Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 718/10
POSTANOWIENIE
Dnia 15 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku K. S.
przy uczestnictwie Gminy Miasta G., A. M. i innych,
o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 28 stycznia 2009 r.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz
z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Prawomocnym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2009 r. w sprawie o sygn.
akt IV Ca 794/08 Sąd Okręgowy oddalił apelację od postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 6 października 2008 r., w sprawie I Ns 431/07, którym oddalony
został wniosek K. S. o zasiedzenie nieruchomości, ze względu na niespełnienie
przesłanek zasiedzenia w postaci braku upływu ustawowego terminu posiadania
samoistnego. Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 10 listopada 2009 r. odmówił
przyjęcia skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 28 stycznia 2009 r.
We wniosku z dnia 26 kwietnia 2010 r. wnioskodawczyni K. S. wniosła na
podstawie art. 523 k.p.c. o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 6 października 2008 r. poprzez orzeczenie, że nabyła ona z
dniem 23 września 2009 r. przez zasiedzenie wskazaną we wniosku nieruchomość.
Postanowieniem z dnia 24 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek K.
S. w sprawie o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 28
stycznia 2009 r., sygn. akt IV Ca 794/08 i zasądził zwrot kosztów postępowania od
wnioskodawczyni na rzecz jednej z uczestniczek postępowania – A. M. W
uzasadnieniu Sąd uznał upływ czasu, który nastąpił po wydaniu orzeczenia za
nową okoliczność, powstałą w późniejszym czasie, a zatem nie za zmianę
okoliczności sprawy, o której jest mowa w art. 523 k.p.c. Sąd nie badał więc
zasadności twierdzeń wnioskodawczyni o spełnieniu przesłanek do zasiedzenia
nieruchomości, pozostawiając te kwestię Sądowi pierwszej instancji
rozpoznającemu ewentualny nowy wniosek.
Skargę kasacyjną od postanowienia oddalającego wniosek złożyła
wnioskodawczyni K. S. (błędnie oznaczona w skardze jako Su.), reprezentowana
przez zawodowego pełnomocnika, zarzucając naruszenie przepisów postępowania,
tj. art. 523 k.p.c. z uwagi na błędną wykładnię i przyjęcie, ze nie nastąpiła zmiana
okoliczności sprawy, w stosunku do już istniejących w chwili pierwotnego orzekania
i niezasadne przyjęcie, że upływ czasu, który nastąpił po wydaniu orzeczenia nie
jest zmianą okoliczności sprawy, a jedynie nową okolicznością, uzasadniającą
3
ewentualne rozpoznanie ponownie złożonego wniosku o zasiedzenie. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach, a także
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego od wszystkich uczestników
postępowania, w tym dwukrotnie wymieniając osobę A. M. (pierwotnie noszącej
nazwisko O.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni oparta na naruszeniu art. 523 k.p.c. jest
uzasadniona. Przepis ten stanowi w zdaniu drugim, że prawomocne postanowienie
oddalające wniosek sąd może zmienić w razie zmiany okoliczności sprawy. Jest to
wyjątek – podyktowany zasadami ekonomiki postępowania cywilnego – od reguły
wyrażonej w art. 523 zdanie pierwsze k.p.c., zgodnie z którym prawomocne
postanowienie orzekające co do istoty sprawy nie może być zmienione ani
uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Takim właśnie przepisem
szczególnym jest zdanie drugie w powołanym artykule kodeksu postępowania
cywilnego. Może on zostać zastosowany, jeśli w postępowaniu nieprocesowym
oddalony został wniosek, a zmieniły się okoliczności, które uzasadniają zmianę
postanowienia i uwzględnienie wniosku. Taka sytuacja zachodzi w wypadku
wniesienia wniosku o zasiedzenie nieruchomości, który został oddalony z powodu
braku upływu terminu wymaganego do zasiedzenia, z ustaleniem spełnienia
pozostałych przesłanek wymaganych do zasiedzenia na podstawie art. 172 k.c.
W orzecznictwie utrwalony został pogląd, aprobowany także przez doktrynę,
że w razie prawomocnego oddalenia wniosku o zasiedzenie nieruchomości
z powodu braku wymaganego terminu posiadania samoistnego, zainteresowana
osoba może albo wnieść ponownie wniosek o zasiedzenie, albo skorzystać
z możliwości złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia na
podstawie art. 523 zdanie drugie k.p.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
12 marca 2003 r., III CZP 97/02, OSNC 2003, nr 12, poz. 160; postanowienia SN
z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 433/04, Lex nr 277127 oraz z dnia 10 września
2009 r., V CSK 78/09, Lex nr 578048). Regulacja prawna zawarta w art. 523 k.p.c.
nie jest nowa i już na gruncie art. 33 § 2 kodeksu postępowania niespornego
4
z 1945 roku było możliwe, gdy nie powodowało to uszczerbku dla innych osób,
zmienić prawomocne orzeczenie oddalające wniosek o zasiedzenie, bez potrzeby
składania ponownego wniosku o wszczęcie postępowania. Zostało to uznane
jeszcze w ówczesnej judykaturze za nowy rodzaj postępowania, dającego
możliwość zainteresowanemu, w razie zmiany okoliczności sprawy, prowadzenie jej
nadal, pomimo zakończenia postępowania i zależnie od wyniku tego postępowania,
spowodowanie na zasadzie wyjątku zmiany przez sąd prawomocnego
postanowienia oddalającego wniosek na postanowienie uwzględniające ten
wniosek (uzasadnienie powołanej uchwały SN z dnia 12 marca 2003 r. oraz cyt.
tam uzasadnienie uchwały SN z dnia 27 listopada 1962 r., III CO 12/62, OSNCP
1963, nr 12, poz. 254). Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy nastąpiła zmiana
okoliczności, która, jak w rozpoznawanej sprawie jest także nową okolicznością,
polegającą na upływie czasu wystarczającego do zasiedzenia nieruchomości.
Dla zastosowania art. 523 zdanie drugie k.p.c. należy porównać okoliczności
sprawy, które stanowiły stan faktyczny decydujący o oddaleniu wniosku ze stanem
faktycznym, który wskutek zmiany może pozwolić na uwzględnienie wniosku. Nie
jest to zatem ocena prawna tego samego, lecz zmienionego stanu faktycznego
(por. postanowienie SN z dnia 21 marca 1973 r., III CRN 429/72, OSP 1973, nr 10,
poz. 196). Dlatego niezasadne jest stanowisko Sądu w zaskarżonym
postanowieniu, że powstanie nowej okoliczności, jaką jest upływ czasu umożliwia
tylko złożenie ponownego wniosku o zasiedzenie, a nie o zmianę postanowienia
w trybie art. 523 k.p.c. Sąd przytacza wprawdzie powoływaną już w tym
uzasadnieniu uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2005 r. w sprawie
III CZP 97/02, ale zarówno w niej, jak i we wcześniejszym orzeczeniu, na które
powołuje się Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia chodziło o inną
sytuację, mianowicie o to, że zdaniem Sądu Najwyższego w obu tych orzeczeniach
wnioskodawca mógł ponownie złożyć wniosek wskutek zmiany okoliczności, a nie
musiał korzystać z art. 523 k.p.c. i żądać zmiany prawomocnego postanowienia.
Zatem odwołanie się Sądu Najwyższego w uzasadnieniu uchwały z dnia 12 marca
2005 r., a także w postanowieniu z dnia 10 września 2009 r. (sygn. akt V CSK
78/09) do powagi rzeczy osądzonej, nie sięgającej dalej niż do zmiany podstawy
faktycznej, która stanowiła przedmiot orzekania w poprzednim postępowaniu
5
w sprawie o zasiedzenie miało na celu wskazanie, że nowa podstawa
w powiązaniu z dawną może uzasadniać uwzględnienie wniosku o zmianę
postanowienia.
Wykładnia art. 523 k.p.c. przyjęta przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym
postanowieniu prowadzi do tego, że zdanie drugie tego przepisu nigdy nie miałoby
zastosowania, gdyż zmiana okoliczności stanowi o nowych faktach, do których
zalicza się upływ czasu, mający znaczenie dla sytuacji prawnej, która z upływem
czasu, jak przy zasiedzeniu wiąże określone skutki w sferze prawnej. Trafnie zatem
skarżąca podnosi, z powołaniem się na orzecznictwo, że w postępowaniu na
podstawie art. 523 zdanie drugie k.p.c. nie podlegają ponownemu badaniu i ocenie
te same okoliczności faktyczne, które stanowiły podstawę wydania pierwszego,
prawomocnego postanowienia. Ubiegający się o zmianę tego postanowienia
powinien wykazać zmianę okoliczności sprawy, gdyż odstępstwo od zasady powagi
rzeczy osądzonej, wyrażonej w art. 523 zdanie pierwsze k.p.c. jest dopuszczalne
tylko na podstawie i w granicach zmiany okoliczności. W rozpoznawanej sprawie
Sąd Okręgowy winien obecnie zbadać, czy zgodnie z wnioskiem o zmianę
prawomocnego postanowienia oddalającego wniosek o stwierdzenie zasiedzenia
upłynął termin wymagany do zasiedzenia nieruchomości przez wnioskodawczynię.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu, na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.