) żądań w przypadku
nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony
(art. 45 § 1 k.p.). Istotne było stwierdzenie prawomocnym wyrokiem wadliwości
wypowiedzenia stosunku pracy. Ponadto, wykluczenie związku pomiędzy ustaniem
5
zatrudnienia wskutek nieuzasadnionego rozwiązania przez pracodawcę stosunku
pracy z pracownikiem a jego przejściem na emeryturę, tylko z uwagi na
niespełnienie przez pracownika przesłanki uzyskania wieku emerytalnego w trakcie
trwania zatrudnienia, dawałoby pracodawcom dysponującym dokumentacją
osobową pracowników, w tym dotyczącą ich uprawnień emerytalnych, przyzwolenie
na wypowiadanie umów o pracę zawartych na czas nieokreślony bez uzasadnionej
przyczyny na krótki okres czasu przed osiągnięciem przez pracowników uprawnień
emerytalnych. Stwarzałoby to pracodawcom możliwość pozbawienia zatrudnionych
prawa do odprawy emerytalnej, której wysokość może przewyższać kwotę
odszkodowania z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy. Dla stwierdzenia
istnienia związku pomiędzy ustaniem zatrudnienia a przejściem na emeryturę
istotne jest przejście na emeryturę bezpośrednio po wyczerpaniu okresu
zasiłkowego i spełnienie w tym okresie przesłanek do nabycia emerytury, nie zaś
data złożenia wniosku o emeryturę. Złożenie tego wniosku w trakcie pobierania
zasiłku chorobowego nie spowodowałoby przyznania skarżącej świadczenia
emerytalnego w dacie jego pobierania, lecz bezpośrednio po wyczerpaniu okresu
zasiłkowego.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa i
zasądzenie od pozwanego na rzecz skarżącej kosztów procesu, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych za wszystkie instancje,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na skargę pozwany wniósł o jej oddalenie i od zasądzenie od
powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona ze względu na niemożliwe
do zaakceptowania restrykcyjne stanowisko Sądów obu instancji, które odmówiły
6
prawa do odprawy emerytalnej skarżącej, która została zwolniona z pracy w wieku
poprzedzającym i umożliwiającym nabycie uprawnień emerytalnych z przyczyn,
które prawomocnym wyrokiem sądu pracy zostały uznane za nieuzasadnione lub
niezgodne z przepisami prawa pracy. Tak było w przypadku powódki, która z tytułu
wadliwego wypowiedzenia jej umowy o pracę ze skutkiem na 30 września 2008 r.
uzyskała prawomocne orzeczenie odszkodowawcze. Wedle miarodajnych
faktycznych poczynionych w rozpoznawanej sprawie, skarżąca była niezdolna do
pracy z powodu choroby od 30 września do 27 listopada 2008 r. i z tego tytułu
pobierała zasiłek chorobowy do dnia uzyskania uprawnień emerytalnych. W tym
nieprzerwanym okresie zasiłkowym osiągnęła w dniu 15 listopada 2008 r. wiek 55
lat i nabyła uprawnienia emerytalne na podstawie wniosku złożonego 28 listopada
2008 r. po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego. Organ rentowy decyzją z
dnia 6 stycznia 2009 r. przyznał jej emeryturę od tego dnia (28 listopada 2008 r.), w
którym zaprzestała pobierania zasiłku chorobowego.
W ocenie Sądu Najwyższego, w opisanej sekwencji zdarzeń konstatacja
Sądu drugiej instancji o „przypadkowym związku czasowym między ustaniem
stosunku pracy a nabyciem emerytury” przez skarżącą była nieuprawniona.
Znajdujący w sprawie zastosowanie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o
pracownikach samorządowych stanowił, że pracownikom samorządowym
przysługuje odprawa emerytalna „przy przejściu na emeryturę”, co oznaczało, że
wymagany związek pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
emerytury może mieć nie tylko charakter przyczynowy, czasowy, ale również
funkcjonalny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1993 r., I PRN 11/93,
OSNCP 1994 nr 12, poz. 243). Nie powinno być wątpliwości, że w ustalonym stanie
faktycznym skarżąca była nieprzerwanie niezdolna od pracy od ostatniego dnia
okresu wypowiedzenia (30 września 2008 r.), uznanego za nieuzasadnione i
niezgodne z przepisami wypowiedzenie umowy o pracę prawomocnym wyrokiem
sądu pracy zasądzającym na jej rzecz odszkodowanie, i w okresie zasiłkowym
uzyskała wiek emerytalny, a po bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku
chorobowego nabyła prawo do emerytury, zatem była uprawniona do odprawy
emerytalnej „przy przejściu na emeryturę”. Chybione było powoływanie się przez
Sąd drugiej instancji na przerwę pomiędzy ustaniem zatrudnienia, którego
7
rozwiązanie zostało prawomocnym wyrokiem sądu pracy uznane za
nieuzasadnione i niezgodne z przepisami prawa pracy o wypowiadaniu umów o
pracę, a nabyciem prawa do zasiłku chorobowego wskutek choroby trwającej od
ostatniego dnia okresu wypowiedzenia (30 września 2008 r.), nawet w sytuacji gdy
organ rentowy przyznał skarżącej zasiłek chorobowy od 1 października 2008 r. „po
ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego”, a to wobec zasądzenia na jej rzecz
odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego i niezgodnego z prawem wypowiedzenia
stosunku pracy. Okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który
przyznano pracownikowi odszkodowanie, wliczał się z mocy art. 51 § 2 k.p. do
okresu zatrudnienia skarżącej przy ocenie przysługiwania jej uprawnień do spornej
odprawy emerytalnej. Skuteczny wybór lub uwzględnienie przez sąd pracy
alternatywnego i równoważnego roszczenia z tego samego tytułu -
nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia przez pracodawcę
stosunku pracy - nie powinien wywoływać rozbieżnych skutków prawnych
uzależnionych od wliczenia okresu pozostawania bez pracy, za który pracownik
uzyskał wynagrodzenie w przypadku przywrócenia do pracy (art. 51 § 1 zdanie
pierwsze k.p.) albo okresu odpowiadającego okresowi, za który przyznano
odszkodowanie (art. 51 § 2 k.p.), do okresu zatrudnienia warunkującego nabycie
uprawnień pracowniczych przysługujących w razie ustania stosunku pracy i
przejścia na emeryturę. Rację ma zatem skarżąca, że usankcjonowanie przez sąd
pracy wadliwości wypowiedzenia umowy o pracę przez wydanie orzeczenia
odszkodowawczego nie może pozbawić pracownika prawa do odprawy
emerytalnej, która przysługiwała przy przejściu na emeryturę, jeżeli pracownik nabył
prawo do emerytury w okresie, za który sąd pracy zasadził odszkodowanie za
nieuzasadnione lub niezgodne z prawem wypowiedzenia przez pracodawcę
stosunku pracy, który to okres zostaje wliczony do okresu zatrudnienia (art. 51 § 2
k.p.), jeżeli w wymienionym okresie pracownik pobierał zasiłek chorobowy z
pracowniczego tytułu ubezpieczenia chorobowego, a prawo do emerytury nabył po
zakończeniu okresu zasiłkowego. Złożenie wniosku emerytalnego bezpośrednio po
wynikającym z tytułu zatrudnienia okresie pobierania zasiłku chorobowego i
nabycie prawa do emerytury z dniem zaprzestania pobierania zasiłku
chorobowego, co odpowiada dyspozycjom art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
8
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), nie może być traktowane jako
przerwa w zatrudnieniu wykluczająca nabycie prawa do odprawy emerytalnej przez
pracownika bezpodstawnie lub bezprawnie zwolnionego z pracy. Taka konkluzja
odpowiada racjonalnej metodzie interpretacyjnej orzekania o prawie do odprawy
emerytalnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1994 r., I PRN 10/94,
OSNP 1994 nr 1, poz. 12), wedle której „powszechne” uprawnienie do odprawy
emerytalnej przysługuje przynajmniej raz w życiu zawodowym pracownikowi, który
kończy aktywność pracowniczą i bezpośrednio w związku ustaniem stosunku pracy
zmierza i nabywa prawo do emerytury po zakończeniu okresu zatrudnienia
obejmującego także okresy wliczane z mocy prawa do okresu zatrudnienia, co
prowadzi do nabycia uprawnień pracowniczych pozostających co najmniej w
związku funkcjonalnym rozwiązania stosunku pracy z uzyskaniem statusu emeryta i
rozpoczęcia korzystania z uprawnień emerytalnych.
W takich okolicznościach sprawy należało uznać, że pracownikowi
samorządowemu, który był nieprzerwanie niezdolny do pracy wskutek choroby
trwającej od ostatniego dnia okresu wypowiedzenia, które zostało uznane
prawomocnym wyrokiem sądu pracy za nieuzasadnione lub naruszające przepisy
prawa o wypowiadaniu umów o pracę, przysługiwała odprawa emerytalna w
związku z przejściem na emeryturę, jeżeli warunki do jej nabycia spełnił w okresie
zasiłkowym wliczonym do okresu zatrudnienia, za który przyznano mu
odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia stosunku pracy (art. 21 ust. 1
ustawy o pracownikach samorządowych w związku z art. 28 ust. 1 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych i art. 51 § 2 k.p.). W konsekwencji Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
/tp/