Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 127/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z powództwa 1) Polskiego Związku Zawodowego P., 2) Związku
Zawodowego Pracowników G. , 3) Niezależnego Samorządnego Związku
Zawodowego SOLIDARNOŚĆ Region M. przeciwko G. Poland Spółka z o.o. o
wpłacenie na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych kwoty
uzyskanej ze sprzedaży Zakładowego Ośrodka Wypoczynkowego w Ł.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 9 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 listopada 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 3.600
(trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 25
marca 2010 r., nakazał pozwanej G. R. Poland przekazać na rzecz Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych utworzonego w pozwanej Spółce kwotę 750.000
zł tytułem równowartości ceny uzyskanej ze sprzedaży Zakładowego Ośrodka
Wypoczynkowego w Ł. Sąd oddalił roszczenie o odsetki, a w pozostałym zakresie
postępowanie umorzył.
Trzy związki zawodowe – Polski Związek Zawodowy „P.”, Związek
Zawodowy Pracowników G., Niezależny Samorządny Związek Zawodowy
„Solidarność”– wystąpiły z pozwem o wpłacenie na rzecz Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) utworzonego w G. R. Poland Spółce z o.o. sumy
pieniężnej uzyskanej ze sprzedaży Zakładowego Ośrodka Wypoczynkowego w Ł.
(dalej: „OW Ł." lub „Ośrodek"), określonej wstępnie na kwotę 1.000.000 zł. Związki
zawodowe podały, że pismem z 22 grudnia 2005 r. zostały poinformowane przez
zarząd pozwanej Spółki o sprzedaży Zakładowego Ośrodka Wypoczynkowego;
umowa ta miała miejsce 31 sierpnia 2005 r., sprzedaż nastąpiła bez zgody
działających w pozwanej Spółce związków zawodowych, a środki uzyskane z tej
transakcji, mimo wielokrotnych próśb związków zawodowych, nie zostały
przekazane na rzecz ZFŚS. Powodowie podkreślili, że mimo wyrażenia przez
związki zawodowe zgody na wcześniejsze wydzierżawienie OW Ł., Ośrodek ten
nigdy nie utracił swojego rekreacyjno-wypoczynkowego przeznaczenia i służył aż
do chwili jego sprzedaży działalności socjalnej, której beneficjentami byli
pracownicy pozwanej, a zatem środki pochodzące z jego zbycia powinny były
zasilić ZFŚS.
Początkowo powodowie ograniczyli powództwo do kwoty 750.000 zł, w
pozostałym zakresie cofając pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, a
następnie rozszerzyli powództwo o żądanie zasądzenia odsetek od dochodzonej
kwoty za okres od 23 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty.
3
Pozwana Spółka w odpowiedzi na pozew podniosła, że OW Ł. w chwili
sprzedaży nie był wykorzystywany do prowadzenia działalności socjalnej ani – jako
aport wniesiony do Spółki – nie stanowił środka trwałego wchodzącego w skład
ZFŚS, co wyłącza go spod regulacji art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych. Braku wykorzystywania Ośrodka na działalność
socjalną nie przekreślają postanowienia umowy dzierżawy obiektu, które
przewidywały jedynie potencjalną możliwość jego używania dla prowadzenia
działalności socjalnej. Pozwana podkreśliła, że art. 7 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych nie odnosi się do obiektów, które nie zostały
wybudowane ze środków ZFŚS, tylko ze środków własnych pracodawcy, i co do
których pracodawca ma pełną swobodę zmiany ich przeznaczenia i wykorzystania
według swoich potrzeb.
Sąd Okręgowy ustalił, że G. R. Poland Spółka z o.o., występująca
poprzednio pod firmami: CPN Dyrekcja /.../Spółka z o.o., D. E.C./.../ Spółka z o.o.,
wreszcie DEC Spółka z o.o., do 31 sierpnia 2005 r. była właścicielem Ośrodka
Wypoczynkowego w Ł., który nabyła na podstawie umów przeniesienia prawa
użytkowania wieczystego i własności budynków z 20 grudnia 1996 r., 19 marca
1997 r. i 15 czerwca 2000 r., stanowiących wykonanie zobowiązania jej
kontrahentów (udziałowców) do wniesienia do spółki – wówczas CPN – wkładu
niepieniężnego na pokrycie udziałów w tej spółce. Uchwałą z 23 kwietnia 2001 r.
ówczesny zarząd Dyrekcji wyraził zgodę na wydzierżawienie OW Ł., pod
warunkiem wyrażenia zgody przez związki zawodowe. Przewidziano przy tym, że
umowa dzierżawy powinna gwarantować pracownikom DEC możliwość korzystania
z Ośrodka Wypoczynkowego w pierwszej kolejności (przed innymi wczasowiczami),
jeżeli zgłoszenie zapotrzebowania miejsc zostało dokonane z odpowiednim
wyprzedzeniem.
Umową z 18 maja 2001 r., zawartą na czas określony do 31 grudnia 2005 r.,
DEC Spółka z o.o., za zgodą związków zawodowych, wydzierżawiła Ośrodek
Wypoczynkowy wspólnikom spółki cywilnej T. Service Poland z przeznaczeniem na
cele rekreacyjne. W § 6 ust. 1 umowy dzierżawy strony postanowiły, że w każdym
roku trwania umowy dzierżawca zobowiązany będzie zapewnić
wydzierżawiającemu prawo do rezerwacji 120 miejsc w obiektach wypoczynkowych
4
w okresie od 1 czerwca do 30 września. W okresie trwania opisanej umowy
dzierżawy OW Ł. był w dalszym ciągu wykorzystywany przez pozwaną Spółkę do
działalności socjalnej, gdyż pracownicy (a także ich rodziny oraz byli pracownicy –
emeryci i renciści) mieli możliwość spędzania tam urlopów. Z uwagi na sprzedanie
przez pozwaną Spółkę autokarów, które uprzednio dowoziły pracowników do
Ośrodka, także pogarszającą się jego infrastrukturę oraz niższe dofinansowanie
wczasów z ZFŚS, zainteresowanie pracowników (byłych pracowników) możliwością
korzystania z OW Ł. zaczęło spadać. Działalności tej nie zaprzestano jednak aż do
momentu sprzedaży Ośrodka.
W dniu 18 października 2004 r. DEC Spółka z o.o. rozwiązała umowę
dzierżawy z 18 maja 2001 r. bez wypowiedzenia z powodu uchybień w płatności
czynszu przez dzierżawcę. W dniu 1 grudnia 2004 r. Spółka ponownie
wydzierżawiła Ośrodek Wypoczynkowy (D. B. jako dzierżawcy), na czas określony
do 11 stycznia 2005 r., tym razem jednak bez wiedzy i zgody działających w Spółce
związków zawodowych. Umowa dzierżawy przewidywała, że 12 stycznia 2005 r.
strony zawrą warunkową umowę sprzedaży Ośrodka Wypoczynkowego na rzecz D.
B. i jej męża.
W dniu 12 tycznia 2005 r. DEC Spółka z o.o. zawarła warunkową umowę
przeniesienia użytkowania wieczystego gruntów oraz sprzedaży budynków
stanowiących odrębne nieruchomości, składających się na Ośrodek
Wypoczynkowy, na rzecz D. i M. małżonków B. Strony zobowiązały się, że 16
grudnia 2004 r. kupujący wpłacą sprzedającemu łączną kwotę 150.000 zł tytułem
zaliczki na poczet ceny. Reszta ceny w kwocie 600.000 zł miała być przez
nabywców zapłacona w przeddzień zawarcia umowy przeniesienia własności, nie
później niż do 31 maja 2005 r. Z treści umowy wynikało, że wydanie Ośrodka
Wypoczynkowego na rzecz kupujących nastąpiło 30 listopada 2004 r. Umowami
sprzedaży zawartymi 25 kwietnia 2005 r. i 31 sierpnia 2005 r. D. Spółka z o.o.
przeniosła na D. i M. małżonków B. prawo użytkowania wieczystego wraz z
własnością budynków stanowiących odrębne nieruchomości, czyli kompleks
Ośrodka Wypoczynkowego Ł., za łączną kwotę 750.000 zł.
Pismem z 22 grudnia 2005 r. pozwana G. R. Poland Spółka z o.o.
powiadomiła działające u niej związki zawodowe o dokonanej 31 sierpnia 2005 r.
5
sprzedaży Zakładowego Ośrodka Wypoczynkowego, informując jednocześnie, że
środki uzyskane z tej transakcji zasiliły kapitał własny Spółki, a nie Zakładowy
Fundusz Świadczeń Socjalnych, z uwagi na to, że Spółka zaprzestała od 18 maja
2001 r. prowadzenia działalności socjalnej w OW Ł. Związki zawodowe zwróciły się
do G. R. Poland Spółki z o.o. o przekazanie środków finansowych uzyskanych z tej
transakcji na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Do przekazania
tych środków nigdy jednak nie doszło.
Sąd Okręgowy stwierdził, że dla rozstrzygnięcia sporu kwestią zasadniczą
była odpowiedź na pytanie, czy Zakładowy Ośrodek Wypoczynkowy był środkiem
trwałym służącym działalności socjalnej strony pozwanej w rozumieniu art. 7 ust. 1
pkt 7 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Ustalenie, że OW Ł. był środkiem trwałym służącym działalności socjalnej
pozwanego pracodawcy, przesądzałoby o zasadności powództwa. Sam fakt
wydzierżawienia zakładowego obiektu socjalnego nie przekreśla jego charakteru
jako „środka trwałego służącego działalności socjalnej zakładu pracy". Ustawa nie
wiąże żadnych skutków z zakresem i stopniem intensywności wykorzystania
obiektu przez pracowników, w szczególności niepełne lub niewielkie wykorzystanie
obiektu przez pracowników nie przekreśla jego charakteru jako obiektu socjalnego.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że według umowy dzierżawy z 18 maja 2001 r.
obowiązkiem dzierżawcy było użytkowanie przedmiotu dzierżawy zgodnie z jego
przeznaczeniem, co polegało na świadczeniu usług rekreacyjnych. Dzierżawca był
też zobowiązany zapewnić pracownikom strony pozwanej prawo do rezerwacji co
roku określonej ilości miejsc w obiektach wypoczynkowych w okresie wakacyjnym.
Powyższe okoliczności pozwalają stwierdzić, że OW Ł. w następstwie jego
wydzierżawienia spółce cywilnej T. Service Poland (w okresie od 18 maja 2001 r.
do 18 października 2004 r.) nie utracił charakteru zakładowego obiektu socjalnego i
nadal służył działalności socjalnej pracodawcy. Najdobitniej potwierdza to
okoliczność – niekwestionowana przez żadną ze stron – że w okresie dzierżawy
pracownicy pozwanej Spółki faktycznie spędzali wczasy w Ośrodku.
Sąd pierwszej instancji uznał, że analogicznie należy ocenić okres
dzierżawienia Ośrodka Wypoczynkowego przez D. B. Brak podstaw, aby przyjąć,
że w związku z zawarciem tej umowy dzierżawy Ośrodek utracił charakter
6
zakładowego obiektu socjalnego. Umowa dzierżawy – odmiennie niż poprzednia –
nie przewidywała, co prawda, po stronie dzierżawcy obowiązku zapewnienia
pracownikom pozwanej Spółki prawa rezerwacji określonej ilości miejsc w Ośrodku,
należy jednak podkreślić, że umowa ta została zawarta jedynie na niecałe półtora
miesiąca, a przy tym w okresie zimowym, a więc poza tradycyjnym sezonem
urlopowym. Dlatego przy rozstrzyganiu, czy pracodawca w tym czasie rzeczywiście
zmienił przeznaczenie ośrodka służącego dotąd działalności socjalnej, nie ma
znaczenia ani to, że umowa dzierżawy nie przewidywała prawa pierwszeństwa
pracowników w rezerwacji miejsc w Ośrodku, ani to, że w tym okresie żaden z
pracowników nie przebywał w Ośrodku na wczasach.
W ocenie Sądu Okręgowego, zasady doświadczenia życiowego nakazują
przyjąć, że OW Ł. utrzymał charakter zakładowego obiektu socjalnego także w
późniejszym okresie, od zakończenia dzierżawy (11 stycznia 2005 r.) aż do
sprzedaży Ośrodka na mocy umów rozporządzających zawartych w kwietniu i
sierpniu 2005 r. W powyższym okresie Ośrodek Wypoczynkowy znajdował się w
posiadaniu D. i Mirosława B., którzy w następnym dniu po zakończeniu dzierżawy,
czyli 12 stycznia 2005 r., zawarli z D. Spółką z o.o. umowy warunkowe sprzedaży
Ośrodka. Według Sądu Okręgowego, najpóźniej 12 stycznia 2005 r. D. Spółka z
o.o. podjęła ostateczną decyzję o sprzedaży Ośrodka. W praktyce zawarcie umów
warunkowych sprzedaży oznaczało, że OW Ł. zostanie sprzedany. To, że pomimo
wygaśnięcia umowy dzierżawy Ośrodek pozostał w posiadaniu D.i M. B. jako jego
przyszłych nabywców oraz że osoby te już w grudniu 2004 r. wpłaciły znaczną
zaliczkę na poczet ceny sprzedaży, dodatkowo potwierdza nieodwołalność decyzji
D. Spółki z o.o. o sprzedaży Ośrodka. Wbrew twierdzeniom pozwanej Spółki, mimo
podjęcia decyzji o sprzedaży Ośrodka, D. Spółka z o.o. nie doprowadziła do zmiany
jego przeznaczenia, którym od lat była działalność socjalna polegająca na
możliwości spędzania tam wolnego czasu i wypoczynku przez pracowników Spółki.
Pracodawca nie podjął bowiem żadnych działań – ani wprost, ani w sposób
dorozumiany – które świadczyłyby o jego woli dokonania powyższej zmiany. W
szczególności zarząd Spółki nie poinformował związków zawodowych ani samych
pracowników o tym, że nie mogą już spędzać czasu przeznaczonego na
wypoczynek w OW Ł. lub że w przypadku wyjazdu do tego Ośrodka na wczasy nie
7
uzyskają dofinansowania z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. W
Ośrodku Wypoczynkowym prowadzono działalność polegającą na świadczeniu
usług rekreacyjnych zarówno w okresie jego dzierżawy w latach 2001-2004, jak
również w roku 2005 po jego przejęciu w posiadanie przez późniejszych nabywców
Ośrodka. Tym samym nie ma podstaw do przyjęcia, że pracodawca zrezygnował z
przeznaczenia czy to Ośrodka na działalność socjalną czy to wyraźnie, czy to w
sposób dorozumiany. W Ośrodku cały czas były świadczone te same usługi i nie
było przeszkód do spędzania tam wczasów przez pracowników pozwanej. Mimo
istnienia po stronie pozwanej uprawnienia do wyłączenia OW Ł. ze środków
trwałych służących działalności socjalnej, takie wyłączenie nie miało miejsca, o
czym świadczy okoliczność, że pracodawca nigdy nie zmienił sposobu
wykorzystywania OW Ł. (zawsze były to cele rekreacyjne).
W ocenie Sądu pierwszej instancji nie sposób podzielić stanowiska
pozwanej, że o zmianie przeznaczenia Ośrodka świadczy to, że pozwana nie
wystąpiła do związków zawodowych o wyrażenie opinii co do sprzedaży Ośrodka
Wypoczynkowego. Niezwrócenie się o opinię miało na celu uniknięcie
ewentualnego wyrażenia sprzeciwu przez związki zawodowe wobec planowanej
transakcji sprzedaży. Kwestia istnienia obowiązku zasięgnięcia przez stronę
pozwaną opinii czy nawet uzyskania zgody związków zawodowych na sprzedaż
Ośrodka nie miała znaczenia, ponieważ ta okoliczność nie miała wpływu na
ustawowy obowiązek zasilenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych
środkami pochodzącymi ze sprzedaży Ośrodka.
Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że zarówno w okresie wydzierżawiania
Ośrodka Wypoczynkowego, jak i później – aż do dnia definitywnej sprzedaży
Ośrodka, stanowił on środek trwały służący działalności socjalnej pozwanej. Tym
samym przychód uzyskany z jego sprzedaży (pomniejszony o jej koszty) powinien
powiększyć środki Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Uznaniu
Ośrodka Wypoczynkowego za środek trwały służący działalności socjalnej nie stoi
na przeszkodzie sposób jego nabycia przez D. Spółkę z o.o. Przepisy ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie uzależniają bowiem istnienia
obowiązku przekazania na rzecz funduszu przychodów z tytułu sprzedaży środków
8
trwałych od charakteru nabycia tych środków przez pracodawcę. W szczególności
nie wymagają, aby środki te były sfinansowane z zasobów funduszu.
Sąd pierwszej instancji uznał za niezasadny podniesiony przez stronę
pozwaną zarzut przedawnienia, podzielając prezentowany w piśmiennictwie
pogląd, według którego roszczenia związku zawodowego o zwrot zakładowemu
funduszowi świadczeń socjalnych środków wydatkowanych niezgodnie z
przepisami nie ulegają przedawnieniu. Uzasadnieniem dla tego poglądu jest
publicznoprawny charakter roszczeń związku zawodowego. Zdaniem Sądu, należy
też zaakceptować pogląd, zgodnie z którym „środki funduszu, choć są dzielone i
wydatkowane w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi, pozostają w dalszym
ciągu własnością pracodawcy, nie ma więc – mimo naruszenia przepisu – podmiotu
poszkodowanego w rozumieniu prawa cywilnego, co nie pozwala pracodawcy na
skorzystanie z zarzutu przedawnienia roszczenia o zwrot tych środków”. Nawet
gdyby uznać, że do roszczenia dochodzonego w niniejszym postępowaniu ma
zastosowanie trzyletni okres przedawnienia z art. 291 § 1 k.p., to w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy zgłoszenie zarzutu przedawnienia stanowiłoby rażące
naruszenie zasad współżycia społecznego. Zdaniem Sądu, byłoby sprzeczne z
zasadą sprawiedliwości obciążanie pracowników niekorzystnymi skutkami
zaniechania, jakiego dopuścili się przedstawiciele związków zawodowych,
wytaczając powództwo po upływie terminu przedawnienia. W razie przyjęcia
założenia, że przedmiotowe roszczenie podlega jednak przedawnieniu, należy
przypomnieć, że wniesienie powództwa nastąpiło kilka miesięcy po upływie trzech
lat od daty wymagalności roszczenia, a więc opóźnienie w dochodzeniu roszczeń
nie było nadmierne.
Orzekając o bezzasadności żądania zasądzenia odsetek, Sąd miał na
uwadze publicznoprawny charakter roszczeń związku zawodowego o przekazanie
środków do ZFŚS oraz okoliczność, że środki funduszu, choć są dzielone i
wydatkowane w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi, pozostają w dalszym
ciągu własnością pracodawcy. Skoro roszczenie o przekazanie środków do
funduszu nie ma charakteru cywilnoprawnego, to również konsekwencji
niewywiązania się z tego obowiązku nie można rozpatrywać na płaszczyźnie
cywilnoprawnej. W tym stanie rzeczy, dla powstania roszczenia o odsetki
9
niezbędna byłaby autonomiczna regulacja prawna, przyznająca prawo domagania
się ich zasądzenia, której brak w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych. Roszczenie o odsetki nie przysługiwało również z
tego powodu, że odsetki – zgodnie z art. 481 § 1 k.c. (w zw. z art. 300 k.p.) –
należą się wierzycielowi, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia
pieniężnego. W przypadku żądania przekazania środków do ZFŚS związek
zawodowy nie jest wierzycielem pracodawcy.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona pozwana.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła: 1) dokonanie błędnych ustaleń faktycznych,
nieznajdujących oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym,
wobec przyjęcia, że: a) Ośrodek Wypoczynkowy do momentu jego sprzedaży był
wykorzystywany przez G. R. Poland Spółkę z o.o. jako środek trwały służący
prowadzeniu działalności socjalnej; b) strona pozwana nie zmieniła charakteru
prawnego Ośrodka Wypoczynkowego przed jego sprzedażą; c) Ośrodek
Wypoczynkowy nie stanowił „substratu kapitału zakładowego G."; 2) naruszenie art.
233 § 1 w związku z art. 235 i art. 236 k.p.c., wobec oparcia ustaleń faktycznych na
środkach dowodowych niedopuszczonych jako dowód w sprawie; 3) naruszenie:
art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych w związku z art. 158 i 189 Kodeksu spółek handlowych, poprzez
przyjęcie, że art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. znajduje
zastosowanie również do środków trwałych wniesionych aportem do spółki na
pokrycie kapitału zakładowego; art. 7 ust. 1 pkt 7 w związku z art. 2 pkt 1 ustawy z
dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, poprzez
przyjęcie, że ograniczenie działalności socjalnej pracodawcy wyłącznie do
dofinansowania wczasów pracowniczych nie wyłącza możliwości uznania, że
należący do pracodawcy środek trwały służy prowadzeniu działalności socjalnej w
zakresie zapewnienia pracownikom możliwości wypoczynku.
W uzasadnieniu apelacji apelujący podniósł, że sprzedaż Ośrodka
Wypoczynkowego w 2005 r. nie stanowiła zdarzenia, o którym mowa w art. 7 ust. 1
pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ponieważ Ośrodek
Wypoczynkowy w momencie jego sprzedaży nie był już wykorzystywany przez
stronę pozwaną jako środek trwały służący prowadzeniu działalności socjalnej, a
10
ponadto sprzedaż tego Ośrodka nie mogła stanowić zdarzenia aktualizującego
obowiązek pracodawcy określony w art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy. Ośrodek
Wypoczynkowy został nabyty przez G. R. Poland Spółkę z o.o. jako wkład
niepieniężny wniesiony na pokrycie kapitału zakładowego, stąd jego sprzedaż nie
podlega ocenie przez pryzmat tego przepisu. Apelujący nie zgodził się ze
stanowiskiem Sądu Okręgowego, że strona pozwana prowadziła w OW Ł. do daty
jego sprzedaży działalność socjalną, a oddanie tej nieruchomości w dzierżawę nie
oznaczało zmiany jej przeznaczenia w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Zdaniem apelującego, nie sposób
przyjąć, że OW Ł. był środkiem trwałym służącym do prowadzenia działalności
socjalnej, jedynie na podstawie tego, że pracownicy mogli spędzać w nim urlop i
dostać dofinansowanie do poniesionych w związku z tym kosztów. Ocena taka
oznaczałaby konieczność uznania za tego typu obiekt każdego ośrodka
wypoczynkowego, w którym pracownicy spędzają refundowane przez stronę
pozwaną wczasy wypoczynkowe. Zdaniem apelującego, decydujące znaczenie dla
oceny czy OW Ł. był w dacie jego sprzedaży środkiem trwałym służącym
prowadzeniu działalności socjalnej ma to, w jaki sposób był zorganizowany w OW
Ł. wypoczynek pracowników – przez stronę pozwaną, czy też przez pracowników
we własnym zakresie. Zgromadzony materiał dowodowy dowodzi, że doszło do
zmiany przeznaczenia OW Ł. ze środka trwałego służącego prowadzeniu przez
stronę pozwaną działalności socjalnej na środek trwały nieposiadający takiego
przymiotu jeszcze przed jego sprzedażą w 2005 r. W połowie 2004 r. uległ zmianie
regulamin określający zasady gospodarowania środkami ZFŚS G. Pomimo
przedłożenia do akt sprawy stosownych środków dowodowych na powyższą
okoliczność, zostały one przez Sąd pominięte w ramach poczynionych ustaleń
faktycznych. Obowiązujący do 8 czerwca 2004 r. Regulamin gospodarowania
Zakładowym Funduszem Świadczeń Socjalnych, wprowadzony 23 stycznia 1997 r.,
zawierał w § 3 ust. 6.2 wyraźne określenie Ośrodka Wypoczynkowego o jako
składnika rocznego planu ZFŚS G. W treści Regulaminu ZFŚS z 1997 r. zawarte
zostały przepisy dotyczące przyznawania „miejsc wczasowych" (por. § 3 ust. 4, § 6
Regulaminu ZFŚS z 1997 r.), stąd działalność socjalna strony pozwanej w okresie
obowiązywania Regulaminu ZFŚS z 1997 r. (do 8 czerwca 2004 r.) mogła być
11
prowadzona również poprzez przyznawanie „miejsc wczasowych" w ośrodkach
wczasowych, w których pracodawca zapewniał miejsca pracownikom. Nowy
Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych dla pracowników D.
Spółki z o.o., wprowadzony 8 czerwca 2004 r., nie zawierał już jednak wskazania
na OW Ł. jako źródło pozyskiwania środków dla ZFŚS. Zgodnie z postanowieniami
Regulaminu ZFŚS z 2004 r., działalność socjalna strony pozwanej w zakresie
finansowania czy współfinansowania wypoczynku pracowników była prowadzona
wyłącznie w formie dopłat do wypoczynku krajowego oraz innych świadczeń o
charakterze finansowym (pieniężnym) na określone cele, a nie w formie
udostępniania pracownikom miejsc w ośrodkach wczasowych, co wynika z treści §
6 Regulaminu ZFŚS z 2004 r. Nie zawierał on regulacji związanych z
przyznawaniem pracownikom miejsc wczasowych w jakichkolwiek ośrodkach
wypoczynkowych. Z chwilą wprowadzenia Regulaminu ZFŚS z 2004 r. doszło
zatem do zmiany przeznaczenia OW Ł., który przestał stanowić środek trwały
służący działalności socjalnej pracodawcy, a ponadto działalności tej już nie mógł
służyć w zakresie korzystania z Ośrodka przez pracowników, ponieważ
pracodawca całkowicie zaprzestał organizowania wypoczynku dla pracowników w
tym Ośrodku.
Apelujący podniósł, że Sąd Okręgowy nieprawidłowo przyjął jakoby OW
nieprzerwanie do czasu jego sprzedaży był wykorzystywany przez stronę pozwaną
do prowadzenia działalności socjalnej, jak też by strona pozwana nie
zamanifestowała zmiany charakteru OW i nie zrezygnowała z przeznaczenia go na
cele prowadzonej działalności socjalnej. Zmiana treści Regulaminu Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych dla pracowników strony pozwanej rodziła skutek
w postaci zmiany prowadzącej do tego, że OW przestał być środkiem trwałym
służącym prowadzeniu przez G. działalności socjalnej. Nieuwzględnienie w
zakresie treści ustaleń faktycznych Regulaminu ZFŚS z 2004 r. i Regulaminu ZFŚS
z 1997 r. oraz wzajemnej relacji pomiędzy treścią tych dokumentów rodzi
konieczność uznania za błędne ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego zawartych
w zaskarżonym wyroku. Własność budynków oraz prawo użytkowania wieczystego
gruntu, które składały się na Ośrodek, zostały przeniesione na stronę pozwaną
(nabyte przez nią) w wykonaniu zobowiązania do wniesienia wkładów
12
niepieniężnych na pokrycie kapitału zakładowego G. Ośrodek Wypoczynkowy
Łapino stanowił majątek będący substratem kapitału zakładowego spółki. Skoro
zatem Sąd przyjął, że Ośrodek Wypoczynkowy stanowił wkład niepieniężny
wniesiony na pokrycie kapitału zakładowego G., nieprawidłowa jest konkluzja,
jakoby nie stanowił on pokrycia kapitału zakładowego G. Zawarte w wyroku
rozstrzygnięcie narusza art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych w powiązaniu z podstawowymi zasadami prawa spółek
wynikającymi z art. 158 oraz 189 k.s.h. Ośrodek Wypoczynkowy został nabyty
przez G. jako wkład niepieniężny na pokrycie kapitału zakładowego. Sąd
nieprawidłowo dokonał subsumpcji przedmiotowej okoliczności do przepisów
prawa, stosując art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, pomimo braku ku temu podstaw. Przekazanie środków – uzyskanych w
zamian za składnik majątku stanowiący wkład niepieniężny na pokrycie kapitału
zakładowego spółki – na rzecz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
prowadzi do uszczuplenia majątku stanowiącego pokrycie kapitału zakładowego
spółki, a tym samym też uszczuplenie samego kapitału zakładowego spółki. Co
więcej, przekazanie środków uzyskanych ze sprzedaży wniesionego do spółki jako
aport środka trwałego powodowałoby niemożliwość realizacji przez kapitał
zakładowy spółki, w części stanowiącej równowartość przekazanych środków,
funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 2 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych środki funduszu świadczeń
socjalnych nie podlegają egzekucji, z wyjątkiem przypadków, gdy egzekucja jest
prowadzona w związku ze zobowiązaniami funduszu świadczeń socjalnych.
Oznaczałoby to, że środki uzyskane ze sprzedaży środka trwałego będącego
wkładem niepieniężnym do spółki, pomimo tego, że nadal stanowią składnik
majątku spółki, w przypadku przekazanie ich na rzecz funduszu świadczeń
socjalnych stałyby się nieosiągalne dla wierzyciela spółki, ponieważ wierzyciel nie
mógłby z nich zaspokoić swojego roszczenia. Tym bardziej, że środki składające
się na fundusz świadczeń socjalnych mogą być wydatkowane wyłącznie zgodnie z
regulaminem zakładowej działalności socjalnej. Zdaniem apelującego, nie można
art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych wykładać w
oderwaniu od pozostałych przepisów składających się na system prawa, w tym
13
także przepisów Kodeksu spółek handlowych i zawartych w nich regulacji
dotyczących ochrony kapitału zakładowego spółki. Nie jest zatem dopuszczalna
taka wykładnia art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, w wyniku której naruszeniu uległyby normy wynikające z innych
przepisów prawa lub też prawa osób trzecich. Przepisy ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych mają za zadanie ochronę środków funduszu, a nie
stworzenie sytuacji, w której fundusz miałby ulec niezasadnemu wzbogaceniu, z
jednoczesnym naruszeniem praw osób trzecich, w szczególności wierzycieli spółki.
Żądanie przekazania kwoty pochodzącej ze sprzedaży wkładu niepiniężnego na
rzecz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest sprzeczne z podstawowymi
zasadami prawa handlowego, w szczególności z istotną wkładu niepieniężnego na
kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, funkcją gwarancyjną
kapitału zakładowego, zasadą ochrony kapitału zakładowego oraz zasadą jego
surogacji. Wniesienie obiektów służących działalności socjalnej do spółki w formie
aportu nie podlega zatem regulacji art. 7 ust 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych. Zdaniem strony pozwanej Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że
sprzedaż Ośrodka Wypoczynkowego stanowiła zdarzenie aktualizujące roszczenie
związków zawodowych wynikające z art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych. Prawidłowa wykładnia tego przepisu powinna
prowadzić do wniosku, że skoro Ośrodek Wypoczynkowy został nabyty przez
stronę pozwaną jako wkład niepieniężny wniesiony na pokrycie kapitału
zakładowego G., to art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych nie znajduje zastosowania.
Sąd Apelacyjny– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 9
listopada 2010 r., oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że z dokumentów znajdujących się w aktach
sprawy wynika, iż Ośrodek Wypoczynkowy był wykorzystywany przez pracowników
pozwanego pracodawcy na cele socjalne aż do dnia jego sprzedaży. Ośrodek
Wczasowy, którym dysponowała pozwana Spółka, miał na celu, od początku jego
powstania, zaspokajanie potrzeb socjalnych pracowników przy współudziale
związków zawodowych. Konsekwencją tego było pozbawienie pracodawcy
możliwości samodzielnego podejmowania decyzji w zakresie jego wykorzystywania
14
i zmiany przeznaczenia Ośrodka bez zgody związków zawodowych. Potwierdzenie
roli związków zawodowych przy decydowaniu o wykorzystaniu OW stanowiła
uchwała z 23 kwietnia 2001 r. ówczesnego zarządu D. Spółki z o.o., która
wydzierżawienie Ośrodka uzależniła od zgody związków zawodowych, albowiem
decyzja taka mogła wpływać na uszczuplenie uprawnień pracowników
wynikających z Pakietu Socjalnego, zawartych w umowie prywatyzacyjnej z marca
2001 r. Umowa dzierżawy gwarantowała jednocześnie pracownikom D. Spółki z
o.o. możliwość korzystania z Ośrodka w pierwszej kolejności. Również w umowie
dzierżawy z 18 maja 2001 r. zawartej do 31 grudnia 2005 r. (faktycznie umowa
została rozwiązała 18 października 2004 r.) D. Spółka z o.o. za zgodą związków
zawodowych wydzierżawiła Ośrodek wspólnikom spółki cywilnej T. Service Poland,
która zgodnie z § 6 ust. 1 umowy zobowiązana była do rezerwacji każdego roku
120 miejsc dla pracowników D. Spółki z o.o. na cele rekreacyjne. Podjęcie dalszych
decyzji co do wykorzystania lub zmiany przeznaczenia Ośrodka po 18 października
2004 r. wymagało porozumienia obu stron – związków zawodowych i pracodawcy.
Strona pozwana nie dopełniła powyższych obowiązków, wydzierżawiając
początkowo Ośrodek D. B., a następnie dokonując przeniesienia prawa
wieczystego użytkowania gruntu i własności budynków za kwotę 750.000 zł na
rzecz małżonków B. bez zgody związków zawodowych. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, pozwana była obowiązana przekazać kwotę uzyskaną z tej
transakcji (pomniejszoną o koszty) na zwiększenie funduszu socjalnego na
podstawie art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Sąd Apelacyjny uznał za błędne stanowisko strony pozwanej, że obowiązek
przekazania na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych przychodów z tytułu
sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych, dotyczy jedynie środków, które
aktualnie służą działalności socjalnej, a nie tych, które służyły lub mogłyby jej służyć
w przyszłości. Artykuł 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych nie ma charakteru fakultatywnego. Wynika z niego bezwzględny
obowiązek przekazania na rzecz funduszu środków uzyskanych z tytułu sprzedaży,
dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2000
r., I PKN 538/99 (OSNPiUS 2001 nr 14, poz. 462), na który powołuje się pozwana,
15
dotyczy odmiennego stanu faktycznego niż wynikający z niniejszej sprawy.
Powyższy wyrok dotyczy sytuacji, kiedy działalność socjalna nie była prowadzona
od kilku lat i doszło do całkowitej zmiany przeznaczenia lokalu, a więc przestał on
służyć celom socjalnym, co wyłączało go z zastosowania art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W niniejszej sprawie Ośrodek
Wypoczynkowy, mimo jego wydzierżawienia, w dalszym ciągu przeznaczony był na
cele rekreacyjne, w tym także dla pracowników pozwanego pracodawcy. Nawet
jeżeli Ośrodek był wykorzystywany na potrzeby wypoczynku pracowników w
ograniczonym zakresie, nie oznaczało to zmiany jego przeznaczenia na cele
socjalne. Podejmowane przez pozwaną decyzje z pominięciem związków
zawodowych wpływały negatywnie zarówno na ich uprawnienia wynikające z
przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jak i na
uprawnienia pracowników.
Pozwana błędnie uznała, że Ośrodek ten w chwili sprzedaży nie był
wykorzystywany na cele socjalne, ponieważ, w jej ocenie, coraz mniej pracowników
z niego korzystało. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Najwyższego
wyrażone w wyroku z 4 września 2007 r., I PK 96/07 (OSNP 2008 nr 19-20, poz.
287), z którego wynika, że niepełne wykorzystanie przez pracowników ośrodka
wczasowo-wypoczynkowego wydzierżawionego innej osobie nie oznacza, że traci
on charakter środka trwałego służącego działalności socjalnej w rozumieniu art. 7
ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
W ocenie Sądu drugiej instancji, ośrodek wczasowy jest środkiem trwałym
służącym działalności socjalnej w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy. Sam fakt
wydzierżawienia osobie trzeciej zakładowego obiektu socjalnego nie przekreśla
jego charakteru jako środka trwałego służącego działalności socjalnej zakładu
pracy. Zachowanie tego charakteru stanowi podstawę do przekazania na rzecz
funduszu przychodów uzyskanych ze sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków
trwałych służących działalności socjalnej. Dysponowanie przez pracodawcę
środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych bez uzgodnienia z
zakładowymi organizacjami związkowymi uprawnia te organizacje do żądania
przekazania przez pracodawcę na rzecz funduszu określonej kwoty. Bez znaczenia
jest stanowisko pozwanej, że Ośrodek Wczasowy stanowił „substrat kapitału
16
zakładowego spółki” bądź że obiekty służące działalności socjalnej spółki wniesione
w formie aportu nie podlegają regulacji art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy. Jak wynika z
aktów powołania pozwanej Spółki, a także z umów przeniesienia własności
nieruchomości oraz użytkowania wieczystego, przedmiotem aportu było
przedsiębiorstwo (art. 551
k.c.), natomiast Ośrodek Wczasowy był jedynie jego
częścią, a nie oddzielnym przedmiotem aportu. Ośrodek został od razu przekazany
na cele socjalne, bez żadnych dalszych uwarunkowań.
Sąd drugiej instancji podzielił zarówno ustalenia faktyczne jak i ocenę
prawną roszczenia powodów, dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Wydając
orzeczenie, Sąd oparł się na dowodach znajdujących się w aktach sprawy, które
znane były obu stronom. Błędnie został powołany przez apelującego art. 235 k.p.c.
i art. 236 k.p.c., które normują przeprowadzenie postępowania dowodowego przez
sąd wezwany lub sędziego wyznaczonego w przypadku, gdy nie może być ono
prowadzone przed sądem orzekającym, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu strony
pozwanej jej pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości.
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach:
1) naruszenia prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 7 ust. 1 pkt 7 w
związku z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
w wyniku przyjęcia, że ograniczenie działalności socjalnej pracodawcy jedynie do
dofinansowania wczasów pracowniczych nie wyłącza możliwości uznania, że
należący do pracodawcy środek trwały, z którego pracownicy nie korzystają w celu
wypoczynku i rekreacji, nadal służy prowadzeniu działalności socjalnej w zakresie
zapewnienia pracownikom możliwości wypoczynku, podczas gdy prawidłowa
wykładnia i zastosowanie wymienionych przepisów prowadzi do wniosku, że
ograniczenie działalności socjalnej pracodawcy wyłącznie do dofinansowania
wczasów pracowniczych wyłącza możliwości uznania, że należący do pracodawcy
środek trwały, z którego pracownicy korzystają nawet w zakresie wypoczynku i
rekreacji, ale bez przysługujących im z tytułu statusu pracowników przywilejów,
takich jak pierwszeństwo rezerwacji miejsc, nadal służy prowadzeniu działalności
socjalnej w zakresie zapewnienia pracownikom możliwości wypoczynku, stąd w
17
niniejszej sprawie brak było podstawy dla zastosowania art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych; b) art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w związku z art. 158 i 189 k.s.h.,
poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na
przyjęciu, że art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych znajduje zastosowanie również do środków trwałych wniesionych do
spółki tytułem aportu (na pokrycie kapitału zakładowego), o ile owe środki trwałe
służyły spółce jako pracodawcy do prowadzenia działalności socjalnej, podczas gdy
prawidłowa wykładnia i zastosowanie wymienionych przepisów prowadzi do
wniosku, że art. 7 ust.1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych
nie znajduje zastosowania do środków trwałych wniesionych do spółki na pokrycie
kapitału zakładowego, nawet w sytuacji, gdy owe środki trwałe służyły spółce jako
pracodawcy do prowadzenia działalności socjalnej, stąd w niniejszej sprawie brak
było podstawy dla zastosowania art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych; c) art. 291 § 1 k.p. w związku z art. 8 k.p. oraz art. 8 ust. 3 o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, poprzez jego błędną wykładnię i
niezastosowanie art. 291 § 1 k.p. do roszczenia stanowiącego podstawę
powództwa wszczynającego niniejszą sprawę, wywodzonego z art. 8 ust. 3 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, podczas gdy prawidłowa wykładnia
i zastosowanie tego przepisu powinny prowadzić do wniosku, że roszczenie
związków zawodowych wynikające z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, jako roszczenie ze stosunku pracy, podlega przedawnieniu
w oparciu o art. 291 § 1 k.p., a na gruncie niniejszej sprawy zarzut przedawnienia
został podniesiony i brak było podstaw dla wyłączenia działania tego przepisu w
oparciu o art. 8 k.p.;
2) naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie: a) art. 382 k.p.c. w
związku z art. 233 k.p.c., art. 235 § 1 oraz art. 236 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że Sąd Okręgowy prawidłowo przeprowadził
postępowanie dowodowe, i oparciu się w całości na faktach ustalonych w toku
postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy, podczas gdy
Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne będące podstawą wydanego
18
orzeczenia w oparciu o środki dowodowe (dokumenty) niedopuszczone jako dowód
w sprawie, stąd brak było podstaw dla oparcia się Sądu Apelacyjnego o ustalenia
faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, a Sąd Apelacyjny powinien był w
omawianym zakresie przeprowadzić własne postępowanie dowodowe i dać wyraz
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zajętemu przez siebie stanowisku co do
wniosków dowodowych stron o przeprowadzenie dowodów z dokumentów; b) art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c., poprzez
nierozważenie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podniesionego przez stronę
pozwaną zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 7 ust. 1 pkt 7 w związku z
art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, poprzez jego
nieprawidłową wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, podczas gdy Sąd Apelacyjny
powinien był w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zająć stanowisko odnośnie do
zasadności podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art.
7 ust. 1 pkt 7 w związku z art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, poprzez wskazanie, czy uznaje zarzut ten za uzasadniony lub
nieuzasadniony oraz przez przytoczenie argumentów na poparcie zajętego
stanowiska; c) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez
nieprzedstawienie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stanowiska Sądu
Apelacyjnego co do podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia
roszczenia dochodzonego w toku niniejszej sprawy, podczas gdy Sąd Apelacyjny
powinien był zająć stanowisko odnośnie do zasadności podniesionego w toku
niniejszego postępowania zarzutu przedawnienia opartego na art. 291 § 1 k.p. w
związku z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu oraz
pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego,
oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego na rzecz strony pozwanej.
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej strona skarżąca uzasadniła tym, że
w sprawie występują istotne zagadnienia prawne, sprowadzające się do odpowiedzi
na pytania: 1) czy na gruncie art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
zwiększa się o przychody z tytułu sprzedaży środków trwałych służących
19
działalności socjalnej, nawet jeśli te środki trwałe zostały wniesione do będącej
pracodawcą spółki tytułem aportu, 2) czy wynikające z art. 8 ust. 3 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych prawo wystąpienia przez związki
zawodowe do sądu pracy o przekazanie należnych środków na rzecz zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych jest roszczeniem podlegającym przedawnieniu, a w
przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej, 3) czy przysługujące związkom
zawodowym roszczenie o przekazanie należnych środków na rzecz zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych, wynikające z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych, jest roszczeniem ze stosunku pracy, podlegającym
przedawnieniu w oparciu o art. 291 § 1 k.p., czy też jest roszczeniem majątkowym
cywilnoprawnym innym niż roszczenia ze stosunku pracy, podlegającym
przedawnieniu w oparciu o art. 118 k.c.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej strona pozwana, odnosząc się do
pierwszego z przedstawionych zagadnień, podniosła, że możliwa jest taka
wykładnia art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowych funduszu świadczeń socjalnych,
według której przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych
służących działalności socjalnej pracodawcy bez względu na pochodzenie tychże
środków trwałych oraz funkcji, jakie pełnić one mogą w funkcjonowaniu pracodawcy
w obrocie prawnym (poza funkcją związaną z prowadzoną przez pracodawcę
działalnością gospodarczą), zawsze podlegają przekazaniu na rzecz funduszu. Na
jej podstawie uznać należałoby, że art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy znajduje zastosowanie
także do środków uzyskanych ze zbycia środków trwałych służących prowadzeniu
działalności socjalnej pracodawcy będącego spółką kapitałową (spółką z
ograniczoną odpowiedzialnością, spółką akcyjną), które weszły do majątku
pracodawcy jako wkład niepieniężny na pokrycie jego kapitału zakładowego.
Wykładnia taka znajduje swoją podstawę w dosłownym brzmieniu omawianego
przepisu, nie wprowadza on bowiem rozróżnienia na środki trwałe nabyte ze
środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i nabyte w inny sposób, co
oznaczać powinno, że każdy środek trwały służący danemu pracodawcy do
prowadzenia działalności socjalnej może stanowić potencjalne „źródło” przychodu,
który na mocy art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy zasila fundusz w przypadku sprzedaży,
likwidacji lub dzierżawy takiego środka.
20
Odnosząc się do drugiego z przedstawionych zagadnień strona skarżąca
podniosła, że należało w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, czy uprawnienie
opisane w art. 8 ust. 3 ustawy – wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot
funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o
przekazanie należnych środków na fundusz – ma charakter roszczenia, czy też jest
to innego rodzaju prawo podmiotowe, a także, czy jest to roszczenie o charakterze
cywilnoprawnym, czy też roszczenie, któremu przymiot taki nie przysługuje. Nie
podlegają bowiem przedawnieniu, w rozumieniu prawa cywilnego, roszczenia nie
mające charakteru cywilnoprawnego. W ocenie skarżącej na pytanie dotyczące
przedawnienia roszczenia związków zawodowych wynikającego z art. 8 ust. 3
ustawy należy odpowiedzieć twierdząco. Roszczenie to uprawnienie polegające na
możliwości domagania się od indywidualnie określonej osoby (lub grupy
indywidualnie określonych osób) jakiegoś zachowania się. Istnienie roszczenia jest
więc konsekwencją nałożenia przez normę prawną na konkretnego adresata lub
grupę konkretnych adresatów obowiązku jakiegoś postępowania względem innej
osoby (działania lub zaniechania odnoszącego się do spraw czy interesów tej
osoby). Na podstawie tego przepisu związkom zawodowym przysługuje prawo
domagania się od pracodawcy konkretnego zachowania, zatem prawo związków
zawodowych, o którym mowa w art. 8 ust. 3 ustawy, jest roszczeniem.
Odpowiedź na skargę kasacyjną wniósł w imieniu powodów ich pełnomocnik,
wnosząc o jej oddalenie i zasądzenie na rzecz powodów kosztów zastępstwa
procesowego.
Powodowie podnieśli, że strona pozwana posługuje się argumentami
wynikającymi z regulacji wewnętrznej - Regulaminu Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych dla Pracowników D. Spółki z o.o. z 8 czerwca 2004 r.
Pełnomocnik powodów zwrócił uwagę, że pozwany nie zgłosił skutecznie dowodu w
tym zakresie, albowiem przedstawił Sądowi Okręgowemu jedynie kserokopie, które
nie miały charakteru dokumentu z braku jakichkolwiek cech, jakie powinien
posiadać dokument.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
21
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw a zaskarżony wyrok
odpowiada prawu.
Roszczenie zgłoszone przez związki zawodowe w rozpoznawanej sprawie
ma podstawę prawną w treści art. 8 ust. 3 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z
dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity:
Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm., zwanej dalej ustawą o funduszu świadczeń
socjalnych). Zgodnie z tymi przepisami, związkom zawodowym przysługuje prawo
wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków
wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych
środków na fundusz (art. 8 ust. 3), przy czym środki funduszu zwiększa się, między
innymi, o przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych
służących działalności socjalnej, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub
odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych (art. 7 ust. 1 pkt 7). Trzy związki
zawodowe (występujące w rozpoznawanej sprawie jako powodowie) domagały się
zobowiązania strony pozwanej do przekazania na rzecz Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych (utworzonego w pozwanej Spółce) kwoty stanowiącej
równowartości ceny uzyskanej ze sprzedaży Zakładowego Ośrodka
Wypoczynkowego.
1. Pierwsza zasadnicza kwestia, wymagająca rozstrzygnięcia w związku z
podnoszonym przez stronę pozwaną zarzutem przedawnienia roszczenia związków
zawodowych, dotyczyła ustalenia, czy roszczenie wywodzone z art. 8 ust. 3 ustawy
o funduszu świadczeń socjalnych podlega w ogóle przedawnieniu. W tej kwestii
należy podzielić pogląd Sądu Okręgowego (pośrednio zaakceptowany również
przez Sąd Apelacyjny), że roszczenie związku zawodowego o przekazanie
funduszowi przychodów uzyskanych z tytułu sprzedaży środków trwałych służących
działalności socjalnej, zgłoszone na podstawie art. 8 ust. 3 w związku z art. 7 ust. 1
pkt 7 ustawy, nie ulega przedawnieniu.
Reżimowi przedawnienia podlegają przede wszystkim roszczenia majątkowe
wynikające ze stosunków opartych na prawie cywilnym (prawie prywatnym) i
regulowanych przez to prawo. Przedawnienie polega na tym, że po upływie
określonego w ustawie terminu ten, przeciwko komu skierowane zostało roszczenie
majątkowe, może uchylić się od jego zaspokojenia, jeżeli zgłosi zarzut
22
przedawnienia. Źródłem tego typu uprawnienia (do zgłoszenia skutecznego zarzutu
przedawnienia) musi być przepis ustawy. W stosunkach cywilnoprawnych
przedawnienie wynika z przepisów prawa cywilnego (zwłaszcza Kodeksu cywilnego
– np. art. 117-125, art. 229, 243 i 263, art. 442 i 4421
, art. 646), w stosunkach
pracy – z przepisów prawa pracy (zwłaszcza Kodeksu pracy – art. 291-295). W
stosunkach publicznoprawnych przedawnienie istnieje tylko wtedy, gdy konkretny
przepis prawa tak stanowi (np. art. 24, art. 84 ust. 7 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 107 ustawy z dnia 6 kwietnia
1990 r. o Policji) lub odsyła w kwestiach nieuregulowanych w ustawie do
stosowania w tym zakresie przepisów prawa cywilnego. Przepisów prawa
prywatnego dotyczących przedawnienia roszczeń (np. art. 118-125 k.c., art. 291-
295 k.p.) nie stosuje się do należności (i roszczeń) regulowanych prawem
publicznym. Przedawnienie należności publicznoprawnych musi wynikać z
wyraźnego przepisu prawa. Wyposażenie związku zawodowego w prawo do
wystąpienia do sądu pracy o przekazanie na rzecz zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych należnych środków, które powinny zasilić (zwiększyć)
fundusz, nie czyni ze związku zawodowego wierzyciela pracodawcy w rozumieniu
prawa cywilnego. W ustawie o funduszu świadczeń socjalnych nie ma regulacji
prawnej dotyczącej przedawnienia roszczeń związków zawodowych opartych na
art. 8 ust. 3 ustawy. Nie ma w niej również przepisu, nakazującego do stosunków
powstałych na jej tle pomiędzy związkami zawodowymi i pracodawcą stosować
odpowiednio przepisy prawa cywilnego (Kodeksu cywilnego) lub prawa pracy
(Kodeksu pracy). Samo to, że ustawa o funduszu świadczeń socjalnych należy do
szeroko pojmowanego prawa pracy a roszczenia związków zawodowych przeciwko
pracodawcy zostały skierowane na drogę postępowania cywilnego przed sądami
pracy, nie zmienia oceny, że pomiędzy związkami zawodowymi występującymi z
roszczeniem opartym na art. 8 ust. 3 ustawy a pracodawcą nie istnieje jakakolwiek
więź prywatnoprawna, regulowana przez prawo cywilne, która pozwalałaby na
przyjęcie możliwości zastosowania do roszczeń związków zawodowych przepisów
Kodeksu cywilnego o przedawnieniu. W razie naruszenia przez pracodawcę
przepisów ustawy o funduszu świadczeń socjalnych działające na rzecz załogi
(wszystkich pracowników) związki zawodowe nie stają się poszkodowanym
23
wierzycielem pracodawcy, a pracodawca nie staje się dłużnikiem związków
zawodowych. Nie można przyjąć, że w takim przypadku pomiędzy pracodawcą i
związkami zawodowymi powstaje stosunek zobowiązaniowy a do roszczeń
związków zawodowych mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu jako instytucji
prawa prywatnego. Pomiędzy związkami zawodowymi a pracodawcą nie istnieje
również tego rodzaju więź prawna, która pozwalałaby na odpowiednie
zastosowanie przepisów Kodeksu pracy o przedawnieniu roszczeń pracownika w
stosunku do pracodawcy i roszczeń pracodawcy w stosunku do pracownika. Prawo
pracy jest rozległą dziedziną prawa, reguluje nie tylko indywidualne (prywatne,
zobowiązaniowe, wynikające z umowy o pracę) stosunki prawne między
pracodawcą i jego pracownikami, ale także stosunki prawne, które należy traktować
raczej jako publicznoprawne niż prywatnoprawne (np. spory zbiorowe, do strajku
włącznie). Rozstrzyganie sporów związanych ze stosunkami pracy przez sądy
pracy w postępowaniu cywilnym nie determinuje charakteru materialnoprawnego
tych stosunków, w szczególności nie przesądza, że mają one zawsze charakter
prywatnoprawny.
Roszczenia związku zawodowego o zwrot na rzecz zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy
oraz o przekazanie na rzecz tego funduszu przychodów uzyskanych ze sprzedaży
środka trwałego służącego działalności socjalnej mają charakter publicznoprawny,
a nie prywatny (por. M.Gersdorf: Czy roszczenia związku zawodowego o zwrot
zakładowemu funduszowi świadczeń socjalnych środków wydatkowanych
niezgodnie z przepisami przedawniają się?, Praca i Zabezpieczenie Społeczne
2001 nr 10, s. 28-29). Ze względu na brak w ustawie o funduszu świadczeń
socjalnych przepisów o przedawnieniu tych roszczeń należy przyjąć, że z woli
ustawodawcy nie podlegają one przedawnieniu.
Nie można podzielić poglądu, że za przedawnieniem roszczeń wywodzonych
przez związki zawodowe z art. 8 ust. 3 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o
funduszu świadczeń socjalnych przemawia stanowisko Sądu Najwyższego
wyrażone w wyroku z 4 lipca 2007 r., II PK 25/07 (OSNP 2008 nr 17-18, poz. 251),
zgodnie z którym sprawa o roszczenie pracownika z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych jest sprawą z zakresu prawa pracy, a roszczenie to podlega
24
przedawnieniu jak roszczenie ze stosunku pracy. Wyrok ten dotyczył roszczenia
pracownika skierowanego przeciwko pracodawcy o świadczenie z zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych. Roszczenie pracownika przeciwko pracodawcy
dotyczące świadczeń związanych z zatrudnieniem musi zostać zakwalifikowane
jako roszczenie ze stosunku pracy, do którego mają bezpośrednio zastosowanie
przepisy Kodeksu pracy o przedawnieniu roszczeń ze stosunku pracy. W
uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że ustawa o
funduszu świadczeń socjalnych generalnie nie kreuje dla pracowników świadczeń o
charakterze roszczeniowym (o takim charakterze jak wynagrodzenie za pracę lub
inne świadczenia pracownicze wynikające z prawa płacowego). Wynika to ze
specyfiki tych świadczeń, które stają się wymagalne dopiero po ich przyznaniu
przez pracodawcę lub po spełnieniu warunków do ich otrzymania. Ich przyznanie
pracownikom dokonuje się według określonej kwalifikacji, która bierze pod uwagę
szereg elementów (art. 8 ust. 1 ustawy). Rzadka jest sytuacja powstania
bezpośrednio roszczenia o świadczenie z funduszu socjalnego. Jest tak w
przypadku świadczenia urlopowego w rozumieniu ustawy, o które pracownik ma
bezpośrednie roszczenie do pracodawcy, który nie tworzy funduszu i zatrudnia
mniej niż 20 pracowników (art. 3 ustawy). Świadczenia z funduszu socjalnego
stanowią więc element szerzej rozumianego zatrudnienia, którego źródłem jest
stosunek pracy. Dłużnikiem pracownika jest tu zawsze pracodawca. Do roszczeń
pracownika ma zastosowanie trzyletni termin przedawnienia z art. 291 § 1 k.p. Nie
da się przedstawionej argumentacji zastosować do roszczeń związku zawodowego
przeciwko pracodawcy.
Ustawa o funduszu świadczeń socjalnych jest ustawą, która zawiera
przepisy o różnym charakterze. Niektóre z nich regulują bezpośrednio relacje
prawne między pracodawcą i pracownikami (np. art. 3 ust. 5 dotyczący świadczenia
urlopowego), większość przepisów ma jednak charakter publicznoprawny. Cała
ustawa jest aktem prawnym, który można zaliczyć raczej do zbiorowego prawa
pracy niż do indywidualnego prawa pracy. Pomiędzy związkami zawodowymi
reprezentującymi załogę jako podmiot zbiorowego prawa pracy a pracodawcą nie
istnieje stosunek pracy ani stosunek prawny zbliżony do stosunku pracy, nie ma
zatem jakichkolwiek podstaw, aby do roszczeń związków zawodowych
25
wynikających z tej ustawy stosować art. 291 § 1 k.p., który jednoznacznie reguluje
przedawnienie roszczeń „ze stosunku pracy”, czyli w ramach indywidualnych
stosunków pracy. Sfera uprawnień socjalnych regulowanych przez ustawę o
funduszu świadczeń socjalnych nie mieści się w ramach praw i obowiązków stron
wynikających bezpośrednio ze stosunku pracy, nie mieści się w treści stosunku
pracy jako indywidualnego stosunku zobowiązaniowego. Nie ma zatem żadnych
podstaw, aby w rozpoznawanej sprawie w odniesieniu do roszczenia związków
zawodowych pozwany pracodawca mógł się powołać na przedawnienie roszczeń
wynikające z art. 291 k.p. Inaczej sytuacja się przedstawia wtedy, gdy pracodawca
przyzna konkretnemu pracownikowi określone świadczenia, przewidziane w
zakładowym regulaminie świadczeń socjalnych (art. 8 ust. 1 i 2 ustawy), ale ich nie
wypłaci (albo nie zrealizuje w naturze). Wtedy po stronie pracownika powstaje
przeciwko pracodawcy roszczenie o świadczenie z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych, do którego ma zastosowanie art. 291 § 1 k.p.
Tym bardziej do roszczeń związków zawodowych opartych na art. 8 ust. 3
ustawy nie ma zastosowania art. 118 k.c., ponieważ relacje prawne pomiędzy
związkami zawodowymi i pracodawcą dotyczące przekazania na rzecz
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych pewnych środków w ogóle nie dają
się opisać w kategoriach prawa cywilnego. Nie byłoby także – w razie przyjęcia
ogólnego terminu przedawnienia z art. 118 k.c. – jakichkolwiek podstaw do
ograniczania go do trzech lat. Roszczenie związków zawodowych o przekazanie na
rzecz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych określonych środków nie jest
roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej, nawet jeśli
pracodawca jest przedsiębiorcą i działalność taką prowadzi.
2. Nie są uzasadnione zarzuty strony pozwanej, że środki uzyskane ze
sprzedaży Ośrodka Wypoczynkowego nie mogą być przekazane na rzecz
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, ponieważ Ośrodek ten
(nieruchomości – grunty i budynki) stanowił wkład niepieniężny (aport) do pozwanej
Spółki.
Do pozwanej Spółki jako aport zostało wniesione całe przedsiębiorstwo w
rozumieniu art. 551
k.c., a nie tylko Ośrodek Wypoczynkowy (w postaci użytkowania
wieczystego gruntów i własności budynków). Cała argumentacja pełnomocnika
26
strony pozwanej – z odwołaniem do przepisów Kodeksu spółek handlowych (art.
158 i 189 k.s.h.) – sprowadza się do podkreślania funkcji gwarancyjnych aportu z
punktu widzenia wierzycieli spółki prawa handlowego. Tymczasem art. 7 ust. 1 pkt
7 ustawy o funduszu świadczeń socjalnych jest także przepisem gwarancyjnym –
zapewniającym ochronę praw socjalnych załogi (pracowników). W przypadku kolizji
interesów wierzycieli spółki prawa handlowego będącej pracodawcą oraz interesów
załogi (pracowników) pracodawcy będącego spółką prawa handlowego więcej
argumentów przemawia za ochroną interesów załogi. Przede wszystkim
pracownicy są zawsze traktowani przy egzekucji długów w sposób uprzywilejowany
w stosunku do innych „prywatnych” wierzycieli – ich wierzytelności wyprzedzają,
jeśli chodzi o kolejność zaspokojenia, wierzytelności innych wierzycieli, z
wyłączeniem niektórych wierzycieli publicznych (takich jak urząd skarbowy, jeśli
chodzi o podatki, albo organy rentowe, jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia
społeczne). Także w przypadku roszczenia związków zawodowych opartego na art.
8 ust. 3 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o funduszu świadczeń socjalnych
należy przyjąć uprzywilejowanie ochrony praw socjalnych pracowników w stosunku
do ewentualnych uprawnień egzekucyjnych (gwarancji możliwości zaspokojenia)
wierzycieli spółki prawa handlowego. Ani art. 7 ust. 1 pkt 7, ani żaden inny przepis
ustawy o funduszu świadczeń socjalnych, nie wyłącza spod działania regulacji tej
ustawy składników majątku pracodawcy, które zostały wniesione jako aport (wkład
niepieniężny) do spółki, a przecież takie sytuacje faktyczne jak będąca
przedmiotem oceny w rozpoznawanej sprawie (wyposażenie spółki prawa
handlowego w kapitał zakładowy w postaci wkładu niepieniężnego – wyrażonego w
majątku trwałym lub nieruchomościach, w tym obiektach służących działalności
socjalnej pracodawcy będącego spółką), zdarzają się stosunkowo często w
praktyce prowadzenia działalności gospodarczej i gdyby ustawodawca chciał
wyłączyć zakładowe obiekty socjalne (art. 2 pkt 4 ustawy o funduszu świadczeń
socjalnych), wniesione do spółki będącej pracodawcą jako wkład niepieniężny,
spod działania art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy, zapewne by to wyraźnie uczynił.
Należy zwrócić uwagę, że powołane w skardze kasacyjnej dwa przepisy
Kodeksu spółek handlowych (art. 158 i 189 k.s.h.) nie dotyczą bezpośrednio tej
kwestii, którą eksponuje pełnomocnik strony pozwanej w uzasadnieniu skargi
27
kasacyjnej, a mianowicie zagwarantowania skuteczności egzekucji prowadzonej
przez „prywatnych” wierzycieli spółki prawa handlowego. W szczególności z treści
art. 189 k.s.h., zgodnie z którym w czasie trwania spółki nie wolno zwracać
wspólnikom wniesionych wkładów tak w całości, jak i w części (§ 1), a wspólnicy nie
mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do
pełnego pokrycia kapitału zakładowego (§ 2), nie wynikają jakiekolwiek wnioski dla
stosowania art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o funduszu świadczeń socjalnych.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że nie ma przekonujących
argumentów przeciwko zastosowaniu art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy do zakładowego
obiektu socjalnego (w rozpoznawanej sprawie – do Ośrodka Wypoczynkowe),
nawet jeśli obiekt socjalny został wniesiony (jako część przedsiębiorstwa w ujęciu
przedmiotowym, w rozumieniu art. 551
k.c.) do spółki jako wkład niepieniężny
(aport).
3. W skardze kasacyjnej podnosi się, że w związku z zawarciem kolejnych
umów dzierżawy Ośrodka Wypoczynkowego oraz w wyniku zmiany (wejścia w
życie nowego) Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych doszło
do zmiany przeznaczenia Ośrodka jeszcze przed jego sprzedażą. Skarżąca
twierdzi, że z chwilą oddania tej nieruchomości w dzierżawę doszło do zmiany jej
przeznaczenia, a strona pozwana zaprzestała prowadzenia w Ośrodku – jeszcze
przed jego sprzedażą – działalności socjalnej. Nie sposób bowiem przyjąć, że OW
Ł. był środkiem trwałym służącym do prowadzenia działalności socjalnej w
pozwanej Spółce, jedynie na podstawie tego, że pracownicy Spółki mogli spędzać
w nim urlop i dostać dofinansowanie do poniesionych w związku z tym kosztów.
Zdaniem skarżącej, doszło do formalnej zmiany przeznaczenia OW Ł. ze środka
trwałego służącego prowadzeniu przez stronę pozwaną działalności socjalnej na
środek trwały nieposiadający takiego przymiotu jeszcze przed jego sprzedażą w
2005 r. W połowie 2004 r. uległ zmianie regulamin określający zasady
gospodarowania środkami ZFŚS. Nowy Regulamin Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych, wprowadzony 8 czerwca 2004 r., przewidywał, że
działalność socjalna strony pozwanej w zakresie finansowania czy
współfinansowania wypoczynku pracowników ma być prowadzona wyłącznie w
formie dopłat do wypoczynku krajowego oraz innych świadczeń o charakterze
28
finansowym (pieniężnym) na określone cele, a nie w formie udostępniania
pracownikom miejsc w ośrodkach wczasowych. Zdaniem skarżącej, ograniczenie
działalności socjalnej pracodawcy jedynie do dofinansowania wczasów
pracowniczych wyłącza możliwość uznania, że należący do pracodawcy środek
trwały, z którego pracownicy nie korzystają w zakresie wypoczynku i rekreacji,
nadal służy prowadzeniu działalności socjalnej w zakresie zapewnienia
pracownikom możliwości wypoczynku.
Nie można podzielić powyższej argumentacji, przedstawionej przez stronę
pozwaną. W wyroku z 4 września 2007 r., I PK 96/07 (OSNP 2008 nr 19-20, poz.
287) Sąd Najwyższy przyjął, że wydzierżawienie zakładowego obiektu socjalnego
nie przekreśla jego charakteru jako "środka trwałego służącego działalności
socjalnej". Również niepełne wykorzystanie przez pracowników ośrodka wczasowo-
wypoczynkowego wydzierżawionego przez pracodawcę innej osobie nie oznacza,
że traci on charakter środka trwałego służącego działalności socjalnej w rozumieniu
art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o funduszu świadczeń socjalnych. Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela ten pogląd.
Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych nie definiuje pojęcia „środków trwałych służących działalności socjalnej”
pracodawcy. W jego zakresie można wyodrębnić dwa człony. Pierwszy, to środki
trwałe, którym ustawodawca nie nadał szczególnego znaczenia, co oznacza, że
należy je rozumieć w znaczeniu używanym powszechnie jako służące działalności
gospodarczej i usługowej nieruchomości, maszyny, urządzenia itp. W pojęciu tym
mieszczą się zatem „zakładowe obiekty socjalne", pod czym ustawa rozumie (art. 2
pkt 4) między innymi ośrodki wczasowe i kolonijne oraz domy wypoczynkowe.
Człon drugi tego pojęcia został zdefiniowany w art. 2 pkt 1 ustawy. Zgodnie z tym
przepisem działalność socjalna oznacza usługi świadczone przez pracodawców na
rzecz różnych form krajowego wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej,
sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a
także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe.
Wydzierżawienie Ośrodka Wczasowego – najpierw umową z 18 maja 2001
r., zawartą na czas określony do 31 grudnia 2005 r., wspólnikom spółki cywilnej T.
Service Poland z przeznaczeniem na cele rekreacyjne, a następnie umową z 1
29
grudnia 2004 r. D. B. – nie oznaczało zmiany przeznaczenia środka trwałego
służącego działalności socjalnej na środek trwały takiej działalności niesłużący,
skoro został zachowany charakter tego Ośrodka jako prowadzącego nadal
działalność wczasowo-wypoczynkową, rekreacyjną. Brak zagwarantowania w
umowie dzierżawy zawartej z D. B. pewnej liczby miejsc dla pracowników strony
pozwanej mógł wynikać z faktu zawarcia tej umowy w okresie zimowym, na parę
miesięcy przed przewidzianą w umowie dzierżawy jego sprzedażą. Sam fakt
wydzierżawienia zakładowego obiektu socjalnego nie mógł przekreślić jego
charakteru jako środka trwałego służącego działalności socjalnej zakładu pracy.
Ustawa o funduszu świadczeń socjalnych nie wiąże żadnych skutków z zakresem i
stopniem intensywności wykorzystania obiektu przez pracowników pracodawcy,
który zawarł umowę dzierżawy dotyczącą zakładowego obiektu socjalnego, w
szczególności niepełne, czy niewielkie wykorzystanie obiektu przez pracowników
nie przekreśla jego charakteru jako obiektu socjalnego w sytuacji, gdy nadal pełni
on funkcję rekreacyjną, wypoczynkową, wczasową. Zmiana przeznaczenia miałaby
miejsce wtedy, gdyby ośrodek wczasowy został wydzierżawiony na cele
prowadzenia przez dzierżawcę działalności produkcyjnej, handlowej albo
usługowej, jednak innej niż świadczenie usług turystycznych w postaci prowadzenia
ośrodka wczasowo-wypoczynkowego.
Decydujące dla rozstrzygnięcia sprawy było zachowanie charakteru
(przeznaczenia) Ośrodka Wczasowego. Także po zawarciu kolejnych umów
dzierżawy, a nawet po zawarciu umowy sprzedaży, był to nadal ośrodek wczasowy,
o przeznaczeniu rekreacyjno-wypoczynkowym. Nie przekształcono funkcji tego
Ośrodka na działalność produkcyjną, handlową, usługową, organizacyjną,
administracyjną itd. Do chwili sprzedaży Ośrodek był obiektem służącym celom
rekreacyjno-wypoczynkowym, a nawet po sprzedaży dalej służył tym celom,
ponieważ co najmniej bezpośrednio po przejęciu w posiadanie tego obiektu jego
dzierżawcy, posiadacze, a następnie właściciele – D. i M. B. nadal prowadzili w
nim działalność szkoleniowo-wypoczynkową, nawet po remoncie był to nadal
ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy
Nie stanowiła również zmiany przeznaczenia Ośrodka Wczasowego zmiana
treści Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, wiązana przez
30
skarżącą z wprowadzeniem od 8 czerwca 2004 r. nowych zasad organizowania i
finansowania wypoczynku pracowników pozwanej Spółki. Należy zgodzić się z
zarzutami skargi kasacyjnej, że Sądy obydwu instancji nie rozważyły ewentualnego
wpływu zmiany treści Regulaminu ZFŚS na utratę przez Ośrodek Wczasowy
charakteru zakładowego obiektu socjalnego. Pominięcie w zaskarżonym wyroku
rozważań na temat treści Regulaminu ZFŚS z 8 czerwca 2004 r. jest niewątpliwą
usterką konstrukcyjną uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego, który powinien był
odnieść się do wszystkich zarzutów apelacji, w tym do podnoszonej w apelacji
kwestii zmiany Regulaminu ZFŚS. Uchybienie to (natury procesowej – stanowiące
naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c.) nie
miało jednak wpływu na wynik sprawy. Zmiana Regulaminu ZFŚS – a raczej
wprowadzenie od 8 czerwca 2004 r. nowego Regulaminu, przewidującego nowe
zasady organizowania i finansowania wypoczynku pracowników pozwanej Spółki –
nie mogła wpłynąć na przeznaczenie tego środka trwałego, chociaż wprowadzała
zmianę w zakresie sposobu organizowania wypoczynku pracowników.
Ograniczenie działalności socjalnej pracodawcy jedynie do finansowania wczasów
pracowniczych nie wyłączało możliwości uznania, że należący do pracodawcy
środek trwały, z którego pracownicy nie korzystali w pełnym zakresie wypoczynku i
rekreacji, nadal służy prowadzeniu działalności socjalnej w zakresie zapewnienia
pracownikom możliwości wypoczynku, skoro nie doszło do trwałej zmiany
przeznaczenia Ośrodka np. na cele produkcyjne, handlowe, organizacyjne, itd.
4. Uzasadnione są niektóre zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia
przepisów postępowania, jednak uchybienia Sądu Apelacyjnego nie miały wpływu
na wynik sprawy.
Słusznie strona skarżąca zarzuca Sądowi Apelacyjnemu błędną wykładnię
art. 235 § 1 i art. 236 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., co polegało na przyjęciu
w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego, że Sąd Okręgowy prawidłowo
przeprowadził postępowanie dowodowe, ponieważ oparł się na dowodach z
dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, które znane były obu stronom, a
ponadto przepisy te normują prowadzenie postępowania dowodowego w
przypadku, gdy nie może być ono przeprowadzone przed sądem orzekającym, co
nie miało miejsca w rozpoznawanej sprawie.
31
Przede wszystkim z art. 235 § 1 i art. 236 k.p.c. wynika w sposób niebudzący
wątpliwości, że sąd orzekający w sprawie powinien wydać postanowienie
dowodowe dopuszczające dowód wskazany przez stronę lub dowód
przeprowadzany z urzędu. W postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu sąd
powinien oznaczyć fakty podlegające stwierdzeniu oraz środek dowodowy. Wbrew
stanowisku Sądu Apelacyjnego nie są to przepisy normujące wyłącznie
przeprowadzenie postępowania dowodowego przez sąd wezwany lub sędziego
wyznaczonego. Sąd to ogólne przepisy o prowadzeniu postępowania dowodowego
także przez sąd orzekający.
Rację ma strona skarżąca, że Sąd Apelacyjny oparł się na faktach
ustalonych przez Sąd Okręgowy, chociaż Sąd Okręgowy poczynił ustalenia
faktyczne, będące podstawą wydanego orzeczenia, w oparciu o środki dowodowe
(dokumenty) niedopuszczone formalnie jako dowód w sprawie. Ma rację strona
pozwana, że doszło w ten sposób do naruszenia art. 235 § 1 i art. 236 k.p.c. przez
Sąd Okręgowy w związku z niewydaniem przez ten Sąd postanowień dowodowych
o dopuszczeniu dowodu z dokumentów załączonych do akt sprawy oraz przez Sąd
Apelacyjny, który nie naprawił błędu Sądu Okręgowego i również nie wydał
postanowienia o dopuszczeniu dowodu z tych dokumentów, a oczywisty błąd Sądu
Okręgowego zbagatelizował. Skarżąca twierdzi, że brak było podstaw do oparcia
się Sądu Apelacyjnego na ustaleniach faktycznych poczynionych przez Sąd
Okręgowy, a Sąd drugiej instancji powinien był w omawianym zakresie
przeprowadzić własne postępowanie dowodowe i dać wyraz zajętemu przez siebie
stanowisku co do wniosków dowodowych stron o przeprowadzenie dowodów z
dokumentów (dopuścić albo oddalić wnioski dowodowe o przeprowadzenie
dowodów z dokumentów).
W ocenie Sądu Najwyższego opisane powyżej błędy w sposobie
przeprowadzenia postępowania dowodowego (niewydanie koniecznych
postanowień o przeprowadzeniu dowodu, jak tego wymaga art. 236 k.p.c.), chociaż
poważne, nie miały jednak wpływu na wynik sprawy. W analizowanej sytuacji
procesowej należało przyjąć, że Sąd Okręgowy w istocie przeprowadził dowody z
dokumentów (chociaż w wadliwy sposób), opisał te dowody w uzasadnieniu
swojego wyroku, odnosząc się do nich i oceniając ich moc dowodową, a następnie
32
dokonał na ich podstawie ustaleń faktycznych, które nie zostały skutecznie
zakwestionowane w apelacji. Strona skarżąca nie twierdzi, że któryś z tych
dokumentów był nieprawdziwy (sfałszowany), albo nie miał mocy dowodowej z
innych przyczyn. Oznacza to, że błąd polegał na niewydaniu formalnych
postanowień dowodowych, chociaż dowody zostały przeprowadzone, poddane
ocenie co do wiarygodności i na ich podstawie dokonano ustaleń faktycznych.
Pozostałe zarzuty procesowe, dotyczące naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nierozważenie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu naruszenia
przez Sąd Okręgowy art. 7 ust. 1 pkt 7 w związku z art. 2 pkt 1 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych oraz nieprzedstawienie w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stanowiska Sądu Apelacyjnego co do
podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia
dochodzonego w toku niniejszej sprawy, nie są doniosłe, ponieważ Sąd Apelacyjny
prawidłowo zastosował prawo materialne, chociaż nie uzasadnił swojego
stanowiska w wystarczająco wyczerpujący sposób.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.