Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 8 GRUDNIA 2011 R.
II KK 177/11
1. Przypisanie odpowiedzialności za przestępstwo określone w art.
160 § 1 k.k. wymaga indywidualizacji pokrzywdzonego, tj. wykazania
konkretnej osoby, której w wyniku działania (lub zaniechania) sprawcy
groziło bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu lub utraty życia. Nie jest natomiast niezbędne ustalenie
tożsamości tej osoby.
2. Zamiar ewentualny określony w art. 160 § 1 k.k., charakteryzuje
się świadomością znaczenia podejmowanych czynności w perspektywie
możliwego skutku. Nie chodzi przy tym o świadomość jakiejkolwiek
możliwości wystąpienia konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo
utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ale wyłącznie
świadomość wysokiego prawdopodobieństwa takiego skutku, ocenianego
w kontekście konkretnych okoliczności faktycznych, bo tylko wówczas
można mówić o „bezpośredniości” niebezpieczeństwa.
Przewodniczący: sędzia SN M. Laskowski.
Sędziowie: SN W. Wróbel (sprawozdawca), SA (del. do SN) H.
Komisarski
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Nowińska.
Sąd Najwyższy w sprawie Gustawa E., skazanego z art. 160 § 1
k.k. i in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 8 grudnia
2011 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu
2
Okręgowego w W. z dnia 28 grudnia 2010 r., utrzymującego w części w
mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. z dnia 30 lipca 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w W. oraz zmieniony nim
wyrok Sądu Rejonowego w W., w części dotyczącej skazania Gustawa E.
za czyn z art. 160 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
oraz orzeczenia z tym związane (pkt III i IV wyroku Sądu Rejonowego w
W.) i w tym zakresie p r z e k a z a ł sprawę Sądowi Rejonowemu w W.
do ponownego rozpoznania.
U Z A S A D N I E N I E
Gustaw E., wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 30 lipca 2010
r., został uznany za winnego m. in. tego, że w nocy z dnia 28 na 29 lipca
2008 r., w W., wyrzucił z okna mieszkania znajdującego się na czwartym
piętrze bloku mieszkalnego przy ul. Ż., szklaną butelkę, narażając w ten
sposób przechodzące pod oknami tego mieszkania osoby, na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia bądź ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu i powodując uszkodzenie zaparkowanego pod blokiem
samochodu, przez zbicie przedniego reflektora, o wartości strat 600 zł.
Sąd uznał, że przypisany sprawcy czyn stanowi występek określony w
art. 160 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1 k.k., popełniony w warunkach
powrotności do przestępstwa określonych w art. 64 § 1 k.k., i za ten
występek skazał go na karę roku pozbawienia wolności. Ponadto, Gustaw
E., tym samym wyrokiem, skazany został za występek określony art. 224
§ 2 w zb. z art. 226 § 1 k.k. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. W
3
miejsce orzeczonych kar pozbawienia wolności, Sąd wymierzył karę
łączną roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Od wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 30 lipca 2010 r. apelację
wniósł obrońca skazanego, zarzucając w szczególności naruszenie
przepisów prawa procesowego, przez dowolną ocenę zeznań świadków,
nierozważenie całokształtu materiału dowodowego oraz nieuwzględnienie
na rzecz oskarżonego niedających się usunąć wątpliwości, co
spowodowało błędne zakwalifikowanie czynów skazanego, jako
przestępstw z art. 160 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1 k.k. oraz z art. 224 § 2
k.k. z zb. z art. 226 § 1 k.k.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2010 r., Sąd Okręgowy w W., zmienił
wyrok Sądu pierwszej instancji uznając, że skazany nie popełnił występku
z art. 160 § 1 k.k. w zb. z art. 288 k.k. w warunkach powrotności do
przestępstwa z art. 64 § 1 k.k. i złagodził za ten czyn karę do 10 miesięcy
pozbawienia wolności oraz orzekł nową karę łączną w wymiarze roku i 4
miesięcy pozbawienia wolności.
Obrońca skazanego wniósł od wyroku Sądu Okręgowego w W.
kasację, w której zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego przez
błędne zastosowanie art. 160 § 1 k.k. i przyjęcie, że zachowanie
skazanego daje podstawę do uznania go za winnego popełnienia
przestępstwa polegającego na narażeniu człowieka na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W
kasacji wskazano w szczególności, że sąd nie wykazał, by doszło do
nastąpienia skutku w postaci bezpośredniego niebezpieczeństwa dla
indywidualnie oznaczonych osób, a ponadto, że sąd nie wykazał, że
sprawca popełnił zarzucony mu czyn umyślnie. W konsekwencji
4
postawionego zarzutu, obrońca skazanego wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację, Prokurator Okręgowy w W. wniósł o
uznanie jej za bezzasadną i oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 160 § 1 k.k. w istocie
odnosi się do dwóch różnych znamion typu czynu zabronionego
zawartych w tym przepisie. Z jednej bowiem strony skarżący stwierdza,
że nie można było zastosować tej kwalifikacji prawnej, bowiem w
ustalonym przez sąd pierwszej instancji stanie faktycznym nie wykazano,
że zachowanie skazanego sprowadziło skutek w postaci „bezpośredniego
niebezpieczeństwa śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu”, co jest
koniecznym warunkiem przypisania odpowiedzialności karnej za
przestępstwo określone w art. 160 § 1 k.k. Z drugiej strony, podniesiony w
kasacji zarzut naruszenia prawa materialnego uzasadniono także brakiem
dokonania takich ustaleń, które pozwoliłoby przypisać skazanemu
umyślność w zakresie spowodowania wyżej określonego skutku.
Jeżeli chodzi o pierwszy zarzut, to kasacja jest w tym zakresie
oczywiście bezzasadna. Wbrew twierdzeniom autora kasacji, sąd
pierwszej instancji wskazał, na czym polegał skutek w postaci
bezpośredniego narażenia na niebezpieczeństwo utraty życia lub
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu innej osoby. Odwołując się do zeznań
świadka Janiny T., których wiarygodności nie zakwestionowano, sąd
ustalił, że wyrzucona przez skazanego szklana butelka, uderzyła w
samochód tuż obok przechodzących chodnikiem dwóch osób, o
nieustalonej tożsamości. Z uwagi na siłę uderzenia (zniszczenie
reflektorów samochodowych), sąd prawidłowo wnioskował, że zachodziło
5
wysokie prawdopodobieństwo, że butelka, uderzając w przechodzące
osoby, w szczególności w okolice głowy, może co najmniej spowodować
ciężki uszczerbek na zdrowiu. Prawdopodobieństwo to wystąpiło w
momencie, w którym nie można było jeszcze jednoznacznie przesądzić,
czy wyrzucona butelka ominie przechodniów znajdujących się w tym
czasie na chodniku. Fakt, iż ostatecznie spowodowała ona wyłącznie
zniszczenie mienia, nie wyklucza możliwości przyjęcia, że niezależnie od
tego wystąpił inny skutek, w postaci wysokiego prawdopodobieństwa
naruszenia zdrowia osób znajdujących się w niewielkiej odległości od
samochodu, choć ostatecznie niebezpieczeństwo to nie zrealizowało się
w uszczerbku na zdrowiu. Należy przy tym podkreślić, że dla realizacji
znamion przestępstwa określonego w art. 160 § 1 k.k. konieczna jest
indywidualizacja osób pokrzywdzonych, co oznacza, że konieczne jest
wykazanie konkretnych osób, którym w wyniku działania (lub
zaniechania) sprawcy groziło bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu lub utraty życia. Nie jest natomiast niezbędne
ustalenie tożsamości tych osób.
Zasadny natomiast okazał się drugi zarzut podniesiony w kasacji
związany z naruszeniem prawa materialnego. Istotnie, w ustalonym
stanie faktycznym brak jest okoliczności, na podstawie których zasadnie
można by przypisać skazanemu działanie umyślne, przynajmniej z
zamiarem ewentualnym. Sąd pierwszej instancji przyjął, że skazany
zrealizował znamiona art. 160 § 1 k.k. działając z zamiarem
ewentualnym. Ustalił to, powołując się na świadomość sprawcy, że
samochód, w który ostatecznie trafiła butelka, jest zaparkowany na
terenie mieszkalnym, uczęszczanym przez wiele osób, tuż przy chodniku.
Jednocześnie jednak ten sam Sąd przyjął, że zdarzenie miało miejsce w
6
nocy (jak wynika z zeznań świadków przyjętych za podstawę ustaleń
faktycznych, ok. 2-3 w nocy), nie wskazując przy tym, że w miejscu, w
którym doszło do upadku wyrzuconej butelki, zazwyczaj o tej porze
występował ruch pieszy.
Należy podkreślić, że zamiar ewentualny określony w art. 160 § 1
k.k., charakteryzuje się świadomością znaczenia podejmowanych
czynności w perspektywie możliwego skutku. Nie chodzi przy tym o
świadomość jakiejkolwiek możliwości wystąpienia konkretnego narażenia
na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
ale wyłącznie świadomość wysokiego prawdopodobieństwa takiego
skutku, ocenianego w kontekście konkretnych okoliczności faktycznych,
bo tylko wówczas można mówić o „bezpośredniości” niebezpieczeństwa.
Ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji (i domyślnie
zaakceptowane przez Sąd odwoławczy), nie uzasadniają przekonania, że
taką właśnie świadomość można było skazanemu przypisać. Sąd nie
wykazał, że skazany, wyrzucając butelkę, widział przechodzące obok
samochodu osoby. O posiadaniu przez sprawcę świadomości wysokiego
prawdopodobieństwa wystąpienia skutków określonych w art. 160 § 1
k.k., sąd wnioskował z faktu, że skazany zdawał sobie sprawę z
wyrzucenia butelki na chodnik, a więc miejsca „uczęszczanego przez
szereg osób”. Sąd w swoim wnioskowaniu pominął jednak tę okoliczność,
że do wyrzucenia butelki doszło bardzo późno w nocy, kiedy z reguły nie
ma już ruchu pieszego, a sąd okoliczności tej nie zaprzeczył. W
szczególności, nie przeprowadził dowodu na to, że co do zasady, mimo
później pory, w miejscu zdarzenia przechodzą piesi, i że sprawca miał
tego świadomość.
7
Wnioskowanie z okoliczności natury przedmiotowej (zewnętrznej) o
tym, czy sprawca miał świadomość realizacji znamion typu czynu
zabronionego, jest generalnie dopuszczalna w ramach ustalania stanu
faktycznego. Wnioskowanie takie musi wszakże uwzględniać wszystkie
okoliczności cechujące dany stan faktyczny, w tym także te, które mają
charakter atypowy. Pomocnym jest także odwoływanie się do wzorca
obiektywnego obserwatora o cechach i właściwościach osobistych takich,
jak posiadał sprawca w chwili czynu. Odnosząc tę regułę do sprawy,
będącej przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy, należy
stwierdzić, że w ramach dokonanych przez Sąd pierwszej instancji
ustaleń faktycznych (zaakceptowanych następnie przez Sąd
odwoławczy), brak jest dostatecznych przesłanek, pozwalających na
przypisanie sprawcy świadomości wysokiego prawdopodobieństwa
wystąpienia skutku w postaci bezpośredniego narażenia człowieka na
utratę życia lub spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Trzeba
przy tym podkreślić, że ustalenie realizacji znamion strony podmiotowej,
należy zawsze dokonywać na chwilę podejmowanego działania (ex ante),
a nie z perspektywy skutku, który faktycznie wystąpił (ex post).
W tym stanie rzeczy należało przyjąć, że dokonane przez Sąd
pierwszej instancji ustalenia faktyczne, zaakceptowane następnie przez
sąd odwoławczy, nie dawały podstaw do zakwalifikowania działania
sprawcy jako umyślnej realizacji znamion czynu zabronionego art. 160 §
1 k.k., nawet z zamiarem ewentualnym. Nie przesądza to kwestii
ewentualnej odpowiedzialności sprawcy za działanie o charakterze
nieumyślnym. Kwestię tę Sąd pierwszej instancji ponownie rozważy,
mając przy tym na względzie fakt, że dla realizacji znamion przestępstwa
z art. 160 § 3 k.k., poza samym zaistnieniem skutku, konieczne jest
8
wykazanie, iż skutek ten można sprawcy obiektywnie przypisać, zaś dla
stwierdzenia nieumyślności po stronie sprawcy, konieczne jest ustalenie,
że wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia skutku, na drodze, na której
skutek ten się zrealizował, było w chwili czynu co najmniej obiektywnie
przewidywalne.