Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 78/11
POSTANOWIENIE
Dnia 1 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku D. L.
przy uczestnictwie P. L.
o podział majątku dorobkowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 1 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną;
ustala, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania
kasacyjnego związane ze swym udziałem.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 31 marca 2010 r. dokonał podziału
majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania w ten sposób, że
przyznał lokal mieszkalny położony w W. przy ulicy B.[…], bliżej określony, na
wyłączną własność uczestnikowi postępowania oraz zasądził na rzecz
wnioskodawczyni spłatę w wysokości połowy wartości tego lokalu.
Sąd Okręgowy na skutek apelacji uczestnika postępowania postanowieniem
z dnia 31 sierpnia 2010 r. zmienił powyższe postanowienie jedynie przez
rozłożenie zasądzonej spłaty na dwie raty. Przy czym wyraził pogląd, że wobec
nierozstrzygnięcia przez sąd pierwszej instancji - w sentencji postanowienia
dokonującego podziału majątku wspólnego – o roszczeniu z tytułu zwrotu nakładów
koniecznych z majątku osobistego na majątek wspólny apelującemu przysługiwał
wniosek o uzupełnienie postanowienia, a nie apelacja.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 378 § 1 i 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c., art. 5, a także art. 211, 212 k.c., i zmierza do uchylenia tego postanowienia
oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 45 § 2 k.r. i op., zwrotu wydatków i nakładów poczynionych
z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków i poczynionych
z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny dokonuje się przy
podziale majątku wspólnego, jeżeli ze względu na dobro rodziny sąd nie nakazał
wcześniejszego zwrotu. Konsekwencją tego unormowania jest art. 567 § 1 k.p.c.,
według którego w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga m.in.
o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz
majątku osobistego jednego z małżonków i odwrotnie podlegają zwrotowi.
Poza rozliczeniem nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego
na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny w czasie trwania
wspólności ustawowej małżeńskiej, następuje także rozliczenie nakładów
3
i wydatków dokonanych przez każde z byłych małżonków w okresie od ustania
wspólności do chwili podziału majątku wspólnego. Z art. 42 k.r. i op. wynika, że do
takich wydatków i nakładów mają odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Podstawę
dokonania rozliczeń stanowią art. 567 § 1 w zw. z art. 686 k.p.c. W doktrynie
i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że sąd orzeka o zwrocie wydatków
i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny tylko na wniosek (zob. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97,
niepubl.).
Zgodzić zatem należało się ze skarżącym, że Sąd w postępowaniu o podział
majątku wspólnego dokonuje rozliczeń z tytułu nakładów z majątku osobistego
poczynionych na majątek objęty wspólnością w okresie między ustaniem
wspólności a dokonaniem podziału majątku wspólnego. Niemniej jednak zasadnie
Sąd Apelacyjny uznał, że nierozpoznanie przez Sąd pierwszej instancji tych
roszczeń nawet w sytuacji, gdy powinien był je rozpoznać – stosownie do
odpowiednich przepisów prawnych – nie można uznać za równoznaczne z ich
oddaleniem.
Rozstrzygnięcie o tych roszczeniach wymienionych w art. 686 k.p.c. nie
należy do istoty postępowania działowego (o podział majątku wspólnego), lecz
następuje przy okazji tego postępowania, w celu ostatecznego zakończenia
wszystkich kwestii wiążących się z działem spadku (podziałem majątku wspólnego)
– między spadkobiercami (byłymi małżonkami); sam więc fakt rozpoznania
roszczeń z tytułu poczynionych nakładów na majątek objęty wspólnością
w postępowaniu nieprocesowym nie uzasadnia stosowania do reguł rządzących
rozstrzyganiem tych roszczeń zasad odmiennych od tych, jakie rządzą
rozstrzyganiem tych roszczeń w procesie. Niepodobna przyjąć, aby wzgląd na
usprawiedliwiony interes osób uprawnionych - byłych małżonków, którym
przysługują roszczenia z tytułu poczynionych nakładów z majątku osobistego na
majątek objęty wspólnością, miał wyłącznie decydować – gdy nie wynika to
z innych przepisów procesowych – o prawie przyznania im określonego środka
procesowego w razie wydania przez sąd orzeczenia nie zawierającego
rozstrzygnięcia o całości bądź części ich żądań. Uznać zaś należy, iż interes,
4
o którym mowa, w wystarczający sposób chroniony jest uprawnieniem do złożenia
wniosku o uzupełnienie orzeczenia. Wychodząc z takiego stanowiska Sąd
Apelacyjny nie dopuścił się naruszenia zarzucanych w skardze kasacyjnej
przepisów.
Wbrew poglądowi skarżącego ustalone w sprawie okoliczności faktyczne,
wiążące Sąd Najwyższy, nie dają dostatecznych podstaw do zastosowania art. 5
k.c. i obniżenia kwoty spłaty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni. W ocenie
skarżącego za zastosowaniem tego przepisu przemawia okoliczność, że głównym
najemcą lokalu przy ulicy B. […] była babka skarżącego, co w pewnym czasie
stworzyło możliwość zawarcia przez uczestników postępowania umowy najmu tego
lokalu, a później umowy o odrębnej własności.
Istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie
rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają
charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c.,
z uwagi na jego wyjątkowy - w powyższym ujęciu, charakter musi być uzasadniona
istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie
uznawanych w społeczeństwie wartości. Wykonanie przez wnioskodawczynię
prawa do żądania spłaty wartości jej udziału w majątku wspólnym mogło by
prowadzić do oceny o nadużyciu prawa przez wnioskodawczynię, gdyby istniały
przy tym szczególne okoliczności, w których taki stan rzeczy prowadziłby do nie
dającego pogodzić się z zasadami sprawiedliwości rozstrzygnięcia sprawy.
Do takich szczególnych okoliczności żadną miarą nie można zaliczyć
podnoszonego przez skarżącego zdarzenia, jakim było zamieszkanie przez niego
z żoną w najmowanym przez jego babkę lokalu mieszkalnym, które stworzyło
możliwość nabycia odrębnej własności tego lokalu.
Na koniec, nie sposób odmówić racji skarżącemu o ile twierdzi, że zniesienie
współwłasności nieruchomości przez jej podział fizyczny, jeżeli jest on możliwy,
powinno być uwzględnione, jako zasada. Wskazuje na to brzmienie art. 211 k.c.
oraz wzgląd na potrzebę ochrony praw współwłaścicieli, którym prawo
współwłasności zapewnia uprawnienie do korzystania z rzeczy wspólnej. Wbrew
jednak zarzutom skarżącego kwestia istniejących wzajemnych stosunków
pomiędzy byłymi małżonkami, ich sytuacji rodzinnej, jako przesłanka orzekania
5
o sposobie zniesienia współwłasności, została, co do zasady uwzględniona
prawidłowo. W tej materii nie można również pomijać, co czyni skarżący,
charakteru nieruchomości wspólnej. Inaczej bowiem możliwość zapewnienia
normalnego korzystania z nieruchomości i jej utrzymania w należytym stanie
wygląda np. w sytuacji wspólnego korzystania z obiektu składającego się choćby
z dwóch samodzielnych lokali, a inaczej, jak w sprawie, z stosunkowo niewielkiego
lokalu mieszkalnego składającego się z kilku pomieszczeń, powiązanych ze sobą
funkcjonalnie.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.