Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 stycznia 2012 r., III CSK 140/11
Postępowanie w sprawie o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego
może się toczyć tylko przeciwko wszystkim współużytkownikom wieczystym
(art. 72 § 2 k.p.c.).
Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Anna Kozłowska
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Miejskiej K. przeciwko "A.D.",
sp. z o.o. w K. o rozwiązanie umowy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w
Izbie Cywilnej w dniu 4 stycznia 2012 r. skargi kasacyjnej strony powodowej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 stycznia 2011 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 28 lipca 2010 r. rozwiązał umowę
użytkowania wieczystego działek 35/6 i 36/6, obręb 8 jednostki ewidencyjnej K.-P.,
objętych księgą wieczystą nr (...) z pozwanym użytkownikiem wieczystym "A.D.",
sp. z o.o. w K. oraz nakazał pozwanej spółce wydanie powódce Gminie Miejskiej K.
przedmiotowej nieruchomości w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku.
Z ustaleń wynika, że Skarb Państwa umową z dnia 28 grudnia 1983 r. oddał
Zofii S. w użytkowanie wieczyste opisaną nieruchomość gruntową o powierzchni
757 m2
. W umowie zamieszczone zostało postanowienie, że oddanie działki w
użytkowanie wieczyste nastąpiło celem wzniesienia domu gospodarczego oraz
stwierdzenie, że użytkownik wybudował już dom gospodarczy i zobowiązuje się
utrzymywać wzniesiony budynek w należytym stanie, a w razie zniszczenia lub
rozbiórki odbudować go w terminie ustalonym przez właściwy organ
administracyjny. Umową użytkowania wieczystego z dnia 17 maja 1988 r. Skarb
Państwa oddał Zofii S. w użytkowanie wieczyste ponadto nieruchomość gruntową
stanowiącą działkę nr 35/6 o powierzchni 24 m2
celem uzupełnienia wcześniej
nabytej w użytkowanie wieczyste działki. Z umów wynikało uprawnienie właściwego
organu administracji terenowej do rozwiązania umowy i odebrania działki m.in. w
razie użytkowania terenu wyraźnie niezgodnie z jego przeznaczeniem
Decyzją w sprawie przekazania mienia ogólnonarodowego Gminie z dnia 23
kwietnia 1993 r. Wojewoda K. stwierdził przejście nieruchomości gruntowej
obejmującej działki ewidencyjne nr 35/6 i 36/3 na rzecz Gminy Miejskiej K.
Zofia S. sprzedała nieruchomość pozwanej "A.D.", która po uzyskaniu
pozwoleń prawno-budowlanych wydanych przez Prezydenta Miasta K. m.in. na tej
działce wybudowała budynek wielomieszkaniowy. Począwszy od listopada 2009 r.
pozwana rozpoczęła zawieranie umów ustanowienia odrębnej własności lokali
mieszkalnych i ich sprzedaży, przy czym do dnia 30 czerwca 2010 r., tj. do dnia
zamknięcia rozprawy, wyodrębnionych i zbytych zostało jedenaście mieszkań wraz
z udziałem w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, na których
posadowiony został budynek mieszkalny.
Sąd pierwszej instancji uznał, że zachodzi przesłanka rozwiązania umowy
użytkowania wieczystego określona w art. 240 k.c., polegająca na korzystaniu z
gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w
umowie. Wybudowanie przez pozwaną budynku wielomieszkaniowego, podczas
gdy umowa o ustanowieniu użytkowania wieczystego stanowiła, że oddanie gruntu
następuje w celu wzniesienia budynku gospodarczego, musi być zakwalifikowane
jako korzystanie z nieruchomości w sposób sprzeczny z jej przeznaczeniem
wynikającym z umowy.
Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 28
stycznia 2011 r. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił. Ustalił, że w dniu 30
kwietnia 2010 r., po zbyciu lokali, pozwanej przysługiwał udział w użytkowaniu
wieczystym nieruchomości w wysokości 145008/179338 części. Przedmiotem
roszczenia strony powodowej jest rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego,
zatem po stronie pozwanej powinien występować użytkownik wieczysty, a w razie
wielości osób uprawnionych z tytułu użytkowania wieczystego, wszystkie osoby,
którym przysługuje udział w tym prawie. Po stronie pozwanej, tj.
współużytkowników wieczystych, zachodzi współuczestnictwo konieczne (art. 72 §
2 k.p.c.), gdyż rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego ma dotknąć
wszystkich, którym przedmiotowe prawo przysługuje. Za niedopuszczalne uznał
rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego w ułamkowej części w stosunku do
jednego ze współużytkowników wieczystych. Użytkowanie wieczyste nie może być
ustanowione na ułamkowej części prawa własności nieruchomości, ponieważ taki
sposób władania nie odpowiada ani pojęciu współwłasności, ani użytkowania
wieczystego. Prawo rzeczowe może obciążać jedynie całą rzecz. Brak
któregokolwiek ze współuczestników koniecznych stanowi brak legitymacji
procesowej łącznej. Skoro po stronie pozwanej nie zachodziła pełna legitymacja
procesowa, to stan taki musi skutkować oddaleniem powództwa. W postępowaniu
apelacyjnym nie są dopuszczalne przekształcenia podmiotowe (art. 391 § 1 zdanie
drugie k.p.c.), zatem nie mógł znaleźć zastosowania art. 195 k.p.c.
Skargę kasacyjną wniosła powódka, zarzucając naruszenie art. 240 k.c. przez
błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie ma podstaw do rozwiązania
umowy użytkowania wieczystego tylko z tym podmiotem, z którym została zawarta
umowa i należy pozywać wszystkie osoby, którym przysługuje udział w tym prawie,
oraz naruszenie art. 72 § 2 k.p.c. przez bezzasadne zastosowanie i błędne
przyjęcie, że w sprawie zachodzi współuczestnictwo konieczne, co skutkowało
oddaleniem powództwa i tym samym pozbawieniem Gminy jej praw właścicielskich.
Wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty
sprawy przez oddalenie apelacji, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Nie może być wątpliwości co do tego, że w sprawie o ukształtowanie stosunku
prawnego lub prawa, a taką jest sprawa o rozwiązanie umowy użytkowania
wieczystego, zachodzi tożsamość podstawy faktycznej i prawnej, gdyż wynika ona
ze spornego stosunku prawnego (art. 72 § 1 pkt 1 k.c.), łączna zaś legitymacja
procesowa wynika z samej istoty stosunku prawnego (art. 72 § 2 k.c.). Należy
podkreślić, że do przeniesienia użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio
przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 237 k.c.), a w wyniku
przeniesienia udziału w użytkowaniu wieczystym powstaje stan prawny podobny do
przeniesienia udziału we własności. Powództwo dotyczące współwłasności może
być wytoczone jedynie przeciwko wszystkim współwłaścicielom łącznie, zatem
także powództwo dotyczące współużytkowania wieczystego należy wytoczyć
przeciwko wszystkim współużytkownikom łącznie.
Nie można się zgodzić z zarzutem, że powództwo o rozwiązanie umowy
użytkowania wieczystego może być wytoczone tylko przeciwko osobie, z którą
umowa ustanowienia takiego prawa została zawarta. Skarżący jest zresztą
niekonsekwentna, przyjęcie bowiem tej tezy za prawdziwą prowadziłoby do
wniosku, że powództwo mogło być wniesione jedynie przeciwko Zofii S., gdyż
poprzednik prawny skarżącego z nią zawierał umowę. Wobec tego jednak, że
przeniosła ona swoje prawo na rzecz pozwanej spółki, a ta przeniosła udziały w tym
prawie na rzecz nabywców wyodrębnionych w nieruchomości budynkowej lokali,
nastąpił skutek prawny w postaci wielości podmiotów prawa użytkowania
wieczystego. Konsekwencją takiego stanu jest konieczność pozwania łącznie
wszystkich współużytkowników wieczystych. Sąd Apelacyjny nie naruszył zatem art.
72 § 2 k.c. (...)
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).