Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 296/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa INDESIT Company Polska -
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko Ewie S. i Leszkowi S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 18 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 grudnia 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz strony
powodowej kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa wnosiła o wydanie w postępowaniu nakazowym na
podstawie art. 485 § 2 k.p.c. nakazu zapłaty przez pozwanych na jej rzecz kwoty
119 767,72 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 grudnia 2009 r. i kosztami
procesu w oparciu o weksel własny a także na podstawie art. 485 § 1 pkt.3 wobec
uznania przez pozwanych długu na piśmie. W dniu 12 stycznia 2010 r. w sprawie
I Nc 153/09 został wydany nakaz zapłaty zgodny z żądaniem. Po rozpoznaniu
zarzutów pozwanych Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2010 r. utrzymał
w mocy powyższy nakaz zapłaty a zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2010
r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych od tego wyroku.
Sądy ustaliły między innymi, że strona powodowa rozpoczęła w 2006 r.
współpracę ze spółką z o.o. L., w której udziały po 50% posiadali pozwani. Spółka
ta wręczyła stronie powodowej weksel własny in blanco podpisany przez prezesa
pozwanego Leszka S. oraz przez pozwanych Leszka S. i Ewę S. jako poręczycieli.
W dniu 21 marca 2006 r. sporządzona została deklaracja wekslowa określająca
powoda jako remitenta a spółkę L. jako wystawcę, który upoważnił nieodwołalnie i
bezwarunkowo powoda do wypełnienia weksla w każdym czasie i skierowania go
do zapłaty bez protestu, w razie opóźnienia w zapłacie przez spółkę L. na rzecz
powoda należności za dostarczony sprzęt gospodarstwa domowego, sumą
wekslową równą kwocie aktualnego zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i
kosztami dochodzenia należności. Za przedmiotowy weksel osobiście poręczyli
pozwani.
Pozwani liczyli, że dodatkowym zabezpieczeniem transakcji będzie ich
ubezpieczenie, jednak w tym zakresie strony nie doszły do porozumienia.
Postanowieniem z dnia 17 lipca 2009 r. ogłoszono upadłość spółki L.
z możliwością zawarcia układu, pozostawiając upadłemu zarząd majątkiem.
W dniu 16 listopada 2009 r. pełnomocnik powoda zawiadomił spółkę L.
i pozwanych o wypełnieniu weksla oraz wezwał do jego wykupu. Stwierdził, że
wysokość zadłużenia wynosi 117 732,47 zł z tytułu faktur i 2 035,25 zł z tytułu
odsetek i podał daty wymagalności poszczególnych kwot oraz wskazał, że weksel
wypełniono na kwotę 119 767,72 zł stanowiącą sumę tych należności. Wskazał też
3
miejsce i datę przedstawienia weksla do zapłaty: 24 listopada 2009 r. określając ten
termin jako termin płatności weksla.
W dniu 24 listopada 2009 r. doszło do spotkania stron, w czasie którego
pozwany, działając także w imieniu pozwanej, uznał na piśmie dług z tytułu
poręczenia wekslowego na wskazaną kwotę i złożył propozycję sposobu jego
spłaty. W dniu 27 listopada 2009 r. powód wysłał do pozwanych ostateczne
przedsądowe wezwanie do zapłaty.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle art. 485 § 2 k.p.c. istniały podstawy do
wydania nakazu zapłaty w oparciu o wypełniony przez stronę powodową weksel
własny, który uznał za ważny nie uwzględniając zgłoszonego przez pozwanych
zarzutu formalnego nieważności weksla z powodu nie podania roku we wskazanej
na wekslu dacie jego wystawienia oznaczonej jako „16 listopada”. Sąd Okręgowy
stwierdził, że okoliczności sprawy, a w szczególności pisma wzywające do zapłaty
i wyznaczające termin do wykupu weksla oraz spotkanie w dniu 24 listopada
2009 r., jednoznacznie potwierdzają, że weksel został wypełniony przed datą
wskazaną, jako data płatności, to jest w dniu 16 listopada 2009 r.
Nie uwzględnił też pozostałych zarzutów pozwanych: braku protestu i nie
przedstawienie weksla do zapłaty, wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją
w zakresie daty wystawienia i klauzuli „bez protestu” oraz zarzutów ze stosunku
podstawowego (nie podjęcia próby wyegzekwowania należności od wystawcy
i braku ubezpieczenia).
Sąd Okręgowy stwierdził też, że strona powodowa była również uprawniona
do żądania wydania nakazu zapłaty w trybie postępowania nakazowego z uznania
– na podstawie art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c., bowiem w pozwie niezależnie od
wskazania weksla, jako podstawy dochodzenia należności w trybie nakazowym,
wskazała też na uznanie długu, jako na określoną w art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c.
odrębną podstawę żądania wydania nakazu zapłaty a pozwani w tym zakresie nie
zgłosili żadnych zarzutów ani dowodów.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację pozwanych, podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że weksel nie zawierający roku w dacie wystawienia jest ważny
jeżeli można tę sprawę łatwo wyjaśnić na podstawie okoliczności towarzyszących.
Stwierdził, że choć zgodnie z art. 101 pkt 6 w zw. z art. 102 pr. weksl. brak daty
4
wystawienia unieważnia weksel, to jednak, gdy data wystawienia nie zawiera
jedynie roku możliwe jest w drodze wykładni wyjaśnienie tej niedokładności, jeżeli
rok wystawienia nie budzi wątpliwości w świetle okoliczności towarzyszących.
Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie można bez żadnych
wątpliwości na podstawie okoliczności towarzyszących wyjaśnić, że rokiem
wystawienia (wypełnienia) weksla jest rok 2006, co wynika jednoznacznie z daty
zawiadomienia o wypełnieniu weksla oraz daty wezwania do jego wykupu a także
z daty pieczęci pocztowej stanowiącej dowód nadania pisma na poczcie.
Uznał także za nieuzasadnione pozostałe zarzuty apelacyjne odnoszące się
do zawarcia w wekslu klauzuli bez protestu, nie przedstawienia weksla pozwanym,
wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją, naruszenia art. 233 k.p.c. oraz zarzuty
dotyczące działania pozwanych w przekonaniu o istnieniu dodatkowego
zabezpieczenia długu wystawcy w postaci ubezpieczenia wierzytelności powoda
oraz powstania ich odpowiedzialności wekslowej dopiero w momencie, gdy nie
będzie możliwe wyegzekwowanie należności od wystawcy weksla. Co do dwóch
ostatnich zarzutów wskazał, że pozwani jako poręczyciele wekslowi nie mogą
bronić się tego rodzaju zarzutami, choć nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej
instancji, że w sprawie ma zastosowanie art. 17 pr. weksl. W konsekwencji za
nieuzasadniony uznał zarzut niedopuszczalności wydania w okolicznościach
sprawy na podstawie weksla nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach pozwani w ramach
pierwszej podstawy zarzucili błędną wykładnię art. 101 pkt 6 w zw. z art. 102
(analogicznie art. 1 pkt 7 w zw. z art. 2) pr. weksl. przez przyjęcie, że formalny brak
weksla w postaci nie podania roku w dacie jego wystawienia może być usunięty na
podstawie okoliczności towarzyszących, nie objętych treścią weksla;
niezastosowanie art. 101 pkt 5 w zw. z art. 102 (analogicznie art. 1 pkt 6 w zw.
z art. 2) pr. weksl. w wyniku błędnej wykładni art. 101 pkt 6 w zw. z art. 102
(analogicznie art. 1 pkt 7 w zw. z art. 2) pr. weksl. przez przyjęcie, że weksel nie
określający daty wystawienia, zawiera oznaczenie osoby remitenta;
niezastosowanie art. 32 zd. 2 w zw. z art. 103 (analogicznie art. 32) pr. weksl. na
skutek błędnej wykładni art. 101 pkt 6 w zw. z art. 102 (analogicznie art. 1 pkt 7)
5
pr. weksl. przez przyjęcie ważności zobowiązania poręczycieli wekslowych, mimo
braku daty wystawienia weksla.
W ramach drugiej podstawy zarzucili naruszenie art. 385 w zw. z art. 485 § 2
zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 486 § 1 k.p.c. oraz art. 386 § 4 k.p.c. przez oddalenie
uzasadnionej apelacji pozwanych na skutek błędnego uznania za bezzasadny
zarzutu niedopuszczalności wydania nakazu zapłaty na podstawie weksla nie
zawierającego daty wystawienia.
Pozwani zgłosili też zarzuty jedynie na wypadek uznania spornego weksla za
ważny:
- naruszenia prawa materialnego: art. 65 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie,
że zapis w deklaracji wekslowej upoważniał stronę powodową do wpisania
w wekslu klauzuli bez protestu; art. 44 w zw. z art. 38 pr. weksl., art. 53 w zw.
z art. 103 (analogicznie art. 44 w zw. z art. 38, art. 53) pr. wekls. przez ich
niezastosowanie na skutek błędnej wykładni art. 65 k.c., mimo podstaw do
przyjęcia, że weksel nie mógł być zaopatrzony w klauzulę bez protest i powód
winien był dokonać protestu; art. 38 w zw. z art. 42, art. 46 i art. 53 w zw. z art.
103 (analogicznie art. 38 w zw. z art. 42, art. 46 i art. 53) pr. weksl. przez
błędną wykładnię w wyniku przyjęcia, że samo umożliwienie obejrzenia weksla
dłużnikowi wekslowemu stanowi przedstawienie weksla do zapłaty;
- naruszenie przepisów postępowania: art. 386 § 4 k.p.c. przez jego nie
zastosowanie i nie uchylenie zaskarżonego wyroku oraz nie przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, mimo nie rozpoznania przez Sąd
pierwszej instancji istoty sprawy przez nie rozpoznanie zarzutów osobistych
pozwanych oraz zarzutów ze stosunku poręczenia w wyniku bezzasadnego
przyjęcia przez ten Sąd, że w sprawie mają zastosowanie art. 17 i art. 103
pr. weksl.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie bezsporne jest, że nie uczestnicząca w procesie
spółka L., której jedynymi udziałowcami byli pozwani, wystawiła weksel własny in
blanco a pozwani podpisali ten weksel jako poręczyciele; do weksla sporządzona
6
została deklaracja wekslowa. Weksel wypełniła strona powodowa wpisując kwotę
należności spółki L. za dostarczone jej przez stronę powodową towary.
Weksel ten jest więc wekslem własnym, do którego mają zastosowanie
przepisy art. 101-104 pr. weksl. W art. 101 określone są wymagania formalne
weksla własnego, zaś zgodnie z art. 102 nie będzie uważany za weksel własny
dokument, któremu brak jednej z cech wskazanych w art. 101, wyjąwszy przypadki
określone w art. 102 pr. weksl. Oznacza to, że co do zasady, dokument, któremu
brak choćby jednej z cech określonych w art. 101 nie jest wekslem, a więc nie
mają do niego zastosowania zasady odpowiedzialności wekslowej przewidziane
w pr. weksl. Jedynie braki formalne weksla wskazane w art. 102 ust. 2 (brak
terminu płatności weksla), ust.3 (brak miejsca płatności weksla) i ust.3 (brak
miejsca wystawienia weksla) nie powodują nieważności weksla jeżeli można
zastosować przewidziane w tym przepisie niewzruszalne domniemania prawne
pozwalające na uzupełnienie tych braków.
Zgodnie z art. 101 pkt 6 pr. weksl. weksel własny musi zawierać między
innymi oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla. Brak daty wystawienia
weksla nie został objęty art. 102 pr. weksl., a zatem nie może być usunięty
w drodze domniemań prawnych i powoduje nieważność weksla. Jest to
uzasadnione tym, że data wystawienia weksla ma decydujące znaczenie dla oceny
zdolności wekslowej wierzyciela i dłużnika wekslowego, ustalenia prawa
właściwego przy zmianie przepisów prawa wekslowego (art. 109 pr. weksl.) oraz
dla określenia początku biegu licznych terminów wskazanych w pr. weksl.
Data wystawienia weksla powinna zawierać oznaczenie dnia, miesiąca
i roku. Brak jednego z tych elementów, w tym roku wystawienia, powoduje, że
należy uznać, iż data wystawienia weksla nie została wskazana, a zatem weksel
jest nieważny, chyba że możliwe okaże się usuniecie tego braku w drodze wykładni
weksla. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że usunięcie braków formalnych
weksla w drodze wykładni nie jest wykluczone jednakże, z uwagi na szczególny
rygoryzm odpowiedzialności wekslowej i formalizm prawa wekslowego,
uzasadniony koniecznością zapewnienia szybkiego i bezpiecznego obrotu
wekslami, zakres wykładni weksla jest znacznie zawężony i ogranicza się do
wykładni obiektywnej, dokonywanej wyłącznie na podstawie tekstu weksla. Jak
7
wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP 7/93 (OSNCP
1993/12/199) oraz w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r.
III CZP 66/95 (OSNC 1995/12/168) formalny charakter weksla wprawdzie nie
wyłącza możliwości wykładni, czyli ustalenia jego właściwej treści, jednak
wyjaśnienia tego można dokonać tylko na podstawie tekstu weksla, gdyż ze
względu na obiegowość weksli i konieczność zapewnienia ochrony nabywcy, dla
ustalenia treści zobowiązania wekslowego miarodajna może być tylko treść
oświadczenia woli zawarta w dokumencie wekslowym. Dokonana w oparciu o tekst
weksla wykładnia może zmierzać do uściślenia znaczenia poszczególnych
zwrotów, usunięcia oczywistych pomyłek oraz błędów językowych, gramatycznych
itp. We wskazanej uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r. Sąd
Najwyższy podkreślił, że dotyczy to także sytuacji, gdy nie doszło do przeniesienia
praw z weksla i wierzytelności wekslowej dochodzi remitent jako jedyny wierzyciel.
Choć w takim wypadku odpada wzgląd na bezpieczeństwo obrotu wekslowego,
jednak także trzeba odrzucić możliwość odwołania się w procesie wykładni do
rzeczywistej woli podmiotów zobowiązania wekslowego, a więc do okoliczności nie
wynikających z tekstu weksla z uwagi na formalny charakter tego zobowiązania.
Jest ono bowiem ucieleśnione w dokumencie jakim jest weksel, nie istnieje poza
jego treścią i nie traci swojego abstrakcyjnego charakteru tylko dlatego, że weksel
nie został puszczony w obieg.
W uchwale z dnia 8 września 1995 r. III CZP 105/95 (OSNC 1995/12/174)
Sąd Najwyższy stwierdził, że brak oznaczenia waluty, w jakiej wyrażono sumę
wekslową powoduje, iż dokument nie jest wekslem. Wskazał, że „oznaczenie sumy
pieniężnej” w rozumieniu art. 101 pkt.2 pr. weksl. wymaga wpisania na wekslu
zarówno kwoty jak i waluty, bez czego „oznaczenie sumy pieniężnej” nie byłoby
kompletne. Stwierdził, że choć dopuszczalne jest usunięcie takiej niejasności czy
braku weksla przy pomocy wykładni, to jedynie wykładni dokonanej wyłącznie
w oparciu o tekst weksla, a nie w oparciu o okoliczności towarzyszące wystawieniu
weksla, gdyż z okoliczności towarzyszących, znajdujących się poza tekstem
samego weksla, nie można wnioskować o jego treści i uzupełniać w ten sposób
brakujący, istotny element weksla.
8
Wszystkie powyższe zasady należy odnieść także do braku weksla, którym
jest nie oznaczenie roku w dacie wystawienia weksla. Wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, braku tego nie można usunąć na podstawie okoliczności
towarzyszących wystawieniu weksla, nie wynikających z jego treści. W literaturze
został wprawdzie wyrażony pogląd, że weksel nie zawierający roku w dacie
wystawienia będzie ważny jeżeli sprawę tę można łatwo wyjaśnić na podstawie
okoliczności towarzyszących, jednak nie zawierał on szerszego uzasadnienia i nie
został już podtrzymany w późniejszych wydaniach tej publikacji. Należy go zatem
uznać za jednostkowy i odbiegający od jednolitego stanowiska doktryny w tym
przedmiocie stwierdzającego, że jeżeli data wystawienia weksla nie zawiera roku
wystawienia, a tylko dzień i miesiąc, weksel jest nieważny. Można jedynie uznać
taki weksel w tej części za weksel niezupełny (in blanco), który może być
uzupełniony przez wpisanie roku, jednak najpóźniej do chwili dochodzenia praw
z weksla w postępowaniu sądowym, a więc przed wydaniem na jego podstawie
nakazu zapłaty. Jeżeli nie został uzupełniony w ten sposób trzeba uznać, że nie
wskazanie roku w dacie wystawienia weksla jest brakiem formalnym, który nie
może być usunięty w oparciu o okoliczności towarzyszące wystawieniu, nie
wynikające z tekstu weksla.
Na marginesie jedynie można zauważyć, że w rozpoznawanej sprawie Sądy
obu instancji, na podstawie tych samych okoliczności towarzyszących wystawieniu
weksla (daty zawiadomienia o wypełnieniu weksla i daty wezwania do jego wykupu)
wskazały w uzasadnieniach swoich wyroków dwie różne daty wystawienia
przedmiotowego weksla: Sąd Okręgowy – 2009 r., a Sąd Apelacyjny – 2006 r. Być
może ta druga data jest tylko oczywistą omyłką pisarską, jednak fakt jej nie
usunięcia w sprawie gdzie właśnie ta okoliczność była przedmiotem
najistotniejszego sporu co do możliwości ustalania brakującego roku w dacie
wystawienia weksla na podstawie okoliczności towarzyszących, najdobitniej
świadczy o niedopuszczalności uzupełniania braków formalnych weksla w ten
sposób.
Ponieważ przedmiotowy weksel nie zawiera w tekście żadnych wskazówek,
na podstawie których można byłoby wywieść z jego tekstu rok wystawienia weksla,
należało uznać weksel ten za nieważny.
9
Słusznie zatem skarżący zarzucili naruszenia art. 101 pkt 6 w zw. z art. 102
pr. weksl. oraz art. 32 zd.2 w zw. z art. 103 pr. weksl. i brak podstaw do ich
odpowiedzialności jako poręczycieli wekslowych.
Zasadność powyższych zarzutów nie mogła jednak prowadzić do
uwzględnienia skargi kasacyjnej. W przedmiotowej sprawie bowiem strona
powodowa dochodziła roszczeń zarówno na podstawie weksla (art. 485 § 2 k.p.c.),
jak i na podstawie uznania długu na piśmie przez pozwanych (art. 485 § 1 pkt 3
k.p.c.) i Sąd pierwszej instancji utrzymując w mocy wydany nakaz zapłaty również
uwzględnił obie te podstawy roszczenia wyraźnie wskazując w uzasadnieniu
wyroku, że uwzględnienie powództwa uzasadnione było także uznaniem długu
przez pozwanych i słusznie stwierdzając, że pozwani w tym przedmiocie nie zgłosili
w sprawie żadnych zarzutów ani dowodów. Pozwani także w skardze kasacyjnej
nie zgłosili żadnych zarzutów w tym przedmiocie, jak również nie zgłosili takich
zarzutów procesowych, które odnosiłyby się do ewentualnych uchybień Sądu
Apelacyjnego w tym zakresie (zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art.
485 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Druga podstawa
uwzględnienia powództwa (uznanie długu) nie została zatem zakwestionowana
w toku całego procesu jak również nie podniesiono w stosunku do tej podstawy,
ani rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji w tym przedmiocie, żadnych zarzutów
w skardze kasacyjnej, co prowadzi do wniosku, że mimo odpadnięcia podstawy
odpowiedzialności pozwanych jako poręczycieli wekslowych, wyrok ostatecznie
odpowiada prawu, gdyż wydany został w oparciu także o drugą podstawę: uznania
długu, która nie została zakwestionowana.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
in fine k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną i na podstawie art. 98 w zw. z art. 108 § 1 w zw. z art. 391 § 1
i art. 39821
k.p.c. orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego.
md