Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 20 PAŹDZIERNIKA 2011 R.
III KK 159/11
1. Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia
postępowania jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie
budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego materiału dowodowego
musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa
nie budzi wątpliwości, a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby
oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także powinien
wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na
ocenę zarówno stopnia jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia
zawinienia oskarżonego.
2. Jakkolwiek zwierzęta nadal pozostają w sferze stosunków
prawnych jedynie przedmiotami prawa, są to jednak przedmioty
szczególne, korzystające z ochrony prawnej wynikającej z obowiązków
człowieka wobec zwierząt w zakresie poszanowania, ochrony i godnego
traktowania.
Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska–Ławniczak.
Sędziowie: SN W. Błuś, SA (del. do SN) A. Stępka
(sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Józefa W., oskarżonego z art. 35 ust. 2
w zw. z ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt – i
innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 20
października 2011 r., kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
2
na niekorzyść od wyroku Sądu Rejonowego w H. z dnia 31 stycznia
2011 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w H. i sprawę
p r z e k a z a ł temu sądowi do ponownego rozpoznania.
U Z A S A D N I E N I E
Prokurator Prokuratury Rejonowej w H. oskarżył Józefa W. o
przestępstwo z art. 35 ust. 2 w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111, poz. 724, ze zm.) w
zw. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 35 ust. 2 w zw. z ust. 1 w/w ustawy w
zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., polegające na tym, że w dniu 7
lutego 2010 r. w H., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru zabił ze
szczególnym okrucieństwem psa rasy owczarek niemiecki w ten sposób,
że zastrzelił go z broni myśliwskiej i usiłował zabić dwa psy rasy
owczarek niemiecki strzelając do nich z broni myśliwskiej, działając tym
samym na szkodę Stanisława K.
Sąd Rejonowy w H. po skierowaniu sprawy w trybie art. 339 § 1 pkt
2 k.p.k. na posiedzenie, wyrokiem z dnia 31 stycznia 2011 r., na
podstawie art. 66 § 1 i § 2 k.k. w zw. z art. 67 § 1 k.k. postępowanie
karne przeciwko Józefowi W. warunkowo umorzył na okres próby
wynoszący 2 lata. Na podstawie art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 49 § 1 k.k.
orzekł wobec oskarżonego świadczenie pieniężne w kwocie 2 000 zł na
rzecz Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami w Polsce. Na podstawie art.
624 § 1 k.p.k. zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę
500 zł tytułem kosztów sądowych, zwalniając go od tychże kosztów w
dalszej części.
3
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się w
dniu 8 lutego 2011 r.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść oskarżonego Józefa W.
wniósł na podstawie art. 521 k.p.k. Prokurator Generalny.
Na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. autor kasacji zarzucił wyrokowi:
a) rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 339 § 1 pkt. 2 k.p.k.,
polegające na skierowaniu sprawy na posiedzenie i warunkowym
umorzeniu przeciwko Józefowi W. postępowania karnego, pomimo że
okoliczności popełnienia zarzucanego czynu decydujące o stopniu winy
oskarżonego oraz społecznej szkodliwości jego czynu budziły
wątpliwości i wymagały wyjaśnienia w toku rozprawy.
b) zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1
pkt. 7 k.p.k., poprzez rażące naruszenie przepisu prawa procesowego, a
to art. 342 § 1 k.p.k., polegające na oznaczeniu okresu próby związanej
z warunkowym umorzeniem postępowania, za pomocą sprzecznych i
wykluczających się wzajemnie określeń, które uniemożliwiają wykonanie
wyroku.
W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w H.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego zasługiwała na uwzględnienie,
gdyż za trafny należało uznać pierwszy zarzut dotyczący rażącego i
mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa, a
to art. 339 § 1 pkt. 2 k.p.k. w zw. z art. 66 § 1 k.k.
Należy przypomnieć, iż zgodnie z treścią art. 66 § 1 k.k. sąd może
warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna
szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie
4
budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo
umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy
sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia
postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności
nie popełni przestępstwa.
Jest rzeczą oczywistą, że dla możliwości wydania orzeczenia o
warunkowym umorzeniu istotne jest ustalenie wszystkich przesłanek
odpowiedzialności karnej. Nie może więc budzić wątpliwości ani fakt
popełnienia przestępstwa, ani sprawstwo oskarżonego, ani podstawa
przypisania mu winy.
Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia postępowania
jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości,
sąd na podstawie zebranego materiału dowodowego musi dojść nie tylko
do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości,
a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać
popełnienie tego czynu, lecz także powinien wyjaśnić elementy
przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno
stopnia jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia zawinienia
oskarżonego.
Należy także zaakcentować, iż nie jest przesłanką stosowania
warunkowego umorzenia samo przyznanie się oskarżonego do winy.
Sąd może bowiem mimo nieprzyznania się oskarżonego warunkowo
umorzyć postępowanie, jeżeli oceni, że okoliczności popełnienia czynu
nie budzą wątpliwości, jak również może skierować sprawę na rozprawę
w celu wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości, gdy uzna, że mimo
przyznania się oskarżonego takie wątpliwości jednak istnieją (por.: wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2005 r., V KK 435/04, Lex Nr
147241; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., V
KK 301/03, OSNKW 2004, z. 1, poz. 9).
5
Zgodnie z treścią art. 115 § 2 k.k. dla ustalenia stopnia społecznej
szkodliwości czynu niezbędne jest zbadanie zarówno strony
przedmiotowej czynu (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary
wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia
czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków), jak i jego
podmiotowej strony ( motywacja sprawcy, postać zamiaru).
Kompleksowa ocena wszystkich tych elementów winna doprowadzić do
ustalenia, że stopień społecznej szkodliwości czynu „nie jest znaczny”, a
zatem ów stopień jest wyższy od „znikomego” i swoim zakresem może
obejmować zarówno przypadki „nieznacznego”, jak i „średniego” stopnia
społecznej szkodliwości.
Trzeba też zwrócić uwagę, że na stopień społecznej szkodliwości
przestępstwa nie mają wpływu właściwości i warunki osobiste sprawcy,
środowiskowa opinia o nim, dotychczasowy tryb jego życia, przyznanie
się sprawcy do winy, dobrowolne naprawienie przez sprawcę szkody
wyrządzonej przestępstwem, wyrażona przez niego skrucha, czy też
ewentualne pogodzenie się z pokrzywdzonym. Są to bowiem
okoliczności mające znaczenie dla ustalenia podstaw prognozy
kryminologicznej.
Aby możliwym było warunkowe umorzenie postępowania,
niezależnie od stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd powinien
ustalić również stopień zawinienia, który to stopień także nie może być
znaczny. Wyznaczenie stopnia zawinienia wymaga ustalenia najpierw
wszystkich przesłanek przypisania winy, takich jak dojrzałość sprawcy i
jego poczytalność, z zakresu rozpoznawalności bezprawności czynu
oraz braku anormalnej sytuacji motywacyjnej występującej w nasileniu
uniemożliwiającym wymaganie od sprawcy dania posłuchu normie
prawnej. Należy też podkreślić, że na stopień zawinienia wpływa stopień
społecznej szkodliwości czynu, ale tylko do granic możliwości
6
przewidywania konsekwencji swojego zachowania. Dla stosowania
warunkowego umorzenia postępowania na mocy art. 66 § 1 k.k. warunek
braku znacznego stopnia winy musi występować kumulatywnie z
brakiem znacznego stopnia społecznej szkodliwości przestępstwa.
Reasumując należy stwierdzić, że dla podjęcia przez sąd
prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania
stan faktyczny sprawy nie może budzić żadnych wątpliwości w świetle
zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez sąd jego oceny. To
właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego,
stopień jego zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, a więc
okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia
postępowania, a mianowicie wymóg, by okoliczności popełnienia czynu
nie budziły wątpliwości.
Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, co
następuje;
Na posiedzeniu w dniu 31 stycznia 2011 r. – wyznaczonym w trybie
art. 339 § 1 pkt. 2 k.p.k. – oskarżony oraz jego obrońca złożyli wniosek o
warunkowe umorzenie postępowania i określili jego warunki. Wobec
braku sprzeciwu prokuratora Sąd Rejonowy przychylił się do tego
wniosku i wyrokiem z tego samego dnia umorzył warunkowo
postępowanie przeciwko Józefowi W. w zakresie zarzucanego mu
przestępstwa. Ponieważ wyrok ten nie został zaskarżony przez strony,
nie sporządzono jego uzasadnienia.
W tej sytuacji dla poznania procesu rozumowania Sądu pierwszej
instancji, który doprowadził do decyzji o warunkowym umorzeniu, a tym
samym dla dokonania kontroli prawidłowości rozstrzygnięcia tego Sądu
należało poddać analizie zgromadzone w sprawie dowody.
W kasacji Prokuratora Generalnego podniesiono, że w niniejszej
sprawie słusznie przyjął Sąd Rejonowy, iż nie zachodzą wątpliwości co
7
do sprawstwa oskarżonego Józefa W., sposobu jego działania, faktu
jego uprzedniej niekaralności oraz finansowego zrekompensowania
właścicielowi psów poniesionych strat materialnych.
Należy jednak przyznać rację autorowi kasacji, że wyrok Sądu
Rejonowego był przedwczesny i nietrafny, gdyż w przypadku
oskarżonego Józefa W. nie wszystkie przesłanki z art. 66 § 1 k.k. zostały
spełnione. Przede wszystkim nie wyjaśniono w sposób nie budzący
wątpliwości tych okoliczności popełnienia przez Józefa W. czynu, które
miały wpływ na prawidłową ocenę stopnia winy oskarżonego oraz
stopnia społecznej szkodliwości jego czynu, w tym odnośnie
rzeczywistych powodów zachowania się oskarżonego. Podkreślenia
bowiem wymaga, iż zarówno postać zamiaru oskarżonego, jak i
motywacja jego działania miały istotne znaczenie dla ustaleń o winie
oskarżonego, jej stopniu oraz natężeniu społecznej szkodliwości czynu.
Wszystkie zachodzące w tym zakresie wątpliwości powinny być
wyjaśnione przez Sąd właśnie w toku rozprawy.
Odwołując się do zgromadzonego w postępowaniu karnym
materiału dowodowego i nie przesądzając w żaden sposób ostatecznej
jego oceny należy zwrócić uwagę na tego rodzaju okoliczności, jak to że:
a) oskarżony Józef W. przyznał się do popełnienia zarzucanego
mu czynu, lecz zaprzeczył, by strzelał do psów bez powodu. Jak
wyjaśnił, trzy psy należące do Stanisława K. zaatakowały jego psa
znajdującego się na zewnątrz kojca i przywiązanego do łańcucha
przesuwającego się po linie. Doszło do walki między psami, w trakcie
której atakujące psy odniosły poważne obrażenia. Widząc cierpiące
zwierzęta i będąc przekonanym, że mają uszkodzone kręgosłupy,
kierując się humanitarnymi przesłankami i chcąc skrócić ich cierpienia
postanowił psy zastrzelić (wyjaśnienia Józefa W.).
8
b) wersja zdarzenia przedstawiona przez oskarżonego może
jednak budzić wątpliwości, jeśli uwzględnić zeznania świadka Mariana
G., bezpośredniego obserwatora zajścia. Jakkolwiek wskazał świadek,
że trzy psy biegały swobodnie w pobliżu psa należącego do
oskarżonego, to zaprzeczył, by zaatakowały tego psa, bądź w ogóle
zachowywały się agresywnie. W pewnym momencie oskarżony po
prostu wyciągnął z samochodu strzelbę i zaczął strzelać do psów
należących do Stanisława K. Świadek tak określił postępowanie
oskarżonego: „Według mnie egzekucja tych psów była całkowicie
zbędna i niepotrzebna, gdyż psy te były spokojne i nie gryzły psa Józefa
W., ani też w żaden sposób nie atakowały jego psa”.
c) relacje świadka znalazły potwierdzenie w opinii lekarza
weterynarii, który wykluczył, by psy doznały obrażeń w wyniku
pogryzienia, bądź w inny sposób. Biegły stwierdził, iż zwierzęta doznały
ran w wyniku oddania do nich strzałów śrutem z broni myśliwskiej.
W kontekście takich wykluczających się wzajemnie wersji
wydarzeń, wynikających z zebranych dowodów obowiązkiem Sądu
Rejonowego było wyjaśnienie wszystkich pojawiających się wątpliwości
po przeprowadzeniu rozprawy. Należy bowiem zgodzić się z konkluzją
kasacji, że nie można wykluczyć, iż efektem przewodu sądowego byłyby
ustalenia wskazujące, że psy, do których strzelał oskarżony nie
stwarzały żadnego zagrożenia zarówno dla ludzi jak i dla innych
zwierząt. W takiej sytuacji oskarżony działałby bez zasługującego na
usprawiedliwienie powodu, co mogłoby w konsekwencji prowadzić do
innych ustaleń w zakresie stopnia zawinienia oskarżonego oraz stopnia
społecznej szkodliwości jego czynu, wykluczających możliwość
warunkowego umorzenia postępowania wobec niego.
Niezależnie od podniesionych powyżej wątpliwości wyłaniających
się na tle analizy zgromadzonych dowodów należy także zwrócić uwagę
9
na inną, nie mniej ważną okoliczność. Wydaje się bowiem, że uwadze
Sądu Rejonowego umknął duch, jaki przyświecał ustawie z dnia 21
sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, czy też innymi słowy – ratio legis
tego aktu prawnego. Artykuł 1 ustęp 1 tej ustawy stanowi, iż zwierzę,
jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą, a
człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę. A zatem,
obowiązkiem człowieka jest traktować zwierzęta w sposób humanitarny i
godny. Jakkolwiek zwierzęta nadal pozostają w sferze stosunków
prawnych jedynie przedmiotami prawa, są to jednak przedmioty
szczególne, korzystające z ochrony prawnej wynikającej z obowiązków
człowieka wobec zwierząt w zakresie poszanowania, ochrony i godnego
traktowania.
Wydaje się zatem, że i ten przyświecający polskiemu ustawodawcy
aspekt z zakresu prawnej ochrony zwierząt winien mieć na uwadze Sąd
Rejonowy podejmując decyzję w przedmiocie merytorycznego
rozstrzygnięcia sprawy.
Analiza materiałów dowodowych zgromadzonych w niniejszym
postępowaniu prowadzi również do takich wniosków, iż jednym z
głównych powodów, który zaważył w istotnym stopniu na decyzji Sądu o
warunkowym umorzeniu postępowania była postawa oskarżonego już po
dokonaniu czynu oraz stanowisko pokrzywdzonego. Nie ulega bowiem
wątpliwości, że oskarżony pokrył pokrzywdzonemu koszty leczenia
rannego psa oraz wypłacił mu stosowną kwotę pieniędzy mającą
stanowić rekompensatę za straty materialne wynikłe z postrzelenia
psów. Z kolei pokrzywdzony właściciel psów złożył oświadczenie, iż nie
jest zainteresowany prowadzeniem postępowania karnego przeciwko
oskarżonemu, nie zgłasza pod jego adresem żadnych pretensji i nie
czuje żalu.
10
Jakkolwiek są to okoliczności istotne z punktu widzenia pozytywnej
prognozy kryminologicznej odnośnie oskarżonego, to przecież nie mają
one bezpośredniego wpływu na ocenę stopnia zawinienia oskarżonego
oraz stopnia społecznej szkodliwości jego czynu.
Należy również wyrazić tego rodzaju opinię, że nadanie tym
przesłankom pierwszorzędnego znaczenia, decydującego o
warunkowym umorzeniu postępowania prowadziłoby w konsekwencji do
obejścia wymowy przepisu art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt i
ponownego sprowadzenia psów będących przedmiotem ochrony
prawnej tej ustawy do statusu rzeczy.
Mając zatem na uwadze wszystkie podniesione w niniejszym
uzasadnieniu okoliczności, należało uchylić wyrok Sądu Rejonowego w
H. i sprawę przekazać temu Sądowi do merytorycznego rozpoznania na
rozprawie. W ponownym postępowaniu Sąd Rejonowy będzie mieć na
uwadze wszystkie okoliczności, które doprowadziły do uwzględnienia
kasacji Prokuratora Generalnego.
Sąd Najwyższy nie podzielił natomiast drugiego z zarzutów kasacji,
a mianowicie zaistnienia w sprawie bezwzględnej przyczyny
odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 7 k.p.k. Jest faktem, iż umarzając
warunkowo postępowanie Sąd Rejonowy określił czas próby w
następujący sposób – „na okres 2 (dwóch) roku tytułem próby”. Jednak
wbrew odmiennemu stanowisku autora kasacji nie zachodzi w tym
przypadku sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego
wykonanie. Analiza tego rozstrzygnięcia zawartego w wyroku Sądu
Rejonowego dowodzi wprost, że okres próby został ustalony na dwa
lata, mimo użycia wyrazu „roku”. Świadczą o tym bowiem precyzujące
określenia użyte przez Sąd w formie cyfrowej i słownie, a mianowicie –
„2 (dwóch)”.
11
Należy podkreślić, że uchylenie orzeczenia nie może być
spowodowane każdą wewnętrzną sprzecznością w orzeczeniu, a jedynie
taką, która uniemożliwia jego wykonanie, ma charakter zasadniczy i
oczywisty, a nie pozorny.
Bez wątpienia Sąd Rejonowy w H. określając w ten mało
precyzyjny sposób okres próby dopuścił się obrazy art. 342 § 1 k.p.k.
Uchybienia tego nie sposób jednak traktować w kategoriach
bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 7 k.p.k., gdyż
owa sprzeczność w treści orzeczenia jest tylko pozorna. Uchybienie to
może być rozpatrywane ewentualnie tylko w kategoriach względnej
przyczyny odwoławczej z art. 438 pkt. 2 k.p.k., przy czym koniecznym
byłoby wykazanie, że uchybienie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.
Na gruncie przedmiotowej sprawy wydaje się jednak, że i w tym
przypadku uchybienie to nie spełnia koniecznej przesłanki do uchylenia
orzeczenia, a to z powodu braku wpływu na jego treść. Sygnalizowane
uchybienie traci jednak na znaczeniu w realiach przedmiotowej sprawy,
skoro doszło do uchylenia zaskarżonego kasacją wyroku z powodu
innych, wskazanych wcześniej przesłanek.