Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 listopada 2011 r., III CZP 76/11
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Marta Romańska
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Banku Spółdzielczego w R. przy
uczestnictwie Komisji Nadzoru Finansowego w W. o zmianę wpisu, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 25 listopada 2011 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach
postanowieniem z dnia 6 września 2011 r.:
"Czy na podstawie art. 56 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 16 września 1982 r.
– Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.), rada
nadzorcza banku spółdzielczego może wyznaczyć jednego ze swoich członków do
czasowego pełnienia funkcji prezesa zarządu tego banku;
– w przypadku odpowiedzi pozytywnej na to pytanie, czy w banku
spółdzielczym na wyznaczenie takiej osoby do czasowego pełnienia funkcji prezesa
zarządu wymagana jest zgoda Komisji Nadzoru Finansowego przewidziana w art.
12 ust. 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych,
ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U. Nr 119, poz. 1252 ze zm.);
– czy członek rady nadzorczej wyznaczony do czasowego pełnienia funkcji
prezesa zarządu banku spółdzielczego może skutecznie wystąpić, w trybie art. 12
ust. 4 zdanie drugie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków
spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U. Nr 119, poz.
1252 ze zm.), z wnioskiem o powołanie członków zarządu tego banku?"
podjął uchwałę:
Rada nadzorcza banku spółdzielczego może wyznaczyć jednego z jej
członków do czasowego pełnienia funkcji prezesa zarządu tego banku (art. 56
§ 1 zdanie drugie ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze,
jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) bez potrzeby uzyskania
zgody Komisji Nadzoru Finansowego przewidzianej w art. 12 ust. 3 ustawy z
dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich
zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U. Nr 19, poz. 1252 ze zm.).
Wyznaczony prezes zarządu nie jest uprawniony do występowania z
wnioskiem o powołanie członków zarządu banku (art. 12 ust. 4 zdanie drugie
tej ustawy).
Uzasadnienie
W postępowaniu rejestrowym o dokonanie wpisu Anny W. jako członka rady
nadzorczej wyznaczonego do czasowego pełnienia funkcji członka zarządu Banku
Spółdzielczego w R. Sąd Rejonowy uchylił orzeczenie referendarza w części
dotyczącej wpisu tego członka rady i oddalił wniosek o wpis dwóch dalszych osób
jako członków zarządu banku oraz wniosek o wpis pełnomocnika. Badając
merytoryczną zasadność załączonych do wniosku dokumentów z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami, Sąd stwierdził, że wyznaczenie członka rady
nadzorczej banku spółdzielczego do pełnienia funkcji prezesa zarządu na
podstawie art. 56 ust. 1 zdanie trzecie ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm. – dalej:
"Pr.spółdz.") może nastąpić po uprzedniej zgodzie Komisji Nadzoru Finansowego
zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków
spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i banków zrzeszających (Dz.U. Nr 119, poz. 1252
ze zm. – dalej: "ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r."), a ponadto tak wyznaczony
prezes nie mógłby skutecznie delegować do zarządu banku dwóch wskazanych
przez siebie osób (art. 12 ust. 4 tej ustawy). W związku z tym, że w apelacji
wnioskodawca podtrzymał stanowisko, iż wyznaczenie członka rady do pełnienia
funkcji prezesa zarządu nie wymaga zgody Komisji Nadzoru Finansowego i tak
wyznaczony prezes jest uprawniony wystąpić z wnioskiem o powołanie członków
zarządu banku (art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r.), Sąd Okręgowy
przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienia prawne,
zwracając uwagę na skomplikowany i niejasny stan prawny w tym zakresie, mogący
prowadzić do odmiennych interpretacji, oraz na brak jakichkolwiek wypowiedzi w
literaturze w tej materii.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 56 ust. 1 zdanie trzecie Pr.spółdz. przewiduje możliwość
wyznaczenia przez radę nadzorczą spółdzielni jednego lub kilku swoich członków
„do czasowego pełnienia funkcji członka (członków) zarządu, „nie przesądzając, czy
wyznaczenie takie odnosi się także do prezesa zarządu spółdzielni. W odniesieniu
do spółdzielni niebędącej bankiem w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. –
dalej: "Pr.bank.") nie można negować uprawnienia rady spółdzielni w zakresie
możliwości wyznaczania we wspomnianym trybie także prezesa zarządu
spółdzielni, ponieważ przepisy Prawa spółdzielczego regulują wyraźnie skład
osobowy zarządu spółdzielni i zaliczają prezesa zarządu wprost do grona członków
zarządu (art. 49 ust. 1 i 2 Pr.spółdz., verba legis: członków zarządu, w tym prezesa i
jego zastępców). Rzecz jasna, radę spółdzielni, korzystającą z wyznaczenia, wiąże
przewidziana w statucie liczba członków zarządu (art. 49 ust. 1 Pr.spółdz.).
Szersza regulacja zasad formowania składu osobowego zarządu banku
spółdzielczego, przewidziana w art. 12 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. i w art. 22b
Pr.bank, mogłaby jednak prowadzić do wniosku o znacznym ograniczeniu
samodzielności kompetencyjnej rady nadzorczej banku spółdzielczego w stosunku
do kompetencji rady każdej innej spółdzielni właśnie w zakresie powoływania
prezesa zarządu banku. Co więcej, u podstaw takich ograniczeń leżą nie tylko cele
zapewnienia operatywnej reprezentacji banku jako osoby prawnej, ale także
czynnik profesjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem bankowym.
Obserwacje te nie mogą jednak prowadzić do wniosku, że funkcjonująca w
banku spółdzielczym rada nadzorcza nie może skutecznie wyznaczyć na podstawie
art. 56 ust. 1 Pr.spółdz. w związku z art. 20 ust. 1 Pr.bank. jednego ze swych
członków do czasowego pełnienia funkcji członka zarządu, w tym także prezesa
banku. Trzeba wyraźnie odróżnić przewidziane de lege lata dwa reżimy prawne w
zakresie kształtowania składu osobowego członków zarządu banku spółdzielczego
z udziałem rady nadzorczej, tj. reżim ogólny i reżim szczególny. Reżim ogólny
określony został w art. 12 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. i w art. 22b Pr.bank. Ma
on zastosowanie w każdej sytuacji niezakłóconego działania zarządu banku
spółdzielczego, natomiast reżim szczególny może być zastosowany tylko wówczas,
gdy występuje sytuacja wyjątkowa, określona w art. 56 ust. 1 zadanie trzecie („w
razie konieczności”). Te szczególne kompetencje rady nadzorcze banku mogą być
wykorzystane jedynie w takiej właśnie sytuacji wyjątkowej ze skutkami prawnymi o
charakterze tymczasowym. Służą one przede wszystkim zapewnieniu bankowi w
zasadzie natychmiastowej i nieprzerwanej, choć prowizorycznej reprezentacji w
obrocie prawnym.
Duże znaczenie odgrywa w tym zakresie czynnik czasowy i w związku z tym
cele zagwarantowania profesjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem bankowym
w postaci weryfikowania osoby wyznaczonej do pełnienia funkcji prezesa banku
przez Komisję Nadzoru Finansowego (art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r.
i art. 22b Pr.bank.) powinny schodzić na plan dalszy. Oznacza to, że wyznaczenie
przez radę nadzorczą banku z grona swoich członków osoby do czasowego
pełnienie funkcji prezesa zarządu banku spółdzielczego nie wymaga zgody Komisji
Nadzoru Finansowego ani jakiegokolwiek innego postępowania weryfikacyjnego
delegowanego prezesa zarządu banku spółdzielczego na podstawie art.56 ust. 1
zdanie trzecie Pr.spółdz. w związku z art. 20 ust. 1 Pr.bank.
Czynnik czasu czyni nieoperatywnym ewentualne ustanowienie kuratora przez
sąd, gdyż wyznaczanie prezesa zarządu przez radę nadzorczą ma właśnie także na
celu uniknięcie postępowania wszczętego na podstawie art. 42 k.c. Nie należy przy
tym zakładać, że rada nadzorcza banku, w sytuacji określonej w art. 56 ust. 1
zdanie trzecie Pr.spółdz., wyznaczy do pełnienia funkcji prezesa osobę
niekompetentną lub nieuprawnioną do tymczasowego reprezentowania banku i
zarządzania przedsiębiorstwem bankowym. W każdym razie bank spółdzielczy,
znajdujący się w sytuacji określonej w art. 56 ust. 1 zdanie trzecie Pr.spółdz., nadal
podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego (art. 131 i 138 Pr.bank.), która
może być uczestnikiem postępowania o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym
członków zarządu banku, w tym prezesa zarządu (art. 35 Pr.bank.).
Niewątpliwie może powstać problem przy określaniu niektórych uprawnień
prezesa zarządu banku spółdzielczego wyznaczonego na podstawie art. 56 ust. 1
zdanie trzecie Pr.spółdz.; chodzi przede wszystkim o uprawnienia w zakresie
formowania personalnego składu zarządu przewidziane w art. 12 ust. 4 ustawy z
dnia 7 grudnia 2000 r., zgodnie z którym m.in. powołanie członków zarządu banku
spółdzielczego przez radę nadzorczą tego banku następuje na wniosek prezesa
zarządu banku. Należy przyjąć, że prezesowi zarządu banku spółdzielczego
wyznaczonemu do pełnienia tej funkcji na podstawie art. 56 ust. 1 zdanie trzecie
Pr.spółdz. w związku z art. 20 ust. 1 Pr.bank. nie przysługuje uprawnienie do
składania wniosku o powołanie członków zarządu. Jak wspomniano, art. 56 ust. 1
zdanie trzecie Pr.spółdz. przewiduje wyjątkowy sposób ukształtowania osobowego
składu zarządu banku spółdzielczego w sytuacji szczególnej, jeżeli zatem doszło do
powierzenia członkowi rady nadzorczej czasowo funkcji prezesa zarządu tego
banku, nie znaczy to, że ipso iure nabywa on wszystkie uprawnienia związane z
kształtowaniem składu osobowego zarządu banku znajdującego się w tej sytuacji.
Świadczy o tym ogólna treść art. 56 ust. 1 zdanie trzecie Pr.spółdz. i zasadniczy cel
tego przepisu. (...) Przewidziany w tym przepisie stan konieczności, wywołany m.in.
z uszczupleniem składu zarządu uprawnia radę nadzorczą do skorzystania z
kompetencji przewidzianych w tym przepisie w celu przywrócenia bankowi
spółdzielczemu czasowo właściwej reprezentacji w obrocie prawnym, a więc do
odpowiedniego uzupełnienia składu zarządu. Może to dotyczyć także, a nie tylko
osoby prezesa, nie mieści się zatem w celu omawianej regulacji powierzanie
wyznaczonemu przez radę prezesowi zarządu misji skompletowania – nawet
czasowo – składu zarządu.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przestawione zagadnienia
prawne, jak na wstępie (art. 390 k.p.c.).