Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 grudnia 2011 r.
I UZP 4/11
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 grudnia 2011 r.
sprawy z odwołania Stanisława G. przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w K. o ustalenie stopnia niepełnosprawności, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie z dnia 7 lipca 2011 r. […]
„Czy dopuszczalne jest wydanie przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania
o Niepełnosprawności w oparciu o przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z
2010 r., nr 214, poz. 1407 z późn. zm.) oraz przepis § 15 Rozporządzenia Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 lipca 2003 roku w sprawie orzekania
o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2003 r., nr 139, poz.
1328 z późn. zm.) wobec osoby niepełnosprawnej posiadającej już jedno prawomoc-
ne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności orzeczonej na trwałe, kolejnego orze-
czenia uwzględniającego schorzenia o innym symbolu przyczyny niepełnosprawności
i innym stopniu niepełnosprawności, niż to, które było objęte pierwszym orzecze-
niem?”
p o d j ą ł uchwałę:
W orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności można wymienić wiele
symboli przyczyn niepełnosprawności uzasadniających zakwalifikowanie do
różnych stopni niepełnosprawności, jeżeli taka potrzeba wynika ze wskazań
ułatwiających funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej (art. 6b ust. 3 ustawy z
dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu
osób niepełnosprawnych, Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm. w związku z § 5 ust. 1
pkt 2, § 13 ust. 2 pkt 13 oraz § 15 i 32 ust. 3 i 4 rozporządzenia Ministra Gospo-
2
darki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o
niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, Dz.U. Nr 139, poz. 1328 z
zm.).
U z a s a d n i e n i e
Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w T. stwier-
dził w orzeczeniu z dnia 1 lutego 2006 r., że Stanisław G. jest osobą niepełno-
sprawną w stopniu znacznym z powodu schorzeń narządu wzroku, oznaczonych
symbolem „04-O", i że ta niepełnosprawność ma charakter trwały.
W dniu 25 marca 2010 r. Stanisław G. wystąpił o wydanie nowego orze-
czenia o ustaleniu stopnia niepełnosprawności, wskazując dodatkowo na scho-
rzenia słuchu oraz zaburzenia głosu i mowy oznaczone symbolem „03-L". Po-
wiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności stwierdził w dniu 17
czerwca 2010 r., że schorzenia z tego zakresu powodują trwałą niepełnospraw-
ność w stopniu lekkim i nie wpływają na zaburzenie funkcji organizmu wniosko-
dawcy w stopniu porównywalnym do schorzeń już ujętych w orzeczeniu, w
związku z czym - powołując jako podstawę prawną § 32 ust. 4 rozporządzenia
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie
orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. Nr 139, poz.
1328 ze zm., dalej: rozporządzenie) - odmówił wydania orzeczenia.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie, zmie-
niając zaskarżone orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do spraw Orzekania o
Niepełnosprawności w K., utrzymujące orzeczenie zespołu niższej instancji w
mocy, wyrokiem z dnia 11 marca 2010 r. zaliczył Stanisława G. do lekkiego stop-
nia niepełnosprawności z tytułu wady narządu słuchu „03-L" na stałe. Stwierdził,
że wydanie takiego orzeczenia jest uzasadnione, mimo orzeczonej niepełno-
sprawności w stopniu znacznym z tytułu schorzeń narządu wzroku, oznaczonych
symbolem „04-L", na stałe. Jest także dopuszczalne, gdyż „żaden przepis ustawy
z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 ze
zm., dalej: ustawa) i rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-
łecznej z dnia 15 lipca 2003 r. nie zabrania, aby zainteresowany legitymował się
3
dwoma orzeczeniami zaliczającymi go do różnych stopni niepełnosprawności z
powodu poszczególnych schorzeń”.
Przy rozpoznawaniu apelacji Wojewódzkiego Zespołu do spraw Orzekania o
Niepełnosprawności w K., zawierającej zarzut naruszenia § 13 ust. 2 pkt 9 oraz § 32
ust. 4 w związku z ust. 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-
łecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu
niepełnosprawności, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tar-
nowie uznał, że istnieje budzące poważne wątpliwości zagadnienie dopuszczalności
wydania przez Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności kolej-
nego orzeczenia w zakresie już wcześniej orzeczonego stopnia niepełnosprawności,
uwzględniającego schorzenie o innym symbolu przyczyny niepełnosprawności i in-
nym stopniu niepełnosprawności niż to, które było objęte pierwszym orzeczeniem, i
zagadnienie to przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Orzeczenie o zaliczeniu do stopnia niepełnosprawności definiuje określoną
osobę jako niepełnosprawnego. Poza tą formalną, nie ma innej definicji niepełno-
sprawnego, gdyż nie obowiązuje już przepis o treści odpowiadającej pierwotnemu
brzmieniu art. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo-
łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776), okre-
ślający niepełnosprawnych jako osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umy-
słowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról
społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej. W
obecnym brzmieniu ustawy, osobami niepełnosprawnymi są osoby, których niepeł-
nosprawność została potwierdzona orzeczeniem o zakwalifikowaniu przez organy
orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (art. 1 ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepeł-
nosprawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 ze zm.). Organami
tymi są zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, które - działając na pod-
stawie prawa - mogą wydawać orzeczenia tylko takiej treści, jaka została przewi-
dziana w obowiązujących je przepisach. W tym wypadku są to art. 6b ustawy o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej w związku z wydanym na podstawie upoważnienia z
art. 6c ust. 9 rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia
4
15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnospraw-
ności.
Nie budzi wątpliwości, że orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełno-
sprawności jest decyzją administracyjną (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 1999 r., OPS
12/99, ONSA 2000 nr 2, poz. 47; postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjne-
go z dnia 7 lutego 2001 r., I SA 2585/00, z glosą M. Stahl, OSP 2002 nr 1, poz. 11 i
uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 grud-
nia 2002 r., OPS 11/02, ONSA 2003 nr 3, poz. 86), więc orzeczeniem swym zespół
orzekający w zakresie określenia niepełnosprawności jest związany (art. 110 k.p.a).
Należy podkreślić, że zasada zaliczania osoby niepełnosprawnej do jednego tylko z
trzech stopni niepełnosprawności (art. 1 pkt 1 ustawy) wyłącza jednoczesne istnienie
w porządku prawnym orzeczeń ustalających niepełnosprawność tej samej osoby w
różnym stopniu. Orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności ma
co do określenia stopnia niepełnosprawności moc wiążącą i decydujące znaczenie
przy stosowaniu przepisów ustawy o rehabilitacji osób niepełnosprawnych; wydanie
kolejnego orzeczenia, które ma dotyczyć ustalenia stopnia niepełnosprawności, już
poprzednio ustalonego innym orzeczeniem ostatecznym, nie jest możliwe bez
zmiany stopnia niepełnosprawności (art. 156 ust. 1 pkt 3 k.p.a). Dwoistość w tej mie-
rze - pomijając jej wadliwość konstrukcyjną - byłaby nie do pogodzenia choćby z
warunkami uzyskania statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej
(art. 28 ustawy) oraz z wypełnieniem obowiązków wobec pracowników niepełno-
sprawnych, np. wyliczenia czasu pracy (art. 15 ustawy), zwolnień od pracy z zacho-
waniem prawa do wynagrodzenia (art. 20 ustawy).
Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że zakwalifikowanie do jednego ze
stopni niepełnosprawności wyłącza wydanie w stosunku do tej samej osoby w tym
samym stanie faktycznym kolejnego orzeczenia o zaliczeniu do innego stopnia nie-
pełnosprawności. Wydanie orzeczenia, które dotyczy ustalenia stopnia niepełno-
sprawności, już poprzednio ustalonego innym orzeczeniem ostatecznym, nie jest
możliwe dopóty, dopóki nie nastąpi jego uchylenie lub zmiana w toku instancji,
stwierdzenie nieważności lub wznowienie postępowania (art. 156 ust. 1 pkt 3 k.p.a).
Stwierdzenie to prowadzi do negatywnej odpowiedzi na przedstawione przez Sąd
Okręgowy pytanie, ze skutkiem utrzymania decyzji o odmowie wydania orzeczenia
przez Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności, odpowiedź taka
5
spowodowałaby pominięcie zasługującego na uwzględnienie celu regulacji prawnych
dotyczących osób niepełnosprawnych (por. art. 69 Konstytucji, Standardowe Zasady
Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, przyjęte podczas 48 sesji Zgroma-
dzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych jako Rezolucja 48/96 oraz Deklarację
Praw Osób Niepełnosprawnych z 9 grudnia 1975 r. lub Kartę Osób Niepełnospraw-
nych - uchwałę Sejmu RP z 1 sierpnia 1997 r., Dz.U. Nr 50, poz. 475).
Należy pamiętać, że przedstawione zagadnienie powstało dlatego, że zakwali-
fikowanie zainteresowanego do jednego ze stopni niepełnosprawności nie wypełniło
w całości obrazu zaburzenia funkcji jego organizmu oraz ograniczeń w wykonywaniu
czynności życiowych i aktywności społecznej, w związku zastrzeżeniem uczynionym
w § 32 ust. 4 rozporządzenia, iż orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol
przyczyny niepełnosprawności, lecz nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w
porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Orzeczenie ze-
społu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności pełni wiele funkcji prawnych
i społecznych. Orzeczenie, o którym mowa obejmuje jako całość orzeczenie o nie-
pełnosprawności per se (art. 3 ust 1 ustawy), a jednocześnie stanowi podstawę do
przyznania ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów (art. 3 ust. 2 ustawy).
Ma mieć więc treść określoną w art. 6b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej,
która - poza ustaleniem stopnia niepełnosprawności - powinna zawierać wskazania
dotyczące między innymi odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia, uczestnictwa w
terapii zajęciowej, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki po-
mocnicze oraz pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie danej osoby, a także
korzystania z systemu środowiskowego wsparcia, konieczności stałej lub długotrwa-
łej opieki lub pomocy innej osoby itp.
W granicach przedmiotu sprawy, w której przedstawiono rozstrzygane zagad-
nienie, kolejny wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności został
założony właśnie w celu uzyskania potwierdzenia uprawnienia do aparatu słuchowe-
go i związanej z jego zakupem ulgi podatkowej (art. 26 ust. 7a pkt 3 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.). To uprawnienie przysługuje osobie niepełnosprawnej
nie tylko ze względu na orzeczony stopień niepełnosprawności, lecz przede wszyst-
kim ze względu na wskazania, które poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia
niepełnosprawności - zgodnie z art. 6b ust. 3 ustawy i § 13 ust. 2 pkt 13 rozporzą-
dzenia - powinny być zawarte w każdym orzeczeniu powiatowego zespołu. Wskaza-
6
nia te nie przynależą do poszczególnych standardów w zakresie kwalifikowania do
stopnia niepełnosprawności; są od tych stopni niezależne i pozostają poza przed-
miotem orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, dlatego w każdym czasie mogą
być ponawiane w orzeczeniu zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Podstawę do przyznania ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów stano-
wią ustalenia niedotyczące stopnia niepełnosprawności, wyrażone przez symbole
schorzeń.
W tym stanie rzeczy konieczne jest rozważenie znaczenia umieszczenia sym-
boli schorzeń w orzeczeniu zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz
możliwości zmiany orzeczenia w tym zakresie, gdy z art. 1 ustawy o rehabilitacji wy-
nika, że przedmiotem rozstrzygnięcia (orzekania) w sprawie o ustalenie stopnia nie-
pełnosprawności jest ustalenie, czy dana osoba jest niepełnosprawna w stopniu
znacznym, umiarkowanym lub lekkim (okresowo lub na stałe), bez wymagania wska-
zania przyczyny niepełnosprawności. Zgodnie z hierarchią źródeł prawa, regulacja
zawarta w akcie wykonawczym, wskazująca na symbole schorzeń, nie modyfikuje
tak określonego przedmiotu orzekania i w konsekwencji o stopniu niepełnosprawno-
ści decydują kryteria określone w art. 4 ustawy, natomiast symbole oznaczane są
poza standardami kwalifikowania do stopnia niepełnosprawności (por. art. 6c ust. 9
ustawy w związku z § 29-31 rozporządzenia). Stopień niepełnosprawności wyzna-
czany jest przez standardy w zakresie kwalifikowania do stopnia niepełnosprawności,
natomiast symbole przyczyny niepełnosprawności zawarte w orzeczeniu o niepełno-
sprawności mają - zgodnie z określeniem § 32 ust. 3 rozporządzenia - odzwierciedlać
rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która niezależnie od źródła jej powstania po-
woduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności
życiowych i aktywności społecznej osoby zainteresowanej. Oczywiste jest, że sym-
bole schorzeń, o których mowa w § 32 ust. 4 rozporządzenia, mają dotyczyć takich
schorzeń, które „w porównywalnym stopniu” do innych schorzeń wymienionych w
orzeczeniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu, a nie przez porównanie do
stopnia niepełnosprawności objętego poprzednim orzeczeniem. Należy zatem przy-
jąć, że wskazanie symbolu schorzenia (grupy schorzeń) nie jest objęte trwałością
decyzji administracyjnej. Potrzeba uzyskania zmiany wskazań mających ułatwić
funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej nie wymaga wzruszenia orzeczenia o nie-
pełnosprawności na potrzeby ustawy o rehabilitacji. Wniosek złożony w związku ze
zmianą stanu zdrowia, uzasadniającą tylko nowe wskazania wynikające z innych niż
7
uwzględnione w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności przyczyn niepełnospraw-
ności i uwzględnienie schorzeń o innym symbolu, nie uzasadnia odmowy wydania
orzeczenia na podstawie § 15 ust. 3 rozporządzenia. We wniosku przewidzianym w §
15 rozporządzenia zainteresowany może powoływać się na zmianę stanu zdrowia
niemającą wpływu na orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, a uwzględniając ten
wniosek, można wymienić więcej niż jeden symbol przyczyn niepełnosprawności,
które w porównywalnym stopniu powodują zaburzenia funkcji organizmu oraz ograni-
czenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby zaintere-
sowanej, choćby mieściły się w różnych standardach w zakresie kwalifikowania do
stopnia niepełnosprawności (§ 29-31 rozporządzenia). Trzeba podkreślić, że taki
wniosek obejmuje uprawnienia wynikające ze statusu niepełnosprawnego (art. 3 ust.
2 ustawy), a nie z zaliczenia do stopnia niepełnosprawności. Wymagane w § 13 ust.
2 pkt 9 rozporządzenia określenie w orzeczeniu symbolu przyczyny niepełnospraw-
ności ma dać możliwość wyczerpującego i pełnego opisania stanu niepełnosprawno-
ści, bez pomijania jakichkolwiek schorzeń, które w ogólnym obrazie powodują zabu-
rzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i
aktywności społecznej, zwłaszcza gdy ograniczenia są głębsze, niż wynika to z zali-
czenia do stopnia niepełnosprawności, a mają znaczenie dla uprawnień wynikają-
cych z innych ustaw.
Rozważenie istnienia uzasadnionej społecznie konieczności ochrony interesu
osób cierpiących z powodu wielu schorzeń, mieszczących się w różnych grupach
ujętych symbolami przyczyn niepełnosprawności, które stanowią grupę słabszą, wy-
magającą nie mniejszych, lecz dodatkowych uprawnień, ułatwień i udogodnień w
celu funkcjonowania z równymi szansami, prowadzi w konkluzji do konieczności uzy-
skania przez takie osoby nowej oceny obejmującej ogół schorzeń . Uwzględniając
zaś, że orzeczenie o ustaleniu stopnia niepełnosprawności służy - poza ogólnym ce-
lem korzystania z uprawnień do rehabilitacji i zatrudnienia określonych szczegółowo
w ustawie - także celom szczególnym, to orzeczenie o stopniu niepełnosprawności
może być uzupełnione przez wymienienie symboli przyczyn niepełnosprawności uza-
sadniających zakwalifikowanie do różnych stopni niepełnosprawności, jeżeli taka po-
trzeba wynika ze wskazań ułatwiających funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej
(art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej w związku z § 5 ust. 1 pkt
2, § 13 ust. 2 pkt 13 oraz § 15 i 32 ust. 3 i 4 rozporządzenia). W tym zakresie wszyst-
kie przyczyny niepełnosprawności (schorzenia i ich symbole) należy traktować rów-
8
norzędnie i łącznie, bez względu na to, jaki stopień niepełnosprawności jest z nimi
związany.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie.
========================================