Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 25 STYCZNIA 2012 R.
II KK 206/11
Zaświadczenia wydawane przez lekarzy szpitala przy zakładzie karnym
są dowodem na stwierdzenie możliwości stawiennictwa osoby pozbawionej
wolności na rozprawę (art. 115 § 4, art. 115a i art. 209 k.k.w.)
Przewodniczący: sędzia SN P. Kalinowski.
Sędziowie: SN J. Sobczak, SA (del. do SN) A. Ryński
(sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: M. Wilkosz-Śliwa.
Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława Ł., skazanego z art. 13 § 1 k.k. w
zw. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 252 § 1 k.k. i art. 12 k.k. i innych, po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 25 stycznia 2012 r., kasacji,
wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Ł. z
dnia 30 marca 2011 r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 11
lutego 2010 r.,
I. u c h y l i ł ust. 3 zaskarżonego wyroku w części utrzymującej w mocy
wyrok Sądu Okręgowego w P. co do skazania za przestępstwa
zarzucane Stanisławowi Ł. w pkt. IV, V, VI, VII aktu oskarżenia (pkt. 4, 5,
6, 7 wyroku Sądu Okręgowego) i w tym zakresie p r z e k a z a ł sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Ł. w postępowaniu
odwoławczym,
II. u c h y l i ł ust. 4 tegoż wyroku o orzeczeniu kary łącznej,
2
III. w pozostałej części o d d a l i ł kasację (...).
Z u z a s a d n i e n i a :
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 11 lutego 2010 r., uznał Stanisława
Ł. za winnego tego, że: (...).
Jako karę łączną Sąd wymierzył oskarżonemu na mocy art. 85 k.k. i
art.86 § 1 k.k. karę 5 lat pozbawienia wolności (...).
Od powyższego wyroku apelacje wywiedli obrońcy oskarżonego
Stanisława Ł. (...).
W apelacji drugiego obrońcy tj. adw. Elżbiety L. zarzucono obrazę
przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, tj. art. 6 k.p.k. i art.
390 § 1 k.p.k., przez prowadzenie części rozpraw pod nieobecność
oskarżonego, związaną z jego złym stanem zdrowia, bądź też przy udziale
Stanisława Ł., ale w warunkach, gdy był pod wpływem silnych i podawanych
w dużej ilości środków przeciwbólowych, art. 170 § 1 k.p.k., przez niezasadne
oddalenie wniosku dowodowego na okoliczność stanu zdrowia oskarżonego i
sposobu oddziaływania podawanych mu leków, ich wpływu na możliwość
prawidłowego postrzegania i oceny sytuacji, obrazę art. 4, 5, 7 k.p.k., przez
uznanie za pełnowartościowe dowody w postaci kasety magnetofonowej
nagranej przez świadka Andrzeja P., mimo opinii biegłego R. oraz zeznań
świadków: (...).
Sąd Apelacyjny w Ł. wyrokiem z dnia 30 marca 2011 r., zmienił
zaskarżony wyrok w odniesieniu do Stanisława Ł. (...).
Powyższy wyrok został zaskarżony kasacją przez obrońcę oskarżonego
Stanisława Ł. – adw. Włodzimierza J.
3
Na podstawie art. 526 § 1 i art. 523 § 1 k.p.k. skarżący zarzucił
orzeczeniu Sądu odwoławczego rażące naruszenie przepisów prawa
procesowego mające istotny wpływ na jego treść, a to:
– art. 433 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. w zw. z art. 6 i art. 167
k.p.k., art. 170 § 1 pkt. 1 k.p.k. i art. 193 k.p.k., przez nierozpoznanie sprawy
w granicach apelacji, jeśli chodzi o kontrolę procedowania Sądu Okręgowego,
a skutkujące uznaniem, że Sąd pierwszej instancji zasadnie oddalił wniosek
obrońcy oskarżonego z dnia 17 września 2009 r. o dopuszczenie dowodu z
opinii biegłych lekarzy neurologa, urologa i neurochirurga, na okoliczność
stanu zdrowia oskarżonego, możliwości jego prawidłowego funkcjonowania,
poruszania się, uczestnictwa w postępowaniu oraz czy opóźnienie planowanej
operacji może powodować pogorszenie stanu zdrowia w sytuacji, gdy
przeprowadzenie zawnioskowanego dowodu miało istotne znaczenie dla
zapewnienia prawidłowego toku postępowania,
– art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k. w zw. z
art. 170 § 1 k.p.k. oraz art. 193 § 1 k.p.k., przez nierozpoznanie sprawy w
granicach zarzutów apelacji, odnośnie zarzutu obrazy przepisów
postępowania, polegającej na nieuwzględnieniu wniosku obrońcy
oskarżonego Stanisława Ł. złożonego w piśmie procesowym o powołanie
zespołu biegłych, w tym również biegłego toksykologa, celem ustalenia, czy w
aktualnym stanie zdrowia oskarżony Stanisław Ł. jest zdolny do
uczestniczenia w rozprawach sądowych w sposób świadomy i w pełnym
zakresie, a nadto czy może przebywać w warunkach pozbawienia wolności w
sytuacji, gdy przeprowadzenie zawnioskowanego dowodu miało istotne
znaczenie dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania z
uwzględnieniem ustawowych praw oskarżonego, który to zarzut Sąd
odwoławczy zupełnie pominął rozpoznając skargę apelacyjną (...).
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy Stanisława Ł. okazała się częściowo zasadna (...).
Nie można podzielić stanowiska autora kasacji, powielającego zarzut 29
i 30 apelacji, że Sąd drugiej instancji dopuścił się obrazy art. 433 § 1 i 2 k.p.k.
w zw. z art. 458 k.p.k. i w zw. z art. 6 k.p.k. oraz art. 167 k.p.k., art. 170 § 1
k.p.k. i art. 193 k.p.k., przez zaniechanie rozpoznania zarzutów apelacji
tyczących prawidłowości procedowania Sądu Okręgowego, w zakresie
rozstrzygania o wnioskach dowodowych złożonych przez obrońców w
postępowaniu odwoławczym. Przede wszystkim, Sąd odwoławczy nie mógł
uchybić przepisom art. 458 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k., art. 167 k.p.k., art. 170
§ 1 k.p.k. i art. 193 k.p.k., ponieważ sam nie rozstrzygał o potrzebie
dopuszczenia dowodu z opinii biegłych lekarzy neurologa, urologa,
neurochirurga i toksykologa, a zatem nie wykonywał czynności procesowych
(...). Natomiast za dowolne należy uznać twierdzenie, że Sąd odwoławczy nie
odpowiedział na zarzuty apelacji tyczące potrzeby przeprowadzenia dowodu z
opinii wnioskowanych biegłych, celem zdiagnozowania schorzeń
oskarżonego, ich wpływu na jakość jego obrony materialnej przed Sądem
pierwszej instancji, w tym możliwość świadomego uczestnictwa Stanisława Ł.
w rozprawie głównej, która jest gwarantem realizacji prawa do obrony,
ponieważ przeczy temu argumentacja Sądu odwoławczego zamieszczona na
stronie (...) uzasadnienia, która wprost odnosi się do tych zagadnień.
Stanowisko przedstawione w tym zakresie przez Sąd odwoławczy jest
poprawne i nie uchybia dyspozycji art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k.
Trafnie zauważył Sąd odwoławczy, że Sąd pierwszej instancji zasadnie oddalił
wniosek obrońcy oskarżonego Ł., złożony na rozprawie w dniu 17 września
2009 r., o dopuszczenie dowodu ze wskazanych w nim opinii biegłych i swoje
5
stanowisko należycie uzasadnił, słusznie zwracając wnioskodawcy uwagę, że
stan zdrowia oskarżonego Stanisława Ł. jest na bieżąco monitorowany.
Warto przypomnieć, że Sąd pierwszej instancji mając na uwadze szereg
schorzeń zdiagnozowanych u Stanisława Ł. kontynuował czynności
procesowe, zarówno przy braku sprzeciwu oskarżonego, jak i wtedy, gdy
dysponował zaświadczeniami o możliwości udziału oskarżonego w rozprawie,
wystawionymi przez lekarzy więziennej służby zdrowia z Oddziału
Rehabilitacji Leczniczej ZOZ przy Zakładzie Karnym nr 2 w Ł., w którym
oskarżony pozostawał na leczeniu usprawniającym, ewentualnie lekarzy ZOZ
przy Areszcie Śledczym w P., w którym oskarżony przebywał w ramach
tymczasowego aresztowania, w drugiej fazie postępowania
pierwszoinstancyjnego. Pod nieobecność oskarżonego przeprowadzono
rozprawy w dniach: 17 września 2009 r., 8 października 2009 r., 3 listopada
2009 r., 21 grudnia 2009 r., przy czym, na każdy z tych terminów Sąd
pierwszej instancji dysponował zaświadczeniem lekarza więziennego o
możliwości udziału oskarżonego w rozprawie, trafnie stosując art. 377 § 3
k.p.k., wobec oświadczenia oskarżonego, że nie będzie uczestniczył w
zaplanowanych przez Sąd czynnościach procesowych. Natomiast w
sporadycznych sytuacjach, gdy oskarżony demonstrował na rozprawie swoje
dolegliwości bólowe, dodatkowo przeprowadzano konsultacje telefoniczne z
lekarzami więziennej służby zdrowia. Natomiast w przypadku wystawienia
przez lekarzy zaświadczenia o przeciwskazaniach zdrowotnych do stawienia
się oskarżonego na rozprawę, była ona odraczana. Warto również odnotować,
że na skutek przeszkód medycznych leżących po stronie oskarżonego,
kolejne terminy rozprawy, wyznaczane w końcowej fazie postępowania przed
Sądem pierwszej instancji, poczynając od dnia 5 listopada 2009 r., odbywały
6
się na terenie Aresztu Śledczego w P. Monitorowana była również przez Sąd,
kwestia zapewnienia oskarżonemu właściwej ilości środków przeciwbólowych.
Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że Sąd pierwszej instancji, przy
ocenie możliwości uczestnictwa oskarżonego w rozprawie, zawsze kierował
się opiniami lekarzy więziennej służby zdrowia, które formułowane były w
formie zaświadczeń, spełniających wymogi formalne określone przepisami
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2008 r. (Dz. U. z
2008 r. Nr 14, poz. 87), w sprawie trybu wystawiania zaświadczenia
potwierdzającego zdolność albo niezdolność stawiennictwa osoby
pozbawionej wolności na wezwanie lub zawiadomienie sądu lub organu
prowadzącego postępowanie karne.
Skarżący wydaje się nie dostrzegać, że zaświadczenia wydawane przez
lekarzy szpitala przy zakładzie karnym są dowodem na stwierdzenie
możliwości stawiennictwa osoby pozbawionej wolności na rozprawę, co
wynika z dyspozycji art. 115 § 4 k.k.w., art. 115a k.k.w. i art. 209 k.k.w. W
związku z tym, skoro Sąd pierwszej instancji dysponował takimi
zaświadczeniami wydanymi przez uprawnionych lekarzy, którzy mieli stały
kontakt z oskarżonym oraz pełną orientację co do aktualnego stanu jego
zdrowia, w tym nasilenia dolegliwości bólowych i z tego powodu byli w stanie
ocenić czy Stanisław Ł. może uczestniczyć w rozprawie, to nie było podstaw
faktycznych i prawnych do dopuszczania dowodu z opinii postulowanych
przez obrońców biegłych specjalistów w sytuacji, gdy wnioskodawcy nie
przedstawiali argumentów podważających trafność diagnozy lekarzy
więziennych, którzy konsultowali swoje stanowisko także ze specjalistami z
zakresu neurologii. Sam fakt, iż treść kolejnych zaświadczeń lekarskich nie
była przez obrońców akceptowana, nie stanowił jeszcze wystarczającego
powodu do przeprowadzania dodatkowych badań medycznych oskarżonego.
7
Trafne jest również stanowisko Sądu odwoławczego, które akceptowało
sposób procedowania Sądu pierwszej instancji, w kontekście realizacji prawa
do obrony oskarżonego, polegający na stałym monitorowaniu stanu zdrowia
oskarżonego, dla potrzeb planowania kolejnych czynności procesowych.
Rozpoznając zarzut naruszenia prawa do obrony oskarżonego Sąd drugiej
instancji dostrzegał aktywność procesową Stanisława Ł. na kolejnych
terminach rozprawy, trafnie dochodząc do wniosku, że jego choroba i
konieczność korzystania z leczenia farmakologicznego, nie miały wpływu na
realizację przyjętej linii obrony.
Analiza akt sprawy wskazuje, że oskarżony Stanisław Ł. w trakcie
postępowania jurysdykcyjnego przed Sądem pierwszej instancji składał
szereg oświadczeń procesowych, zadawał pytania pokrzywdzonym, w tym
Anecie K., Patrycji F., Urszuli K., innym świadkom oraz biegłym, zaś w
końcowej fazie procesu składał obszerne wyjaśnienia. Aktywność procesowa
oskarżonego była w sposób logiczny związana z przebiegiem procesu i
ukierunkowana na zagadnienia analizowane przez Sąd. Z tych względów, nie
można skutecznie twierdzić, że sposób procedowania Sądu pierwszej
instancji, zaakceptowany przez Sąd drugiej instancji, uniemożliwiał
oskarżonemu świadome uczestnictwo w rozprawie, a tym samym naruszał
jego prawo do obrony w sytuacji, gdy mógł je realizować przez osobisty udział
w czynnościach procesowych oraz korzystanie z pomocy obrońców. Dlatego
zarzut naruszenia art. 6 k.p.k. w zakresie realizacji przez oskarżonego prawa
do obrony formalnej jak i materialnej jest niezasadny.
Sąd odwoławczy nie odniósł się do argumentacji zawartej w piśmie
uzupełniającym uzasadnienie zarzutów apelacji sygnalizującej, że w sprawie II
K 1065/09 Sądu Rejonowego w T. wydano opinię lekarską z której wynika, iż
Stanisław Ł. z przyczyn zdrowotnych nie może brać udziału w postępowaniu
8
karnym. Na opinię tą powoływał się również w uzasadnieniu autor kasacji,
jednak nie może ona przesądzać, iż oskarżony nie mógł uczestniczyć w
rozprawie przed Sądem pierwszej instancji, który dysponował aktualnymi
badaniami lekarskimi oskarżonego, prowadzącymi do odmiennego wniosku.
Nadto, powołana w kasacji opinia, została wydana po dacie wyrokowania
przez Sąd pierwszej instancji w sprawie niniejszej i miała charakter wstępny,
zaś skarżący nie dostrzega, że w aktach znajduje się kolejna, tym razem
kompleksowa opinia biegłych neurologów z dnia 25 lutego 2011 r.,
sporządzona do sprawy II K 1065/09 stwierdzająca, że oskarżony Stanisław Ł.
może uczestniczyć w rozprawie. Niezależnie od tego, na etapie postępowania
odwoławczego, biegli z zakresu medycyny sądowej wydali w dniu 17 marca
2011 r. opinię nr 178/11, w której dopuszczali możliwość uczestnictwa
oskarżonego w czynnościach procesowych przed Sądem odwoławczym, przy
zapewnieniu określonych warunków ułatwiających jego stawiennictwo. W
związku z tym, również na podstawie opinii wydanych po zakończeniu sprawy
przed Sądem pierwszej instancji, brak było podstaw do kwestionowania tezy,
że dolegliwości zdrowotne oskarżonego nie stanowiły przeszkody do jego
uczestnictwa w rozprawie, zaś odmienna argumentacja skarżącego ma
charakter wybiórczy i dowolny (...).