Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 238/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Krystyny W., Aliny W., Justyny W., Zofii G., Magdaleny G.,
Tomasza W. i Małgorzaty S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Infrastruktury
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 lipca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 czerwca 2006 r. oddalił powództwo
powodów skierowane przeciwko Skarbowi Państwa o zasądzenie odszkodowania
obejmującego wartość dziesięciu lokali mieszkalnych, położonych w W. przy ul. M.
52, oraz utracone korzyści związane z utratą czynszu najmu w okresie od 17
października 1997 r. do 31 marca 2004 r. Oddalając to powództwo, Sąd Okręgowy
uwzględnił zarzut przedawnienia podniesiony przez stronę pozwaną. Sąd
Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powodów powyższy wyrok uchylił w części
dotyczącej żądania naprawienia szkody obejmującej wartość lokali i w tym zakresie
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W. W jego
ocenie podniesienie zarzutu przedawnienia stanowiło nadużycie prawa.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 29
października 2009 r. uwzględnił powództwo do kwot, do których powodowie
rozszerzyli żądanie pozwu, łącznie do kwoty 4303613 zł. Sąd ten ustalił, że
poprzednicy prawni powodów byli współwłaścicielami nieruchomości położonej
w W. przy ul. M. 52. Prezydium Rady Narodowej orzeczeniem z dnia 23 marca
1953 r. odmówiło im przyznania prawa własności czasowej do gruntu. W latach
1997-2004 Skarb Państwa sprzedał dziesięć lokali znajdujących się budynku przy
ul. M. 52 ich najemcom. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Wsi w decyzji z
dnia 17 marca 1999 r. stwierdził, że decyzja z dnia 23 marca 1953 r., w części
dotyczącej sprzedanych lokali, została wydana z naruszeniem prawa, a w
pozostałej części jest nieważna. W marcu 2003 r. powodowie wystąpili do Prezesa
Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Wsi o przyznanie odszkodowania za sprzedane
lokale mieszkalne. Odmówił on przyznania odszkodowania, wskazując na
uchybienie terminowi określonemu w art. 160 § 6 k.p.a.
Sąd Okręgowy uznał roszczenie powodów za uzasadnione na gruncie art.
160 k.p.c. Wskazując na związanie stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, przyjął, że
zarzut przedawnienia podniesiony przez stronę pozwaną nie zasługiwał na
uwzględnienie także w odniesieniu do rozszerzonego powództwa.
3
Apelacja strony pozwanej została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 9 lipca 2010 r. Podzielił on ustalenia faktyczne i ocenę prawną, której dokonał
Sąd pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego. Zarzucono w niej naruszenie art. 5 k.c. w zw. z art. 160 § 6
k.p.a., art. 481 § 1 k.c., art. 455 k.c. i art. 263 § 2 k.c. w wyniku ich niewłaściwego
zastosowania. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie
powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 5 k.c. był uzasadniony. W myśl tego przepisu,
z ochrony nie korzystają prawa, których realizacja godzi w zasady współżycia
społecznego i z tego względu stanowi nadużycie prawa. W judykaturze dominuje
wyraźnie pogląd, że uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa
i uwzględnienie przez sąd przedawnionego roszczenia możliwe jest jedynie
wyjątkowo, gdy indywidualna ocena okoliczności w rozstrzyganej sprawie
wskazuje, iż opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia jest
spowodowane szczególnymi przesłankami uzasadniającymi to opóźnienie i nie jest
ono nadmierne. W przypadku roszczeń odszkodowawczych istotny może być także
rodzaj uszczerbku, którego doznał powód. Sąd Apelacyjny rozpoznając zarzut
naruszenia art. 5 k.c. zawarty w apelacji strony pozwanej, stwierdził, że jest z mocy
art. 386 § 6 k.p.c. związany oceną prawną wyrażoną uprzednio w uzasadnieniu
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 marca 2007 r., w którym przyjęto, że
podniesienie przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie
prawa. Sąd Apelacyjny przyjął wówczas, że za taką oceną przemawia niejasny tok
postępowania administracyjnego, w którym powodowie usiłowali uzyskać ochronę
dla swoich praw oraz niepouczenie ich w postępowaniu administracyjnym o trybie
dochodzenia odszkodowania. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku nie powołał innych argumentów, które uzasadniały nieuwzględnienie
zarzutu naruszenia art. 5 k.c. zawartego w apelacji strony pozwanej. Argumenty
4
wyżej przytoczone nie pozwalają zaś uznać za trafne stanowiska wyrażonego
w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 marca 2007 r. Treść decyzji Prezesa Urzędu
Mieszkalnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 marca 1999 r. i jego uzasadnienie
wskazują jednoznacznie, że odnośnie do 10-ciu lokali sprzedanych ich najemcom
w latach 1997-2004 nie było możliwe stwierdzenie nieważności orzeczenia
Prezydium Rady Narodowej z dnia 23 marca 1953 r., z uwagi na nieodwracalność
skutków prawnych związanych ze sprzedażą tych lokali. Po wydaniu tej decyzji
było zatem jasne, że powodowie mogą dochodzić wyłącznie odszkodowania za
pozbawienie ich własności tych lokali. Nieuzasadnione było również stwierdzenie,
że organ administracyjny naruszył art. 9 k.p.a. przez niepoinformowanie powodów
o możliwości zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego. Przepis ten nakłada na
organy administracji publicznej obowiązek należytego i wyczerpującego
informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć
wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania
administracyjnego. Należy przyjąć, że pouczenie stron dotyczy zatem okoliczności
związanych z toczącym się postępowaniem, w tym przysługujących stronom
środków odwoławczych (zob. także art. 107 § 1 k.p.a.). Z art. 9 k.p.a. nie wynika
natomiast obowiązek pouczania stron postępowania administracyjnego
o możliwości dochodzenia odszkodowania za szkody spowodowane wydaniem
wadliwych decyzji administracyjnych w innym postępowaniu administracyjnym.
Okoliczności, do których odwołał się Sąd Apelacyjny, nie uzasadniały zatem oceny,
że miały one charakter wyjątkowy i usprawiedliwiały dochodzenie przez powodów
odszkodowania po upływie terminu przedawnienia ich roszczeń.
Usprawiedliwiony był również zarzut dotyczący wadliwego zasądzenia przez
Sąd Okręgowy odsetek ustawowych. Zostały one nieprawidłowo zasądzone od
daty poprzedzającej wydanie wyroku zasądzającego odszkodowanie. Zarzut
naruszenia art. 481 § 1 k.c. i art. 455 k.c. nie miał jednak istotnego znaczenia dla
sposobu rozstrzygnięcia skargi kasacyjnej, wobec jej uzasadnionej podstawy
związanej z zarzutem naruszenia art. 5 k.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu
i zaskarżony nią wyrok został uchylony na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
5