Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 września 2011 r.
I UK 63/11
W razie zmiany pracowniczego tytułu podlegania obowiązkowemu ubez-
pieczeniu chorobowemu wskutek ustania zatrudnienia, na dobrowolny tytuł
ubezpieczenia chorobowego osoby kontynuującej lub rozpoczynającej działal-
ność pozarolniczą, wysokość należnego zasiłku chorobowego nie może być
wyższa niż obliczona od potencjalnej pracowniczej podstawy wymiaru tego
świadczenia, jeżeli pomiędzy okresem pobierania gwarancyjnego wynagrodze-
nia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 92 § 1 pkt 1 k.p.) a
okresem nabycia prawa do zasiłku chorobowego z dobrowolnego ubezpiecze-
nia chorobowego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, nie było prze-
rwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe, nawet w razie za-
deklarowania wyższej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługują-
cego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 wrześ-
nia 2011 r. sprawy z odwołania Renaty K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w O.W. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej or-
ganu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Kaliszu z dnia 21 października 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Sądowi
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 21 października 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kaliszu, po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni Renaty K. od
2
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia
30 czerwca 2010 r. oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakładu Społecznych-Od-
działu w O.W. z dnia 8 stycznia 2010 r., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnio-
skodawczyni zasiłek chorobowy za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 6 stycznia 2010 r. i
do nadal - od kwoty 4.299,95 zł (pkt I wyroku), odrzucił apelację w części dotyczącej
zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia (pkt II wyroku) i nie obciążył organu rento-
wego kosztami postępowania w sprawie (pkt III wyroku).
Zaskarżoną decyzją z dnia 8 stycznia 2010 r. organ rentowy przyznał wniosko-
dawczyni prawo do zasiłku chorobowego za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 6 stycznia
2010 r. i do nadal - od kwoty 1.653,14 zł, tj. od najniższej podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego prowadzącego pozarolniczą działal-
ność, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to
ubezpieczenie, ponieważ od 1 sierpnia 2009 r. została objęta dobrowolnym ubezpie-
czeniem chorobowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni domagała się przyznania zasiłku
chorobowego za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 22 stycznia 2010 r. z uwzględnieniem
w podstawie wymiaru świadczenia zadeklarowanej kwoty składek w wysokości
4.299,95 zł na ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzonej działalności pozarolni-
czej, podnosząc, że jej niezdolność do pracy nie powstała w pierwszym miesiącu
kalendarzowym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Sąd Rejonowy oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że wnioskodawczyni ma za-
rejestrowaną działalność gospodarczą pod nazwą Handel Artykułami Spożywczo-
Przemysłowymi i do 31 lipca 2006 r. prowadziła dwa sklepy oraz podlegała z tego
tytułu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Od 1 sierpnia 2006 r. do 31 lipca
2009 r. podlegała obowiązkowemu pracowniczemu ubezpieczeniu chorobowemu z
tytułu zatrudnienia w M.P. SA. W okresie zatrudnienia faktycznie zaprzestała prowa-
dzenia działalności gospodarczej, jednakże ani jej nie zawiesiła, ani nie wyrejestro-
wała. Następnie sklepy zostały zlikwidowane. Z dniem 1 sierpnia 2009 r. wniosko-
dawczyni ponownie zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z ty-
tułu prowadzonej działalności pozarolniczej za sierpień 2009 r. przy zadeklarowanej
kwocie przychodu 4.983,14 zł. Jednakże pomimo zgłoszenia wymienionej działalno-
ści od 1 sierpnia 2009 r. faktycznie jej nie podjęła. Wnioskodawczyni od 25 lipca
2009 r. do 23 maja 2010 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby, przy czym za
okres od 1 sierpnia 2009 r. do 22 stycznia 2010 r. pobierała zasiłek chorobowy, zaś
3
od 23 stycznia do 23 maja 2010 r. świadczenie rehabilitacyjne. W tak ustalonych
okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy przyjął, że odwołująca się w okresie za-
trudnienia nie prowadziła działalności gospodarczej, jej ponowne rozpoczęcie fak-
tycznie nie nastąpiło od 1 sierpnia 2009 r., a zasiłek chorobowy z tytułu dobrowol-
nego ubezpieczenia chorobowego „prowadzonej” działalności gospodarczej może
być wypłacany w wysokości liczonej od najniższej podstawy wymiaru.
Natomiast po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni Sąd Okręgowy, uznał
apelację za częściowo zasadną, oceniając, że ustalenia faktyczne dokonane przez
Sąd Rejonowy nie mogą ostać się na gruncie wyników postępowania dowodowego
przeprowadzonego w drugiej instancji. Sąd drugiej instancji miał na uwadze, że
wnioskodawczyni od 1994 r. prowadziła działalność gospodarczą - dwa sklepy spo-
żywczo-przemysłowe. Od 2001 r. rozszerzyła swoją działalność gospodarczą, będąc
z mężem wspólnikami spółki cywilnej J., która zajmuje się elektroniką i informatyką.
W tej spółce prowadziła czynności administracyjne. W okresie zatrudnienia w firmie
M.P. ubezpieczona zlikwidowała w 2006 r. sklepy, jednakże dysponowała lokalem
użytkowym, za który płaciła Spółdzielni Mieszkaniowej D. w K. czynsz w kwocie
409,20 zł miesięcznie. Lokal ten „podnajmowała” następnie firmie P. Zuzanna i Da-
wid M. uzyskując z tego tytułu przychód wynoszący 610 zł (netto 500 zł). Z tej „dzia-
łalności gospodarczej” rozliczała się z Urzędem Skarbowym w K., składając deklara-
cje podatkowe od towarów i usług (VAT 7). Po zakończeniu stosunku pracy zgłosiła
się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od podstawy wymiaru 4.983,14 zł,
wskazywanej jako przychód z jej działalności polegającej na podnajmowaniu lokalu
użytkowego oraz wykonywaniu jako wspólnik czynności administracyjnych w spółce
cywilnej.
Na podstawie takich ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczona prowa-
dziła nieprzerwanie działalność gospodarczą w okresie zatrudnienia oraz po jego
ustaniu i zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) podlegała
ubezpieczeniu społecznemu od dnia jej rozpoczęcia. Wprawdzie, jak wynika z art. 8
ust. 6 pkt 1 tej ustawy, sam fakt bycia wspólnikiem spółki cywilnej i uzyskiwania z
tego tytułu przychodów nie decyduje o istnieniu tytułu ubezpieczenia społecznego.
Jednak osoby takie podlegają ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących
działalność gospodarczą, jeżeli taką działalność rzeczywiście prowadzą w ramach
4
spółki. Sąd Okręgowy wskazał, że opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne
podlega innym zasadom i „praktycznie z każdego źródła przychodu opłacana jest
składka na to ubezpieczenie”. Natomiast, zgodnie z art. 48 ust 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.,
zwanej dalej ustawą zasiłkową), podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługu-
jącego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12
miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. W myśl
art. 49 pkt 1 tej ustawy, jeżeli niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu
kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego, podstawę zasiłku chorobowego stano-
wi najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. W ocenie
Sądu drugiej instancji, organ rentowy nieprawidłowo ustalił podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego ubezpieczonej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu
podlegania ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca działalność poza-
rolniczą. Ubezpieczona powinna otrzymać zasiłek chorobowy liczony od deklarowa-
nej podstawy przychodu w kwocie 4.983,14 zł, pomniejszonej o 13,71%, czyli od
podstawy wymiaru 4.299,95 zł.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej po-
legające na sprzecznym z definicją ustawową określoną w tym przepisie przyjęciu za
przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe -
kwoty wskazanej jako podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, 2) art.
3 pkt 4 w związku z art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, polegające na nieprawidłowym
ustaleniu przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie cho-
robowe oraz obliczenie przysługującego wnioskodawczyni zasiłku chorobowego z
tytułu czasowej niezdolności do pracy od kwoty będącej podstawą wymiaru składki
na ubezpieczenie zdrowotne; 3) art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, polegające na braku
stosownych ustaleń w przedmiocie wskazania kwoty przychodu stanowiącej podsta-
wę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe za okres 12 miesięcy kalendarzo-
wych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, co nie po-
zwalało na przyjęcie, że odwołująca powinna otrzymać zasiłek chorobowy od kwoty
4.299,95 zł, zamiast zgodnie z uregulowaniami art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej od pod-
stawy wymiaru składki opłaconej na ubezpieczenie chorobowe.
5
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania w szczególności:
1) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez zaniechanie wskazania
podstawy faktycznej wyroku, tj. dowodów, na których oparto istotne, decydujące dla
rozstrzygnięcia sprawy ustalenia faktyczne dotyczące wysokości kwot przychodu za
okres, o którym mowa w art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, a w szczególności błędne
przyjęcie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego kwoty stanowiącej podstawę wy-
miaru składki na ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczonej, 2) art. 382 k.p.c. w
związku z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez nieuwzględnienie
przez Sąd Okręgowy istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych ujawnionych w
zebranym materiale dowodowym, z których wynika, że kwota 4.983,14 zł stanowiła
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczonej, a nie jak
przyjął ten Sąd, na ubezpieczenie chorobowe, co miało przesądzający wpływ na wy-
nik sprawy, gdyż prowadziło do bezpodstawnego ustalenia kwoty stanowiącej pod-
stawę wymiaru przysługującego odwołującej zasiłku chorobowego od niezadeklaro-
wanej i nieopłaconej składki na ubezpieczenie chorobowe, 3) art. 227 k.p.c. w
związku z art. 232 zdanie 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez brak prze-
prowadzenia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy dowodu na okoliczność ustalenia
kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe ubezpie-
czonego niebędącego pracownikiem, tj. przychodu ubezpieczonej z okresu ostatnich
12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała u niej nie-
zdolność do pracy.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na
jej oczywiste uzasadnienie wskutek: 1) bezpodstawnego, niezgodnego z art. 3 pkt 4
w związku z art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, przyjęcia za przychód stanowiący pod-
stawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, która to kwota służy do ustale-
nia wysokości zasiłku chorobowego, kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składki na
ubezpieczenie zdrowotne, co stanowiło ewidentne naruszenie wskazanych w pod-
stawach skargi przepisów prawa materialnego, 2) wadliwego zastosowania art. 48
ust. 1 ustawy zasiłkowej przy braku ustalenia okoliczności faktycznych wymaganych
tym przepisem oraz zaniechania przeprowadzenia dowodu na okoliczność ustalenia
kwoty przychodu ubezpieczonej z okresu ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych po-
przedzających miesiąc, w którym powstała u niej niezdolność do pracy wskutek cho-
roby.
6
W konsekwencji skarżący organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy oraz o zasądzenie na rzecz skar-
żącego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych albo o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kaliszu do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę ubezpieczona wniosła o utrzymanie w mocy zaskar-
żonego wyroku i zasądzenie od skarżącego na rzecz Kancelarii Adwokackiej […]
kosztów udzielonej jej z urzędu pomocy prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona, ponieważ sprawa została osądzona
chaotycznie w sposób niedojrzały do prawidłowego wyrokowania. Wstępnie i dla po-
rządku Sąd Najwyższy miał na uwadze to, że skarżący organ rentowy nie zakwestio-
nował w skardze kasacyjnej stanowiska Sądu drugiej instancji, że ubezpieczona
„nieprzerwanie od 1994 r. prowadzi działalność gospodarczą”. Oznaczało to związa-
nie Sądu Najwyższego takim niekontestowanym ustaleniem faktycznym (art. 39813
§
1 i 2 k.p.c.) w sprawie, w której ubezpieczona od 25 lipca 2009 r. do 25 maja 2010 r.
była niezdolna do pracy wskutek choroby powstałej w okresie zatrudnienia na pod-
stawie umowy o pracę i w związku z niezdolnością do pracy powstałą w stosunku
pracy wskutek choroby, która trwała nieprzerwanie w okresie kontynuowania poza-
rolniczej działalności, korzystała z zasiłku chorobowego od 1 sierpnia 2009 r. do 22
stycznia 2010 r., a następnie ze świadczenia rehabilitacyjnego od 23 stycznia do 23
maja 2010 r.
Skarżący organ rentowy nie podważył także dobrowolnego tytułu podlegania
ubezpieczeniu chorobowemu ubezpieczonej jako osoby kontynuującej pozarolniczą
działalność, a dopiero w skardze kasacyjnej podniósł, że ubezpieczona opłacała wy-
łącznie składki na ubezpieczenie zdrowotne od deklarowanej kwoty przychodu
4.983,14 zł z działalności pozarolniczej, wykazując 0,00 zł podstawy wymiaru składki
na ubezpieczenie chorobowe. Ponadto organ rentowy wydał przecież decyzję o wy-
płacie ubezpieczonej zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego z dobro-
wolnego ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego
niebędącego pracownikiem, który spełnił ustawowe przesłanki od objęcia dobrowol-
7
nym ubezpieczeniem chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność,
stanowi przychód, tj. kwota wskazana jako podstawa wymiaru składek na ubezpie-
czenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty
odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (art.
3 pkt 4 ustawy zasiłkowej). Deklaracja „zerowej” wysokości składki na ubezpieczenie
chorobowe przez ubezpieczoną, która złożyła wniosek o objęcie jej dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia (kontynuowania) pozarolniczej
działalności, pozostaje poza zakresem kasacyjnego rozpoznania w sprawie, w której
przedmiotem sporu jest wysokość zasiłku chorobowego przysługującego ubezpie-
czonej wprawdzie z tytułu choroby powstałej w okresie zatrudnienia, ale nieprzerwa-
nie trwającej po ustaniu stosunku pracy i objęciu ubezpieczonej dobrowolnym tytułem
ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność (art. 11
ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
W kwestii „nieprzerwanego” prowadzenia pozarolniczej działalności Sąd pierw-
szej instancji, pomimo ustalenia, że w okresie pozostawania w stosunku pracy ubez-
pieczona nie prowadziła działalności pozarolniczej i jej ponownie faktycznie nie roz-
poczęła od 1 sierpnia 2009 r., będąc niezdolną do prowadzenia tej działalności
wskutek nieprzerwanie trwającej choroby powstałej w zatrudnieniu, oddalił odwołanie
ubezpieczonej od decyzji przyznającej jej zasiłek chorobowy z dobrowolnego ubez-
pieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność, ustalony przez
organ rentowy od kwoty „najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe osób prowadzących pozarolniczą działalność po odliczeniu kwoty odpo-
wiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie”. Natomiast Sąd
drugiej instancji przyjął, że wprawdzie ubezpieczona „zlikwidowała sklepy”, ale pro-
wadziła „nieprzerwanie działalność gospodarczą w okresie zatrudnienia oraz po
ustaniu zatrudnienia”, polegającą na „podnajmowaniu” jednego lokalu użytkowego i
„z racji bycia wspólnikiem w Spółce Cywilnej oraz wykonywania jako wspólnik czyn-
ności administracyjnych”. Takiej kwalifikacji prawnej organ rentowy nie objął grani-
cami kasacyjnego zaskarżenia ani podstawami skargi kasacyjnej, przez co kwestie te
pozostawały poza zakresem kasacyjnego osądu sprawy. Równocześnie Sąd drugiej
instancji przyjął, że tytułem objęcia ubezpieczonej dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym było wykonywanie czynności administracyjnych w „małżeńskiej” spółce
cywilnej, co także pozostaje poza osądem kasacyjnym.
8
Wobec wiążącego i niekwestionowanego w skardze kasacyjnej podlegania
ubezpieczonej dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność, niezależnie od deklarowanej „zerowej” podstawy wymiaru
składki na ubezpieczenie chorobowe, istotne znaczenie ma treść art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy zasiłkowej (a contario), z którego wynika, że po rozwiązaniu stosunku pracy
ubezpieczonej nie przysługiwało od 1 sierpnia 2009 r. gwarancyjne wynagrodzenie
za czas niezdolności do pracy na podstawie art. 92 k.p., bo nie przysługuje ono by-
łemu pracownikowi za okres po ustaniu stosunku pracy, ani „pracowniczy” zasiłek
chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania pracowniczego
obligatoryjnego ubezpieczenia chorobowego, ponieważ ubezpieczona kontynuowała
działalność zarobkową stanowiącą tytuł objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność (art. 11 ust. 2 w związku z
art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wymagało to ustale-
nia (wskazania) podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpie-
czonej po zmianie pracowniczego tytułu podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu
chorobowemu na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej poza-
rolniczą działalność. Co do zasady, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysłu-
gującego takiej osobie stanowi przychód w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej,
tj. kwota stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubez-
pieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71%
podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. W przypadku choroby
trwającej nieprzerwanie i nadal po zmianie obligatoryjnego pracowniczego tytułu
podlegania ubezpieczeniu chorobowemu na dobrowolny tytuł ubezpieczenia choro-
bowego osób prowadzących pozarolniczą działalność, dochodzi do ustawowego
przekształcenia prawa do gwarancyjnego wynagrodzenia za czas niezdolności do
pracy (art. 92 § 1 pkt 1 k.p.), które nie przysługuje po rozwiązaniu stosunku pracy
osobie niebędącej pracownikiem, i prawa do potencjalnego pracowniczego zasiłku
chorobowego z tytułu choroby powstałej w zatrudnieniu, którego wysokość liczy się
od wynagrodzenia za pracę, tj. przychodu pracownika stanowiącego podstawę wy-
miaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po potrąceniu składek na ubezpieczenie
emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 3 ustawy zasiłkowej),
w prawo do zasiłku chorobowego przysługującego osobie niebędącej, po ustaniu
stosunku pracy pracownikiem, której wysokość zasiłku chorobowego ustala się od
przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym
9
powstała niezdolność do pracy (art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Wymagany okres -
w przypadku ubezpieczonej - przypadał w całości w okresie pozostawania w stosun-
ku pracy. W przypadku zmiany pracowniczego obowiązkowego tytułu podlegania
ubezpieczeniu chorobowemu na dobrowolny tytuł ubezpieczenia chorobowego osoby
kontynuującej pozarolniczą działalność ma miejsce nieprzerwane podleganie ubez-
pieczeniu chorobowemu (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej), co oznacza, że ubezpie-
czona ma prawo do zasiłku chorobowego ze zmienionego tytułu podlegania już do-
browolnemu ubezpieczeniu chorobowemu osób prowadzących pozarolniczą działal-
ność (art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej). Równocześnie, zgodnie z art. 48 ust. 1
ustawy zasiłkowej, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, który przysługiwał od 1
sierpnia 2009 r. ubezpieczonej, niebędącej od tego dnia pracownikiem, stanowi przy-
chód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym po-
wstała niezdolność do pracy. Ubezpieczona utrzymuje, że od dnia 1 sierpnia 2009 r.
zadeklarowała podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe
w kwocie 4.983,14 zł, chociaż skarżący organ rentowy w skardze kasacyjnej wyka-
zuje, że w dokumentach dołączonych do wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpie-
czeniem chorobowym ubezpieczona deklarowała opłacanie składki od wymienionej
podstawy wymiaru jedynie na ubezpieczenie zdrowotne, bo w rubryce wymaganych
należności składkowych na ubezpieczenie chorobowe wpisywała kwoty po 0,00 zł.
Skoro jednak skarżący organ rentowy nie zakwestionował w skardze kasacyjnej ty-
tułu objęcia ubezpieczonej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym osób prowa-
dzących pozarolniczą działalność, to deklaracja „zerowej” stawki podstawy wymiaru
składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe należy do potencjalnej drogi wy-
mierzenia i poboru (odliczenia) należnej składki na to ubezpieczenie, ale nie ma
istotnego znaczenia w sprawie o podstawę wymiaru wysokość zasiłku chorobowego,
który organ rentowy przyznał ubezpieczonej z tytułu podlegania dobrowolnemu
ubezpieczeniu chorobowemu, tyle że od najniższej podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonej prowadzącej pozarolniczą działalność, po
odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to ubezpie-
czenie.
Wedle dominującej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania zadeklarowanej przez osobę
prowadzącą pozarolniczą działalność podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą (por. uchwałę
10
składu siedmiu sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, OSNP 2010 r. nr 21-
22, poz. 267), co dotyczy także składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe
(art. 20 tej ustawy). Takie stanowisku judykatury nie wyklucza jednak potrzeby bada-
nia przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w
którym powstała u ubezpieczonej niezdolność do pracy wskutek choroby powstałej w
zatrudnieniu. Ubezpieczonej nie można ustalić podstawy wymiaru zasiłku chorobo-
wego wedle reguły z art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, gdyż w okresie 12 miesięcy
kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy
pozostawała w stosunku pracy i podlegała obowiązkowo między innymi pracowni-
czemu tytułowi ubezpieczenia chorobowego, przeto nie wykazywała przychodu z
równocześnie „kontynuowanej”, wedle niekontestowanego ustalenia Sądu drugiej
instancji, pozarolniczej działalności. Ponadto, skoro ubezpieczona w okresie pozo-
stawania w stosunku pracy i podlegania z tego tytułu obowiązkowo pracowniczemu
ubezpieczeniu chorobowemu była zwolniona z deklarowania składki na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe od przychodu z kontynuowanej równocześnie pozarolni-
czej działalności, przeto nie ma możliwości wykazania potencjalnego przychodu z tej
działalności dla celów dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z okresu 12 mie-
sięcy prowadzenia pozarolniczej działalności poprzedzających miesiąc, w którym
powstała u niej w okresie trwania stosunku pracy niezdolność do pracy z powodu
choroby. W takiej szczególnej sytuacji, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku cho-
robowego przysługującego osobie objętej po ustaniu zatrudnienia i pracowniczego
tytułu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego - dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność (art. 11 ust. 2 ustawy
systemowej) - należało zastosować z mocy art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej odpo-
wiednio dyspozycje art. 36 ust. 2-4 i art. 43 tej ustawy. Ustalenie podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego przysługującego osobie objętej dobrowolnym tytułem ubezpie-
czenia chorobowego osoby prowadzącej lub kontynuującej pozarolniczą działalność,
u której niezdolność do pracy z powodu choroby powstała w okresie zatrudnienia
(stosunku pracy) i która nie mogła wykazać przychodu z działalności pozarolniczej
dla celów zasiłkowych za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających mie-
siąc, w którym w zatrudnieniu powstała niezdolność od pracy, wymaga uwzględnie-
nia wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek (pracodawcy) w okresie nieprze-
rwanego zatrudnienia, w którym powstała niezdolność do pracy (art. 36 ust. 4 w
związku z art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej). Łącznie oznacza to tyle, że w razie
11
zmiany pracowniczego tytułu podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobo-
wemu, wskutek ustania zatrudnienia, na dobrowolny tytuł ubezpieczenia chorobo-
wego osoby kontynuującej lub rozpoczynającej działalność pozarolniczą - wysokość
należnego zasiłku chorobowego nie może być wyższa niż obliczona od potencjalnej
pracowniczej podstawy wymiaru tego świadczenia, jeżeli pomiędzy okresem pobie-
rania gwarancyjnego wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby
(art. 92 § 1 pkt 1 k.p.) a okresem nabycia prawa do zasiłku chorobowego z dobro-
wolnego ubezpieczenia chorobowego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność
nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe, nawet w
razie zadeklarowania wyższej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługują-
cego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem.
Taki wniosek wynika także z odpowiedniego zastosowania art. 43 w związku z
art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej, które przewidują, że w razie nieprzerwanego okresu
zasiłkowego przypadającego w okresie podlegania obowiązkowemu pracowniczemu,
a następnie dobrowolnemu tytułowi ubezpieczenia chorobowego, nie ustala się na
nowo podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla osoby prowadzącej pozarolniczą
działalność z tych różnych tytułów ubezpieczenia chorobowego, jeżeli pomiędzy
okresami pobierania przez ubezpieczonego pracowniczego wynagrodzenia gwaran-
cyjnego z tytułu niezdolności do pracy (art. 92 § 1 k.p.) lub zasiłku chorobowego w
okresie podlegania obowiązkowemu pracowniczemu, a następnie dobrowolnemu
ubezpieczeniu chorobowemu osób kontynuujących lub prowadzących pozarolniczą
działalność, nie było przerwy. Zgodnie bowiem z art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej,
przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczo-
nemu niebędącemu pracownikiem stosuje się odpowiednio, między innymi art. 43 tej
ustawy, który wprost stanowi, że podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo,
jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i inne-
go rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.
Wprawdzie w okresie zatrudnienia ubezpieczona nie była uprawniona do zasiłku cho-
robowego, gdyż przysługiwało jej gwarancyjne wynagrodzenie za czas niezdolności
do pracy wskutek choroby (art. 92 § 1 pkt 1 k.p.), ale odesłanie do odpowiedniego
stosowania omawianych regulacji wskazuje, że nie można pominąć podstawy wymia-
ru należnego jej potencjalnie „pracowniczego” zasiłku chorobowego przy ustalaniu
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu choroby powstałej przecież w za-
trudnieniu i trwającej po rozwiązaniu stosunku pracy w okresie „nieprzerwanego”
12
kontynuowania działalności pozarolniczej stanowiącej następnie i w nieprzerwanym
okresie trwania niezdolności do pracy wskutek choroby powstałej w zatrudnieniu -
tytuł objęcia ubezpieczonej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym osób prowa-
dzących pozarolniczą działalność (art. 11 ust. 2 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych). Według Sądu Najwyższego, odpowiednie
stosowanie wymienionych regulacji (art. 43 z mocy art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej)
przy zmianie tytułu podlegania obowiązkowemu pracowniczemu ubezpieczeniu cho-
robowemu, po ustaniu zatrudnienia, na dobrowolny tytuł ubezpieczenia chorobowego
osoby kontynuującej lub rozpoczynającej działalność zarobkową, oznacza, że - bez
względu na wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przy-
sługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem - wysokość pobieranego
zasiłku chorobowego nie może być wyższa niż obliczona od poprzedniej „pracowni-
czej” podstawy wymiaru tego świadczenia, jeżeli pomiędzy okresami pobierania wy-
nagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 92 § 1 pkt 1 k.p.) i
nabycia prawa do zasiłku chorobowego z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego
osoby prowadzącej pozarolniczą działalność nie było przerwy albo przerwa była krót-
sza niż 3 miesiące kalendarzowe.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815
k.p.c.
========================================